مر پيا مينھن وسن

نءِ.
قدر، قدرت، قهر، جبل، جبر سڀ نج عربي لفظ آهن، پر لفظ ڳالهه ته نج سنڌي آهي نه، اهو به عربي لفظ قال جو بگاڙ آهي. عرب ق کي گاف ڪري اچاريندا آهن. ڳالهه ڳالهه تي چوندا آهن گال فلان يعني فلاڻي هيئن چيو يا هيئن ڳالهه ڪئي. اسان گال کي ڦيرائي ڳالهه ڪري ڇڏيو. پروفيسر ڊاڪٽر نبي بخش قاضي جو وڏو عالم آهي تنهن ڳالهه ڪئي ته سندن اسڪول ۾ هڪ نوڪرياڻي هوندي هئي مائي ڍاپان، جاچ ۾ خبر پئي ته مائيءَ جو اصل نالو هئو. فاطمه. فاطمھ مان ڦري تي ڦاپو ۽ ڦاپان. ڦاپان مان ڦري ٿي ڍاپان. ٻوليون ائين ٿيون لفظن جو حليو بگاڙين. لفظ ’ڳالهه‘ به اصل عربي لفظ ’قال‘ يا ’گال‘ جو بگاڙ آهي. عرب قال کي چون گال، اردوءَ ۾ چون گل بات.
فرش به عربي لفظ آهي ته عرش به. آسمان کي عربيءَ ۾ چون ’سماءَ‘ جنهن کي اسان ’آسمان‘ ڪري ڇڏيو. ٻوليءَ ۾ اهڙي مٽ سٽ ٿيندي آهي. انگريزي لفظ ’ڪپ بورڊ‘ کي اسان ’ڪٻٽ‘ بڻائي ڇڏيو ۽ ڪير به ائين نه چوندو ته ڪٻٽ انگريزي لفظ آهي. گلاس ته صفا سنڌي ٿي ويو آهي. ڪپ کي ڪوپ بڻائي ڇڏيو سين ۽ هاڻي ڪو چوي ته ڪوپ کي ڪپ چئو ته ڪونه چونداسين. ’واٽر ڪورس‘ کي ڦيرائي ’واسر ڪوٽ‘ ڪري ڇڏيوسين ۽ هاڻي صرف ’واسر‘ يا ’واٽر‘ چئون. اهڙي عجيب صورتحال پيدا ٿي پوي ٿي جو چون ٿا، ته ’واٽر ۾ پاڻي آهي ئي ڪونه! واٽر ۾ پاڻي ڪونهي. عجب ڳالهه آهي پر ائين عام چيو وڃي ٿو. ٻوليءَ جو مزاج آهي.
قالين کي عرب چون ’گالين‘. اسان ان کي ’گِلم‘ بڻائي ڇڏيو. ظلم، ظالم به عربي لفظ آهن ته رحم به حيران، حيرت، حب، محبت، محبوب، سڀ عربي لفظ آهن. خلق خالق، مخلوق، تخليق به عربي. تصور، غيرت به عربي. بُس ۽ بُسا عربي ۾ چون ذرڙن کي. اسين چئون بُوسو.
حڪم، حڪومت، عدل، فيصلو، ذائقو، بدلو، داخل، عذاب، لعنت، نعمت، قضا، نور بي حساب عربي لفظ آهن جي سنڌي ۾ اچي ويا آهن. ٻيا ڪيترا لفظ آهن جي عربي لفظن جو کار آهن.
مثال اسين چئون ڪپڙي جي ’ڦتيل‘ معنيٰ ليڙ. اصل ۾ عربي لفظ آهي ’فتيل‘ معنيٰ تند. اسان چوندا آهيون ته ’گڙپ ٿي ويو‘ معنيٰ گم ٿي ويو يا ٽٻي هڻي ويو. اهو به اصل ۾ عربي لفظ آهي، ’غروب‘جو ڦري گهري ’گڙپ‘ ٿي ويو. ائين بي حساب لفظ آهن پر اجايو تڪراري معاملو ٿي پوندو جو ڪيترا يار خدا ڪارڻ عربيءَ جا دشمن آهن. ڀلا جيڪا زبان سوين سال حڪومتي ٻولي رهي هجي سا اثر به ضرور ڇڏيندي. ائين پارسي جا هزارين لفظ سنڌيءَ ۾ آهن جيڪي پير ۽ پيرسن. اسان ذري ذري چئون نور مٺي جو قسم. قسم به عربي ته نور به عربي.
