مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون

مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون

ڄامشوري وٽ سنڌوءَ جي اڀرندي ڪنڌيءَ ويجهو اهو مياڻيءَ جو ماڳ هو، جتي سنڌ جي سورهيه هوشو شيديءَ بي جگريءَ سان ويڙهه ڪئي ۽ سنڌ کي هڪ لازوال نعرو ڏيئي ويو. سنڌ جي ماڻهن ڪيتري بي جگريءَ سان ويڙهه ڪئي؟ ڪيپٽن ايسٽوڪ لکي ٿو ته، ”ڀائنجي ٿو ته ٻروچن انهيءَ ڏينهن جيڪا بهادري ڏيکاري، سا هُنن ورلي ڪنهن موقعي تي ڏيکاري هجي! ... اسان جي فوج کي ٻه ٽي ڀيرا روڪي پٺتي هٽايو ويو ۽ جيڪڏهن اهڙا آفيسر نه هجن ها ته پوءِ سپاهين لاءِ ميدان جهلڻ محال هو ... مير ته اڳ ئي جنگ جو ميدان ڇڏي حيدرآباد ڀڄي ويا هئا پر تنهن هوندي به اتي ڪيترا ئي بهادر ماڻهو ڏٺا ويا جن نهايت دليريءَ سان مقابلو ڪيو.“
انگريزن سان بارودي ويڙهه اصل ۾ 15_ فيبروري 1843ع کان شروع ٿي. 16 فيبروري ٿي چارلس نيپئر مٽياريءَ لڳ حيدرآباد کان 17_ميلن جي پنڌ تي ٽي هزار لشڪر سان گڏ اچي پهتو هو. 15_فيبروريءَ تي مير شهداد خان انگريزن جي ريزيڊنسيءَ تي حملو ڪيو هو، اها ريزيڊنسي حيدرآباد کان ٽي ميل اتر اولهه ۾ هئي. بارود گهٽ هئڻ سبب حملو ناڪام ٿي ويو هو.
ان کانپوءِ سنڌ جا ٻروچ سپاهي، مياڻيءَ واري شڪار ڳڙهه ۾ گڏ ٿيڻ لڳا. اها خبر ميجر آئوٽرام کي پهتي ته ٻن آگبوٽن تي ٻه سؤ سپاهي اوڏانهن موڪليائين ته جيئن اهي مياڻي ٻيلي کي باهه ڏين. جيتوڻيڪ جهنگ جو ڪجهه حصو سڙي ويو پر سنڌي لشڪر جنگ لاءِ جنهن ميدان جي چونڊ ڪئي هئي، سو ڪجهه پري هو، تنهن ڪري انهن رات وچ ۾ شڪار ڳڙهه خالي ڪري ڇڏيو، ۽ ٻين لفظن ۾ سنڌ جي بچا لاءِ سنڌ جي ٻيلن سڀ کان پهرين قرباني ڏني.
17_ فيبروريءَ تي انگريز فوج جا هڪ سؤ سپاهي توبن واسطي رستو ٺاهڻ لاءِ اڳتي روانه ٿيا پر واٽ ۾ جيئن ته گهڻا واهه هئا تنهن ڪري توبخاني جي وڌڻ ۾ پريشاني ٿين. انگريزن واهن جي ڪنڌين تان مٽي ڪوري واهه ۾ ڀري رستا ٺاهيا. کين ڦليليءَ تائين پهچڻ لاءِ ست ميل پنڌ ڪرڻو پيو‏ پر ان وقت ڦليليءَ جو پيٽ سڪل هو.
سنڌ جي لشڪر وٽ به توبون هيون. اها جنگ، هڪ واهه، ڦليلي ۽ ڳوٺن جي ڀرپاسي ۾ ٻيلي ۾ لڳي. ٻنهي ڌرين وڏي حڪمت عمليءَ سان ويڙهه ڪئي. پر انگريز لشڪر ۾ سنڌي غدار به هئا، جن جاسوسي ۽ رهنمائي پئي ڪئي. انگريز فوج ۾ پنج سؤ سنڌي گهوڙيسوار به شامل هئا.
انگريز فوجون اڳتي وڌيون ته مقامي لشڪرين جون توبون سندن قبضي ۾ اچي ويون. ان کانپوءِ ٻروچ بندوقون اڇلائي ترارون کڻي ٽپي پيا ۽ ايڏي بهادريءَ سان وڙهيا جو انگريز فوج ڪيئي ڀيرا پوئتي هٽي وئي. ايسٽوڪ لکي ٿو ته، ”اهو اهڙو وقت هو جڏهن يورپ جي بهادر فوج به ٻروچن جي خطرناڪ حملي سبب اڳتي نه وڌي سگهي ۽ هڪ جاءِ تي سنگينن جي مدد سان دشمن کي ماريندي رهي اهڙي طرح اهي پاڻ کي دشمن جي تلوار جو کاڄ ٿيڻ کان بچائيندا رهيا. اهو ان ڪري جو ٻروچ جنگ لاءِ ڇتا ٿي پيا هئا ۽ انهن مان ڪيترن ڀنگ يا آفيم استعمال ڪيو هو ... اسان جا بهادر سپاهي ماريا پئي ويا ... اهڙي حالت ۾ سرچارلس نيپئر گهوڙي کي اڙِي هڻي اڳتي وڌايو ...“
انگريزن کي فتح ملڻ ۾ وڏو حصو توبخاني ۾ گهوڙيسوارن جو وڏو هٿ هو. انگريز لشڪر جا فقط 62 ماڻهو مئا ۽ 194 زخمي ٿيا. ڇهه آفيسر مئا ۽ تيرهن زخمي ٿيا. ٻروچن جو وڏو نقصان ٿيو. اٽڪل 800 سپاهين جان ڏني. اهي توبخاني جو شڪار ٿيا هئا. مقامي لشڪر ڏاڍي مهارت سان وڙهيو هو. ڪئيپٽن ايسٽوڪ چوي ٿو ته، ”انهن جي فوج به تمام گهڻي منظم هئي، اها ثابتي اسان کي سندن فائرنگ مان ملي جيڪا تڪڙي ۽ برجستي هئي.“