مـاءُ جـي جهـولِـي

�ل ٻانھون ڏانڊين جھڙيون ٿي ويون، دم گُهٽجڻ لڳو، تڏھن ھن سمجهيو تہ علاج ڪرڻو ئي پوندو ... ۽ ويچاري ڇا ڇا نہ ڪيو ... چڪاس، فوٽو، سئي. پھرئين ڏينھن پنجاهه رپيا ڏئي موٽيو تہ ھٿ ۾ نسخي وارو خالي پنو. ھڪ واري دل لاھي ويٺو، پر زال ۽ ٻارڙن جون ٻوليون ٻُڌي سندس زندگيءَ لاءِ پيار تازو ٿي ويو.

ٻئي ڏينھن جڏھن نسخي موجب دوائن جون مجموعي قيمتون ٻڌائين تہ سُن ٿي ويو. ڪا گهڙي تہ بازار ۾ بُت بڻيو بيٺو رھيو. سندس اکيون ٻُوٽبيون ويون، منھن گنڀير ٿيندو ويو ۽ ھوريان ھوريان سندس وجود تي انسانيت جي لاٽ تجلا ڏيڻ لڳي، چيائين، ”جاڻي دوس!‟ اھا تياڳ ۽ قربانيءَ جي ’جاڻي دوس‛ ھئي.

بنا علاج سندس زندگي لاريءَ جي تيل سان گڏو گڏ ٻرڻ لڳي. چِتايائونس، ”ميان حياتي آڏو پئسو ڪجهہ ناھي ... ٻچن جو اجهو آسرو بہ تون!‟ پر ھـُو انھن سڀني کان سياڻو ٿي چڪو ھو، ’زندگيءَ کي زندگيءَ جو تيل کتو ٿي. يا کيس ٻرڻو ھئو يا ٻارن کي!‛.

جڏھن کيس بيڪار سمجھي جواب ڏنو ويو تہ ھن لارين، مسترين، استادن، ڪلينرن جي سموري برادريءَ کي پري کان ڏٺو. اھا ئي گهما گهمي، تيزي، وٺ وٺان ۽ ’جاڻي دوس‛ ... پاڻ ھڪ ڪٽيل، گرگهلو ٿيل، اڇليل نَٽُ ھو پنھنجي سموري گرگهلائي کڻي اچي چُلھہ تي ويٺو.

ساران جا ھڪ ڊليور (ڊرائيور) جي سکي ستابي زال ھئي. ٻہ ٻچا جن نائلان جي چڍي ۽ بُشرٽ پائي ڏٺي ھئي، سي گهر جي سُئي ڌاڳي سميت سلامت ھئا. ھي سڄو مانڊاڻ جو پاڻ بنايو ھئائين. ان ۾ کيس حيات ۽ زندگي، زندگي ۽ حيات جو ڌنڌلو جلوو نظر آيو. حيات جي زنجير ۽ سندس جند جي گرگهلي ٿيل ڪَڙي جنھن ڪَڙيءَ جي جاءِ تي نئين پختي لوھي ڪَڙي پوڻي ھئي. سندس ھيڻن ھڏن ھي نئون سَڏ ٻُڌو. ڄندڙي ڄرڪڻ لڳي، تن مان تاؤ آيو. سندس ساهه جي سگهه ڏسڻ وٽان ھئي. ھن انقلاب جو نعرو ھنيو. ڇا تہ نعرو ھو، ”مَربو پر پورھيو ڪبو!‟ ھـُو ڊرائيور مان ھاري ٿي ويو. چڍي بشرٽ مان گوڏ ٿي وئي ۽ ساران گاهه جون پٺارڪون ڍوئڻ لڳي. عجيب منظر ھو، انساني ھمت ۽ محنت جو، زندگيءَ کي اجاگر ڪرڻ لاءِ، حيات کي قائم رکڻ لاءِ، صدين کان ساڳيو.

دق ورتل ھيڻن ھڏن پگهر وَھايو. زمين پنھنجي مادري شفقت سان ڇاتي ڇلھيارائي رت جي خوراڪ پھچائي، سج پنھنجي پوري قوت سان ھڏي جھڙي ٻج ۾ ساهه ڀريو ۽ ڀلاري مھراڻ پنھنجي رڳ کولي پاڻي پھچايو. ڇا تہ قوتون ڪٺيون ٿيون ھيون! حيات ۽ زندگيءَ جي اوسر ۽ اوڀر واسطي. ڪڻي مان ڪاسو ۽ ڪاسي مان انبار ٿيو. ساران ۽ ھن اھڙو آنند محسوس ڪيو ڄڻ ھنن ٽيون ٻچو تخليق ڪيو ھو. ڌرتي، سج، سنڌو ۽ ساران جي مڙس کان سواءِ ِ ٻيو بہ ھڪ پيدا ٿيو جو انبار جو انبار کڻي، ٻہ ڳوڻيون ڇڏي ويو. ساران مڙس کي چوڪو ڏنيون، ”وڏيرن کي ڪجهہ چئو، منٿ ڪرين!‟ ھـُو خاموش رھيو. گهڙيءَ لاءِ خيال آيس تہ ’جيئن وڏيرو پٺيرو پيو وڃي، ڪياڙيءَ واري لٺ وھائي ڪڍانس!‛ ... ’ڪيڏو نہ بيھودو خيال! مان جيل ۾، ٻچا بکن ۾ ...‟ ۽ وري بہ ھـُو غيرت جو ذخيرو سلامت سنڀاري واپس وريو.