اهو ڪتابڙو گم ٿي ويو اٿم، جنهن ۾ عربي جا لفظ لکي ڇڏيا هئم. جي نج سنڌيءَ ۾ استعمال ٿا ٿين. نه ته اهو جدا ڪتابڙو ڇپائڻ جهڙو آهي. شال ڪو عربي جو پروفيسر اهڙو ڪرتب ڪري وڃي. صفا سنڌي لفظ اصل ۾ عربي آهن. مثال ڀوسو يا بوسو به عربي آهي. ’بُس‘ معنيٰ ذره ذره ٿي وڃڻ. دسڻ به عربي مان نڪتل آهي. ڇڏيون ٿا انهيءَ ڳالهه کي ته من ڪوئي عربي جو پروفيسر اهڙو ڪم ڪري ڏيکاري.
مون پنهنجي اڳين ڪتابن ۾ ڪجهه مافوق الفطرت واقعا بيان ڪيا آهن جي حيرت جوڳا آهن. حقيقت ۾ اهي نڪي مافوق الفطرت آهن، نه حيرت جوڳا. بلڪه فطري آهن. رڳو اسان کي خبر ڪانهي. هيڪر خبر پئجي وڃي ته نه حيرت ٿئي نه غير فطري لڳن.
مها ڀارت ۾ اڀيمنو جو قصو بيان ٿيل آهي ته هن ماءُ جي پيٽ ۾ هوندي جنگي حڪمت عملي، ’چڪر وِيوهه‘ ۾ گهڙڻ جي ترڪيب پنهنجي پيءُ ارجن واتان ٻڌي ورتي. چڪر ويوهه مان نڪرڻ جي ترڪيب ارجن بيان نه ڪئي. ڪروکيشتر جي جنگي ميدان ۾ اڀيمنو ڳڀرو جوان ’چڪر ويوهه‘ ۾ ڪاهي پيو. نڪرڻ جي ترڪيب ٻڌل ڪا نه هئس، ان ڪري نڪري نه سگهيو ۽ مارجي ويو. ڀانئجي ٿو ته سنڌيءَ جو لفظ ابهم، اڀيمنو مان ٺهيو آهي، يا ائين نه به هجي. حيرت جي ڳالهه اها ناهي ته ماءُ جي پيٽ ۾ هڪ ابهم ٻار هڪ جنگي حڪمت عملي ڪيئن ٻڌي ۽ سمجهي ورتي ڇو ته اڄڪلهه سائنسدانن اهو ثابت ڪيو آهي ته ماءُ جي پيٽ ۾ ٻار نه رڳو ٻڌي ٿو پر سمجهي به ٿو.
سائنسي تجربن ڪري اسان جي حيرت ته گم ٿي وئي، پر حيرت ان ڳالهه تي آهي ته اڍائي هزار سال اڳ مهاڀارت جي ليکڪ کي اها خبر ڪيئن پئي ته ”ٻار ماءُ جي پيٽ ۾ ٻڌي ۽ سمجهي ٿو“. اها واقعي وڏي حيرت جي ڳالهه آهي. ثابت ٿيو ته سائنس کان سواءِ به ڪو علم آهي. جو ڪن ماڻهن کي وديعت ٿيل آهي اهڙا ماڻهو رواجي انسانن کان مٿانهان ۽ برتر ٿين ٿا. اهڙن برتر ماڻهن کان اهڙا واقعا ۽ معجزا سرزد ٿين ٿا جو رواجي انساني ذهن سمجهي نٿو سگهي. سمجهي نه سگهڻ جو اهو مطلب ناهي ته اهڙا واقعا ۽ معجزا ٿيا ئي ناهن، مون اڳي ذڪر ڪيو آهي ته فقير عبدالرحيم گرهوڙي صاحب چيو آهي ته تضادن contradiction ۾ الله کي پسيوسين، مثلاََ حضرت عيسيٰ بنا پيءُ جي ڄائو جا ٻه هزار سال پراڻي ڳالهه آهي. اڄ سائنسدان ڪلون ڪري بنا پيءُ جي ڦر يا ٻار پيدا ڪن پيا. حيرت ته هلي وئي، پر اها حيرت قائم آهي ته ٻه هزار سال اڳ اهڙو واقعو ڪيئن ٿيو؟ يا مهاڀارت جي ليکڪ کي اڍائي هزار ورهيه اڳ اها ڄاڻ ڪيئن پئي ته ٻار ماءُ جي پيٽ ۾ ٻڌي ٿو ۽ سمجهي ٿو.
