مر پيا مينھن وسن

� ”منهنجي مدد ڪر!“ مون اليڪشن ڪمشنر سان ڳالهايو. هن چيو ته اڃا فارم ڇپيا ئي ڪونهن ۽ اهو بي قاعدو ٿيندو. تڏهن به منهنجي زور ڀرڻ تي هڪڙي ڇپيل نموني جي ڪاپي specimen طور جا وٽس هئي سا مون کي ڏنائين. وري هڪ درخواست پنهنجي ڌيءَ جي ڏنائين جنهن کي ماستريءَ جي نوڪري کپندي هئي. مون کي ايلاز ڪيائين ته پيار علي کي چئي سندس ڌيءُ کي نوڪري وٺرائي ڏيان!
ٻئي ڏينهن جِي الانا مون وٽ آيو، ته مون ساڻس سارو احوال ڪيو. خوش ٿي فارم ورتائين. مٿان وري ايئن چيائين ته ”اها ماستري واري درخواست به مون کي ڏي ته متان اليڪشن ڪمشنر ڪا خرمستي ڪري ته سندس پُڇ مروڙي سگهجي!“ مان صفا حيران ٿي ويس ته هيڏو سارو احسان ته ڇٽو، مورڳو اليڪشن ڪمشنر کي ڦاسائڻ لاءِ ثابتيءَ طور سندس نياڻي جي درخواست سانڍڻ جو فتنو به سوچيو ويو. توبهه! مون کيس درخواست ڪا نه ڏني. چيم ته اها منهنجي ملڪيت آهي بعد ۾ سائين پناهه علي شاهه تعليم جي سيڪريٽري سان ڳالهه ڪيم. ان کي پنهنجا ڊزن کن تجربا هئا تنهن چيو ته ”ڀائو جمال! هي ظاهري وڏا ماڻهو اصل ۾ ڏاڍا ننڍڙا ڄامڙا آهن. تو واري ڳالهه ته ڪجهه ڪونهي. مون واريون ڳالهيون ٻڌندين ته حيران ٿي ويندين ته ماڻهو ايترو به ڪري سگهن ٿا!“ اهو جي الانا صاحب يونائيٽيڊ نيشن پاران نمائندو مقرر ٿيو ته چليءَ ۾ جيڪي پنوشي راڄ ۾ ظلم ٿيا آهن تن بابت منصف ٿي رپورٽ ڏئي! تفو بر تو اي چرخ گردان تفو. هيءَ گلا ناهي پر ٻڌائجي ٿو ته ظاهري وڏا ماڻهو ڪيڏا نه ڄامڙا ۽ ننڍ گڙدا ٿين ٿا. اصل ۾ سندن خمير ۾ اهو ئي آهي جيڪي هو حقيقت ۾ آهن.
لاڙڪاڻي ۾ وڪالت جي زندگي ڏاڍي مزي ۽ موج مستيءَ سان پئي گذري. موج مستي آهي، جوانيءَ کي! حقيقت ۾ زندگي آهي ئي جواني ۽ جواني زندگي آهي. مان نوجوان، تاج محمد ابڙو، دوست محمد ابڙو، اياز قادري، ڪٽپر، سنتو درياڻي سڀ نوجوان ۽ اڻ پرڻيل. جان ۾ موج مستي ايڏي جو کلڻ جا ڪُوڪريا هوندا هئا. گهڻو ڪري روزانو سڀ ملندا هئاسون. هر آچر تي منجهند جو ملي ماني گڏ کائيندا هئاسون. چرچا گهٻا پيا هلندا هئا ۽ هڪٻئي تي کلم کلا ٽوڪبازي به ڪندا هئاسون ته ڀلي اڳلي کي پنهنجي ڪمزورين ڪوتاهين جي خبر پوي. ڪٽپر وڪالت ۾ ترقي ڪري خوشحال ٿي ويو هو. باقي ٻين جو حال پورو سارو هو ته به دل جا حاتم طائي هئاسون. ٻار ٻچي گهر ٻار جي ذميواري ته هئي ڪانه. پيٽ پالڻ لاءِ ۽ خرچ پکي لاءِ ٽي چار سؤ روپيا ماهيانو آمدني هئي سو بي پرواهه ٿي پئي گهمياسون.
جلد ئي اياز قادري ۽ تاج محمد شاديون ڪيون، دوست محمد ابڙو ته ننڍي لاڪر پرڻيل هئو. ڪٽپر دير سان شادي ڪئي. باقي رهيس مان سو امان کي به اوچتو اڻتڻ ٿي ته هي ڇويهه سالن جو ٿي ويو آهي، متان راهه تان نه ٿڙڪي سو سڱ ڳولهڻ لڳي وئي. سنگت ته کوڙ پر جتي مائٽن کي مناسبت نظر اچي. اڳي ڇوڪرا به شاديءَ کان شرمائيندا هئا. منهنجي شاديءَ جي ڳالهه نڪرندي هئي ته مان اُٿي ويندو هئس. پوءِ امان ۽ ڀينر اهو ونڌڪو لايو ويٺيون هونديون هيون. البت مون کان پڇنديون هيون ته فلاڻي گهران مائٽي ڪجي ته مان ’هي ڇا؟ هو ڇا؟‘ ڪري انڪاري ٿيندو هئس، البت هڪ ڏينهن ميان شمس الدين قريشي ڪوٽڙي واري جي ڳالهه نڪتي ته مان چپ رهيس. اتي پڪڙجي پيس.