پنھنجا پکا ڦٽا ڪري، ڪرڻا ئي پيس، اچي جَـرَ جي پيٽ مان رزق جي تلاش ڪيائين. شفاف پاڻيءَ ۾ چرندڙ متاري مڇي، فطرت جو انعام، لاڙ جي بُکئي ۽ ڏکئي عوام لاءِ! پکي، بدڪون ۽ تتر ھن ويچاري پورھيت لاءِ ھي بہ چند ڏينھن جو چٽڪو. مڇي ٺيڪيدار ڦري رکي ڇڏي ۽ ڦاسايل بدڪون شڪار جي محافظ ضبط ڪيون. جڏھن کيس چيلهه ۾ رسو وجهي ڪورٽ وٺيون ٿي ويا تہ ڀر واري ڍنڍ ۾ سوين پکي بندوقن سان ڍير ڪيا پي ويا.

ھڪ ڏينھن جيل ڪاٽي، اوسيئڙي ۾ ويٺل ساران وٽ موٽي آيو. بدن نٻل، ساهه نپوڙيل، رڳو پساهه پيو کڻي. ساران جي ھٿ ۾ ھٿ ڏنائين. ڄڻ تہ پورھئي، اميد ۽ محنت جي امانت سپرد ڪيائينس. ساران جي اکين ۾ چمڪ اچي وئي. اھا چمڪ جنھن جي تحت انساني عزم جي قوت ھوندي آھي.

ڇا ڪمزور جِيو، ڇا آفتون ۽ ڇا مقابلو! ھر وقت اميد جي ڏياٽي ھٿ ۾ اڳڀرو. زندگي لوڇ پوڇ ۽ ڳولهه جو ڪُن! نا اميديءَ جو دونھون ۽ ڪوھيڙو ور ور ڪيو ويڙھيو وڃي ۽ ھي بار بار خالي ھٿن سان دونھين ۽ ڪوھيڙي جا ڪڪر دور ڪيو ڇڏي. ڇا تہ زور ھو ڪمزور ھٿن ۾، ”جڏھن ھٿ ھٿن ۾ ملندا تڏھن اھي دونھان ۽ ڪوھيڙا، ھميشه ھميشه لاءِ لھي ويندا!‟ ھن سوچيو.

ڀر ۾ ٺھندڙ رستي تي مٽيءَ جو ڪم پئي ھليو. لاڙ ملڪ ۾ جِت چوري ۽ ڀنگ جي عام ۽ کلم کلا بازار لڳندي ھئي، اتي چند غيرتمند انسان تغاريون ڍوئي مزدوري ڪري رھيا ھئا. ساران ۽ ھُُو ساڻن شامل ٿي ويا. ڪوڏر جي ھڻ ھڻان، تغاري جي ڍوء ِ ڍوئان، مڙس شَل ٿي رھيا ھئا. ٺيڪيدار صاحب کٽ تي ويھي، حقي جي گڙ گڙ ۾، ”شاباس! شاباس!‟ جي اھم سخاوت نڇاور ڪري رھيو ھو.

ھڪ شام جو تغاري کڻي ڍوئيندي ڍوئيندي ھـُو مري ويو. مزورن ڪم کڻي بند ڪيو. کڻي کيس ڀونگيءَ ڀيڙو ڪيائون.

سندس لاش ڄڻ خاموش نياپو ڏئي رھيو ھو، تہ ، ”مون حياتيءَ جو مقصد ڄاتو ۽ پاتو ... جو ڪجهہ تو ۾ بھترين آھي، ان کي اُجار ۽ سڀ خرچي ڇڏ !‟ زندگيءَ جي ڳجهارت جي ڪيڏي نہ سولي ڀڃڻي. ڄم کان موت تائين ھڪ واٽ ھڪ ڇلانگ، ٻيو سڀ، ”جاڻي دوس!‟

صبح جا حيات آفرين ڪرڻا، گاهه جي ھر تيلي کي پورو راشن ڏيندا، گمنام انسان جي قبر کي منور ڪندا، تلاوَ جي پيٽ کي قوت جا ڀنڊار ڏيندا، ھلندا ويا. اھو ئي ڪيچڙ ڀريل تلاؤ، جتي اڌ صدي اڳ ھڪ ڪمزور ميرانجھڙو ڪوڻيسر اڀريو ھو. اڄ اُتي ٻہ سفيد ڪنول کڙيا بيٺا ھئا.