هيءَ ڪا رواجي ڳالهه ناهي جا پٺيءَ ڀر اڇلي ڇڏجي ته ’ٺهيو، مڙيئي خير آهي!‘ نه رڳو ايترو پر حضرت عيسيٰ عليھ السلام جو هٿ ڦيرڻ سان بيمارن ۽ ڪوڙهين کي شفا ڏيڻ به عجب آهي. اڄڪلهه ان کي ريڪيءَ جو علم چون ٿا جنهن موجب هٿن ڦيرڻ سان بيمار جي بجليءَ ۾ چقمقي بيهڪ ۽ صورتحال کي مٽائي، شفا ڏجي ٿي. تنهن جي معنيٰ ته ڦيڻو پڙهڻ ۽ هٿ ڦيرائڻ ۾ ڪا ته معنيٰ ۽ مطلب آهي، جيڪو اهل علم صاحبن کي هزارين سالن کان معلوم هئو! اها ضرور حيرت جي ڳالهه آهي. جا سائنسي ڄاڻ هاڻ پئي پوي سا هزار سالن کان به اڳ ڪن ماڻهن کي معلوم هئي. جنگ خيبر ۾ حضورصلي الله عليھ وسلم جن حضرت علي رضي الله عنھ کي طلب ڪيو. معلوم ٿيو ته سندن اکيون ايترو خراب هيون، اٿيل هيون، جو ڏسي به نٿي سگهيو حضور صلي الله عليه وسلم جن کيس گهرائي سندس اکين تي پنهنجو لعاب هنيو ته اکيون بلڪل ٺيڪ ٿي ويون. کين جهنڊو ڏئي خيبر جو قلعو فتح ڪرايو ويو. هي تاريخي حقيقتون آهن ڪو قصا ڪهاڻيون ناهن، اهو ڪيئن ٿيو ۽ ڇو ٿيو؟ سائنس اڃا معلوم نه ڪري سگهي آهي. اهڙي طرح حضرت عيسيٰ عليھ السلام جو ڪوڙهين کي شفا ڏيڻ بلڪ مئلن کي قبرن مان اٿارڻ عجوبا آهن.
سائنس هاڻ ثابت ڪيو آهي ته مرڻ کان پوءِ به حيات جيوڙا gene مرن ڪونه ٿا. هاڻي سائنسدان مئل ڊائنوسار مان سندس حيات جيوڙو ڪڍي نئين سر ڊائنوسار پيدا ڪرڻ جي ڪوشش ۾ آهن ۽ پڪ اٿن ته هو ڪامياب ٿيندا. نه رڳو ڊائنوسار پر مئل ماڻهو جيgene مان نئون ماڻهو ڪلون ڪرڻ ۾ به ذري گهٽ ڪامياب ٿي ويا آهن ۽ اهڙو ٻار جلد ڄمڻ وارو آهي. هي ته عجب ٿيو! چئبو ته مشهور سائنسدان نيوٽن کي به وري پيدا ڪري سگهبو! هي عجائب جلد ٿيڻ وارا آهن. ۽ اسان کانپوءِ نئين پيڙهي الائي ڪهڙا ڪهڙا عجائبات پسندي. چئبو ته مرڻ کان پوءِ جيئڻ برحق آهي. اسان جا ڄامڙا دانشور الائي ڇ