مسجد منزل گاهه

مسجد منزل گاهه

مسجد منزل گاهه ساڌ ٻيلي جي سامهون پتڻ تي ٺيڪ ان هنڌ واقع آهي جتان ياتري ٻيڙين تي چڙهن ٿا، ان ڪري اها منزل گاههمهڙ کان ئي هندو ۽ مسلمانن جي وچ ۾ تڪرار جو سبب بڻجي وئي. اتي ٺهيل مسجد انگريزن جي پڇاڙڪي دور کان وٺي اڄ ڏينهن تائين سياسي قوت جو مرڪز آهي. هتي جمعيت علماءِ اسلام سان تعلق رکندڙ علماءَ پنهنجو اثر رکن ٿا. ان سبب هندو مسلم تڪرار جنم ورتو جيڪو پوءِ انگريزن جي عدالت ۾ نبريو. اهو ڪيس ’مسجد منزل گاهه ڪيس‘ جي نالي سان مشهور ٿيو ۽ تاريخ ۾ اهم جاءِ والاري ٿو.
مسجد ۾ هڪ قديم فارسي ڪتبو ۽ بچيل آثار ڏسي سگهجن ٿا. هڪ ڪٿا موجب ڪنهن وقت ساڌ ٻيلي ۽ مسجد منزل گاهه جي وچ ۾ درياهه جي هيٺان هڪ سرنگهه هئي پر اها ڪٿا سچي ثابت نه ٿي آهي.
ٺيڪ ان جاءِ تي، جنهن پتڻ تان ٻيڙيون ساڌ ٻيلي جا ياتري کڻن ٿيون، ڪنڌيءَ تي هڪ چؤديواريءَ ۾ ٻه ننڍڙيون گنبذ دار جايون آهن. ان ماڳ کي ’مسجد منزل گاهه‘ سڏيو وڃي ٿو. انگريزن ان کي ’ڪئمپنگ گرائونڊ‘ ٿي سڏيو. انهن مان هڪ وڏي عمارت ۾ ڪتبي موجب 1006 هجري (98-1597ع) ۾ مير معصوم بکريءَ ٺهرائي. عمارت تي اهو فارسي ڪتبو اڃا به لڳل آهي.

خوشا منزلِ باغ رضوان رقم، ڪه جان را دهد فيض باغِ اِرم
بتاريخ اين جاءِ عشرت سرشت زهي جائي عشرت رقم زد قلم

سن 1843ع ۾ جڏهن انگريزن جا ڳرا قدم پيا ته انهن گنبذ وارين جاين مان هڪجاءِ ۾ پوسٽ آفيس ۽ ٻيءَ ۾ شراب خانو کوليو. 1928ع ڌاري سيد ڪرم علي شاهه (سائين اميد علي شاهه عرف ڏاڏا شاهه جو والد ۽ خيرپور مان پيپلز پارٽيءَ جي هاڻوڪي قومي اسيمبلي ميمبر سيد پرويز علي شاهه جو ڏاڏو) انگريزن جي اجازت سان انهيءَ عمارتن کي چؤديواري ڏياري.
اهو ئي دور هو جڏهن کان تڪرار شروع ٿيو. مسلمانن دعويٰ ڪئي ته اهي عمارتون مسجد ۽ ان سان لاڳاپيل آهن، ان ڪري اهي مسلمانن جي حوالي ڪيون وڃن. هندن جي دعويٰ هئي ته اها مسجد ناهي ۽ ڇاڪاڻ ته اها ساڌ ٻيلي واري پتڻ تي آهي، ان ڪري اها سندن حوالي ڪئي وڃي. ان تڪرار هوريان هوريان وڏي شدت اختيار ڪئي.
نيٺ فيصلو ٿيو ته ستياگره پُرامن تحريڪ هلائي جيل ڀربا. پر نومبر 1939ع ۾ مسلمان ٽپي پيا ۽ قبضو ڪيائون. س‍وَن جي تعداد ۾ ماڻهو مئا، جن مان اڪثر هندو هئا. ان ويڙهه ۾ لٺيون، بانٺا، ڪهاڙيون، خنجر ۽ بندوقون سڀ ڪجهه استعمال ٿيو. انگريزن قبضو ڇڏائڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ مسلمانن مزاحمت ڪئي. پوءِ انگريزن قبضو ته رهڻ ڏنو پر هڪ انڪوائري ڪورٽ ويهاري جنهن جو سربراهه جسٽس اِي ويسٽن (E.Weston) هو. کيس هدايت ڪئي وئي ته هو ٻن سوالن جا جواب ڏي. پهريون اهو ته ڇا اهي گنبذي عمارتون مسجد طور ٺاهيون ويون هيون ۽ ٻيو اهو ته ڇا اهي عمارتون ڪڏهن مسجد طور استعمال به ٿيون؟
ڪيس هليو ته وڏا ڦاٽ ڦاٽا. اول ته اها خبر پئي ته مسلمانن جي اڳواڻي شدت پسند مولوين نه پر مسلم ليگي اڳواڻن پئي ڪئي. ان واقعي ۾ جي. ايم. سيد، آغا غلام نبي پٺاڻ، پير علي محمد راشدي ۽ عبدالله هارون گرفتار ٿي جيل۾ پيا. هندن جي پاران مزاحمت ساڌ ٻيلي جي گادي نشين، سندس چيلن ۽ شهري هندو مهاسڀائين ڪئي.
قصو ڪوتاهه، جج صاحب وڏي تحقيق ڪئي. معاملي جا آنڊا گجيون ڪڍي نيٺ فيصلو ڏنائين. وٽس ايترو مواد هو جو هو گهڻائي فيصلا به ڪري سگهيو ٿي پر هن پنهنجا نتيجا فقط اوترا ئي ظاهر ڪيا جيتري کيس هدايت هئي. هن فيصلو ڏنو ته اولهه واري عمارت بنيادي طور تي مسجد لاءِ ٺاهي وئي هئي ۽ 1882ع کان اڳ اهڙي شاهدي ناهي ته اها مسجد طور استعمال ٿي.
هيءُ ڪيس سنڌ جي صوفياڻي تاريخ کي رتورت ڪرڻ ۾ وڏي اهميت رکي ٿو، يقيناً هن ڪيس جا دستاويز پڙهڻ وٽان آهن.