مم جو وجود:

مم جو وجود:
مسفري لڪ کان اتر ۾ حب ڳوٺ کان کيرٿر ڏانهن ويندي اتر پاسي کُڏو جبل ڏسجي ٿو، جتي مَم جو نسل اڃا به رهي ٿو. اهڙي تصديق نه رڳو مقامي ماڻهو ڪن ٿا بلڪه پاڪستان ۾ جهنگلي جيوت تي ڪم ڪندڙ T. J. Roberts صاحب به انهن جو ذڪر پنهنجي ڪتاب Field Guide to the Large & Medium-sized MAMMALS of Pakistan ۾ ڪيو آهي، جنهن ۾ Asiatic or Himalayan Black Bear / Ursus thibetans/جو احوال ڏيندي هو لکي ٿو ته ”تازو ئي مرڪزي ۽ ڏاکڻي بلوچستان ۾ سروي ڪندي خبر پئي ته ان جي هڪ ضمني نوع جنهن کي مقامي طرح ’مم‘ چون ٿا، هاڻي ان علائقي مان به نابود ٿي وئي آهي پر ان جا ڪي داڻا ڪڻا Kaliphat سلسلي جي چلغوزه ٻيلي ۽ ڏکڻ وزيرستان ۾ تخت سليمان وٽ باقي ٿي سگهن ٿا“. مم بابت نابوديءَ جو ذڪر ڪرڻ جي باوجود رابرٽ صاحب هڪ نقشي ۾ کڏو جبل ۽ ان کان اولهه پاسي ٻين گهٽ آباد جابلو علائقن ۾ ان نسل جي موجودگيءَ جا امڪان ڏيکاريا آهن. رڇ جو اهو نسل وڻن تي چڙهي ويندو آهي ۽ ميوات جو شوقين آهي. پاڪستان جي اترين علائقن ۾ هي جانور مڪئي جا سنگ به کائي ٿو. کنڀيون، سبزيون ۽ جانور به کائي ٿو. زمين کوٽڻ ۽ پٿرن ٿي ليٿڙيون پائڻ جو شوق به ڪري ٿو. مم بابت اڃا به گهڻا واقعا ماڻهن کي ياد آهن.
”توهان ڪڏهن مم ڏٺي؟“ مون کڏو جبل ڏانهن نهاريندي حاجي عرس جي پٽ غلام مصطفيٰ لغاريءَ کان پڇيو هو.
”ها!“ لغاريءَ چيو، ”قاسوءَ جي رک طرف، اُونڌ کان پرتي ڊامڻ (ماڳ) سڏبو آهي. اتي ڪَهو تمام گهڻو آهي. مون ڏٺو ته مَم ڪهو پيو کائي. آئون تڏهن پندرهن سالن جو هئس، هن وقت (2009ع ۾) آئون 45 سالن جو آهيان (يعني اڄ کان 30 سال اڳ 1980ع ڌاري) . ٻيو واقعو هيئن ٿيو ته هڪ شڪاري حاجي بري ساسولين جو علائقو بلوچستان ۾ ڪولاچي جو آهي، هراڪڙي جو علائقو آهي، اتي ان جا پيرا ڏٺا، ننڍو تريءَ کان وڏو پير اٿس. ان جو ٻچو ماريائون. اها ڳالهه الله ڏني ڪئي، اهي اسان جي چاچي جا ماماڻا آهن. هن ڏٺو ته مم ڪهُو روڙي هيٺ پئي اڇلايا، ٻچا کائين پيا. پوءِ ان (مم) کي الائي ڪهڙو خيال آيو جو لهي اچي ٻچن کي پٿر ڏنائين (چوڌاري ڪجهه پٿر رکي محفوظ ڪيائين) ۽ موٽي وئي ... پوءِ هن (شڪاريءَ) ان جو هڪ ٻچو ماريو. مم موٽي ڏٺو ته ٻچي ۾ ساهه آهي ئي ڪونه! ... پوءِ مم دانهون پيو ڪري جيئن ماڻهون ڪوڪار ڪندو آهي تيئن ... پوءِ لاش کڻي وري رکي پيو ۽ رکي وري کڻي پيو ... پِٽي ۽ ڪُوڪر پيو ڪري، پٿر پيو هڻي، پنهنجو مٿو پيو پِٽي ... ڪڏهن هڪڙي ڪهوءَ ڏانهن ته ڪڏهن ٻئي ڪهوءَ ڏانهن پيو وڃي ... پاڳلن وانگر، هن سمجهيو پئي (پنهنجو ٻچو) مون پاڻ ماريو آهي، اهو نه پيو سمجهي ته ڪنهن ٻئي ماريو هوندو. اهو پٿر جيڪو ٻچن جي مٿان رکيو هئائين کڻي ٻه ٽي چڪر پري اڇلايائين. ان (واقعي وقت) آئون ننڍو اَٺن سالن جو هوندس .... هتي ڪافي ماڻهو ممن جو ذڪر ڪندا هئا، ٿي سگهي ٿو ته اڃا به (مم) ايندو هجي! مثال اسان جي بودو گوربندي ۾ هر سال هڪ شينهن ايندو آهي. اتي گڊن جو رک آهي بابا جو (حاجي عرس جي رَک)، شينهن جي خبر ايئن پوندي آهي ته گهر ويجهڙا آهن، مال خوف ۾ گهرن کي ڇڏي ٻئي پاسي رخ ڪندو آهي، پيرو وغيره به ڏسجي ٿو. پنج ڇهه سال اڳ تائين به آيو آهي ... ڏهن ماڻهن شينهن ماريو آهي، هڪ شينهن نوري ٽڪريءَ ماريو، ان جي پيءُ اسان جي يادگيريءَ ۾ ماريو آهي، بابا هڪ کل آندي هئي، درو ملوکاڻيءَ ماريو، خاستي بروهي ماريو ان کي کل رڱڻ لاءِ ڏنائين، هي چيٽو هو.“ مصطفيٰ بي ترتيب تفصيل ٻڌايا.
مصطفي جن علائقن جو ذڪر ڪيو، اهي سڀ کيرٿر ۾ آهن، بودو ته واهي پانڌي وٽ آهي، قاسوءَ جي رَک کاول لڪ کان ڪجهه هيٺ اوڀر ڏکڻ ۾ آهي. نئه ڪولاچي پڻ کيرٿر جي اولهه ۾ آهي.