ميان شمس الدين جي ننڍي نياڻي ڇهن ستن اٺن سالن جي پتڪڙي هوندي هئي ته منهنجي ڏٺل هئي. گول سرخ چهرو، گول سڊول ٻانهون. جڏهن مان وٽن مهمان ٿي ويندو هئس ته اول اچي ٽپائي تي پوش وڇائي ويندي هئي ۽ پوءِ پاڻيءَ جو جڳ ۽ گلاس کڻي اچي ٽپائي تي رکندي هئي. جڳ توڙي گلاس تي جهالر وارو ، مڻين سان ڄاري وارو ڍڪ رکيل هوندو هو. بس وري نه ايندي هئي. ٻارڙي هوندي به شرمائيندي هئي. مون کي سندس سليقو ۽ ادا وڻندي هئي. چهرو ته اڳيئي پسند هو. سو منهنجو راضپو ڏسي بابا کي ڪوٽڙي موڪليو ويو. بابا ۽ ميان شمس الدين تعليمي تدريسي شعبي ۾ هڪجهڙائي ڪري هڪٻئي جا دوست هئا. ميان شمس الدين قريشي پنهنجي گهر ۾ ئي نياڻين جو اسڪول هلائيندو هو. تڏهن ڪمائيءَ جو تصور ڪو نه هو. ماڳهين گهاٽي جو سوڌو هو ۽ گهران ۽ وڙان خرچ ڪري اسڪول جي پورت ڪبي هئي.
ميان شمس الدين قريشي تمام جانباز شخص هو. ڪوٽڙي ميونسپالٽيءَ ۾ ٽئڪس انسپيڪٽر ۽ پوءِ چيف آفيسر ٿي رهيو. جيڪي ميسر هئس نياڻين جي تعليم تي ۽ مهمان نوازي تي خرچ ڪندو هو. مهمان نواز به ايڏو جو چون ٿا ته اڪيلي سر ماني نه کائيندو هو. مهمان نه هوندو ته رستي ويندڙ کي سڏ ڪري مهمان نوازي جا فرائض انجام ڏيندو هو. اها ڳالهه ڪوٽڙيءَ ۾ مشهور آهي. سندس گهر، استاد گهر ڪري ليکيو ويندو هو.
خير سان منهنجو مڱڻو ٿي ويو ۽ جلد ئي پوءِ ساڳئي سال 27 ڊسمبر 1951ع تي شاديءَ جي تاريخ به مقرر ٿي. امان منهنجي سوٽ ماستر حيدر علي سانگيءَ کي ٻارهن سؤ رپيا ڏئي شاديءَ کان ٻه ڏينهن اڳ ڪوٽڙي موڪليو ته ڄڃ جي رهائش ۽ کاڌي پيتي جو بندوبست ڪري. هو سڌو ويو ميان شمس الدين وٽ جنهن شير دل خان هاءِ اسڪول جا ڪمرا کولرائي ڏنس جو اسڪول سياري جي وئڪيشن ۾ بند هئو. نه دهل نه شرناءُ نه بتين جي جهرمر، چپ چاپ ۾ ڄڃ شاديءَ رات پهتي ۽ ماني ٽڪي کائي زنانو عالم ڪنواريتي گهر هليو ويو. باقي مردن ۾ چڱا چوکا سکر ماڻهو شامل ٿيا. مزو اهو ٿيو جو ادا شمس ۽ عبدالحق وقاصي حيدرآباد جي بازار مان ڪي ڳائڻيون گهرايون. پر بابا جي ويٺي محفل ڪيئن شروع ٿئي؟ نيٺ آڌي ڌاري عبدالحق بابا کي صحت جا واسطا وجهي وڃي هڪ ڪمري ۾ سمهاريو ۽ ٻاهران ڪڙو چاڙهي ڇڏيو. پوءِ ته ناچ گاني جي محفل خوب متي. ان محفل جو روح روان عبدالحق ۽ سندس انسپيڪٽر پوليس مرحوم الهه بخش قريشي هئا. الهه بخش به وڏو زنده دل شخص هو. کيس پڪڙي اونڌو ليٽائي سندس ٻنڊڻن تي نوٽ ٿي رکيائون جيڪي ناچڻي اچي کڻي ٿي وئي. سڄي رات اهو مذاق ۽ ڌمچر رهيو.
تن ڏينهن ۾ رواج هوندو هو ته گهوٽ جو سرگس ڪڍندا هئا. کيس ڪار ۾ ويهاري بئنڊ باجن سان شهر ۾ گهمايو ويندو هو. مون صاف انڪار ڪيو. ائين ڪرڻ سان ڪوٽڙيءَ مان انهيءَ رسم جو خاتمو ٿي ويو. ٻين گهوٽن به اهو چئي انڪار ڪيو ته ”اترادي گهوٽ به سرگس ڪانه ڪڍي هئي. سو اسين به ڪونه هلنداسون!“ مون مهندي به ڪانه لڳائي ۽ مهنديءَ جي رسم به ڪا نه ٿي. هزار ليڪچرن کان هڪ ذاتي عمل وڌيڪ اثرائتو ٿو ٿئي.
آڌيءَ رات جو نڪاح جي رسم ٿي. ان وقت منهنجو سالو انورالدين قريشي جو منهنجو ذاتي طرح به ڏاڍو پيارو ۽ گهاٽو دوست هئو، سو مون کي سڏي ٻاهر وٺي ويو ۽ چيائين ته ”حق مهر گهٽ ۾ گهٽ پنج هزار مقرر ڪجانءِ!“ مون چيو ته ”حق مهر ٻه هزار ڏيندس!“ ڏسو ان وقت معاشرو ڪيڏو نه سڌو ۽ سادو سنئون هئو. اختلاف به ٿي سگهيا ٿي، پر معاملي اهڙو وڪڙ ڪونه کاڌو، پنج هزار به معمولي ڳالهه هئي. پر الائي ڇو مون ۾ به ضد جاڳي پيو ۽ پنهنجي ڳالهه تان نه