منهنجي وصيت

ي. شرعاًَ جائز هجي ته مان هوند مئل جو ميڪ اپ ڪرايان، جو هونئن ته غير ضروري آهي. باقي غسل کانپوءِ ڏاڙهي جا وار ڀڄي لڙڪي ٿا پون انهن کي ڦڻيءَ سان نه ته به آڱرين سان مٿي ڪري ڇڏجي.
توهان ڪو ڏک غم، گريه زاري نه ڪجو، ڪلمي توحيد ۽ درود شريف جو ورد ڪجو. مان موت سان ڪافي مانوس ٿي ويو آهيان، ڪا ڳالهه نه آهي. بس اهو سمجهو ته دنيوي موت، وري جيارڻ جو وسيلو آهي. مال ۽ موت جي مامري ۾ وچڙي اصل ڳالهه ته وٿين مان وهي وئي. مون چوڻ ائين پئي چاهيو ته هيٺاهين وٺو ۽ لاهن چاڙهن کان مٿاهان ٿي سالم دماغ ۽ سوچ قائم رکو. مِٺ محبت سان رهو. پنهنجن پراون، پاڙي وارن توڙي مخالفن سان به مٺو هلو. ڪنهن جي به دل نه رنجائجي. آٿت ڏجي، آئي ويل ڪم اچجي، هڙئون وڙئون ڏجي، مالڪ مٺو ته اهو آهي جو ڏمرجي ته به ڏئي. مال ميڙڻ جي محبت، مانَ مريادا کي کائي کوکلو ڪري ٿي ڇڏي. لالچ ۽ لوڀ جو پيٽ ڀرجڻو ئي ڪونهي. مان اينٽي ڪرپشن جو چيئرمين رهيو آهيان. اعليٰ سطحي ميٽنگن ۾ چيو ويندو هو ته، پگهارون وڌائجن ته رشوت ختم ٿي ويندي. ميٽنگن ۾ ويٺل صاحب لکن ڪروڙن جا مالڪ هئا ته به ڄرڪن وانگر وات ڦاڙيو ويٺا هوندا هئا. جيڪي آيو سو هڙپ. اميرالمؤمنين حضرت علي عليه السلام جن فرمايو ته دنيا جي وقعت مون وٽ ائين آهي جيئن ٻڪريءَ جي نڪ جي غلاظت (خطبه شقشقه). ادبي لحاظ کان ڏسو ته ڪيڏي نه تُز تشبيهه آهي ٻڪري حلال جانور آهي ان ڪري حرام يا نجس نه آهي. ته به ٻڪري جي نڪ جي غلاظت اهڙي ڪريهه آهي جو هٿ لائڻ ته ڇا رڳو ڏسڻ سان به بڇان ايندي ۽ حضرت اميرالمؤمنين دنيا کي ان کان به گهٽ وقعت وارو ڪوٺيو. جڏهن ذهنن ۾ اهڙي تبديلي ايندي ته رشوت ازخود ختم ٿي ويندي، حضور ﷺ جن جي حديث مطابق ته رشوت ڏيندڙ ۽ وٺندڙ ٻئي لعنتي آهن. رشوتي ڪاموري کي ڀري ڪچهريءَ ۾ رڳو زبان جا ڪهاڙا وهائجن ته پاڻهئي ڇرڪندو ۽ بڇڙو ٿيندو ۽ حتر ڪندو. عزتِ نفس به ماڻهو نيٺ ڪيتري داؤ تي لڳائيندو. هزار، پنج هزار، لک، ڏهه لک پر جيڪڏهن ڪو حرامي ڪامورو چوي ته زال يا ڌيءَ آڻي ڏي ته ڀري ڪچهريءَ ۾ لاهي موچڙا ڪونه وٺبس. تنهنڪري عزت نفس جي اصول تي قائم رهي هڪ ڪارو پئسو به ڏيڻ کان انڪار ڪجي. نه رڳو رشوت پر هر اصول تي، حق تي ماڻهو اڏول ٿي بيهي رهي ته سڄو سماج ئي سڌري پوي ۽ سڀ غلط ڪاريون ختم ٿي وڃن. رڳو پيار، محبت، ضمير جي سچائي ۽ خير خواهي کپي. مون زندگي ۾ هڪ ئي نعرو سوچيو ۽ ڏنو آهي ۽ اهو آهي ’خير خواهي!‘ هندو، مسلمان، ڪرستان، پارسي، پنجابي، مهاجر سڀ جو خير ۽ سڀ جي خير خواهي ڪيو، سوچيو ۽ وڏي واڪ چئو. اُهو اٿوَ منهنجو آخري پيغام ’خير خواهي!‘
آخر ۾ هڪ ننڍڙي گهرو ڳالهه،! توهان اها ڳالهه ضرور محسوس ڪئي هوندي ته مان پٽن کان وڌيڪ نياڻين سان مانوس آهيان. هونءَ عورت جي عزت ڪرڻ، ڪو آدجڳاد، کان مون ۾ ۽ منهنجن وڏن جي رت ۾ ڀرپور انداز سان ڀريل آهي. آغا احد جان مرحوم جو علم جوتش جو تمام سٺو ڄاڻو هو ان ڪُنڊلي ٺاهي حساب لڳائي مونکي چيو هو ته تنهنجي طبيعت ۾ عورت ذات جي عزت ۽ خير خواهي نهايت عجيب ۽ حيرت انگيز طور ڀريل آهي. حضور سائين ﷺ جن به پنهنجي نياڻين، ٿڃ شريڪ ڀينرن ڀائرن ۽ ٿڃ پياريندڙ ماءُ سان نهايت عزت احترام ۽ پيار سان پيش ايندا هئا. مختصر ڳالهه اها ته ڀينرن سان نهايت عزت احترام سان پيش اچجو. جيئن ماءُ کان وڌ ڪو به اولاد جو وڌيڪ سڄڻ نه آهي، تيئن ڀيڻ کان وڌ ڀاءُ جو ڪو سڄڻ ناهي. ڀلي پنهنجي زالن کان پڇي پڪ ڪيو ته ايئن آهي ڪي نه؟ ڀينرن ۾ به توهان جي وڏي ڀيڻ شاهده هڪ شاهڪار آهي. منهنجي خيال ۾ منهنجيون ۽ توهان جي مرحوم ماءُ جون سڀ خوبيون خاميون ڀرپور طرح منجهس موجود آهن. سندس عزت ڪندا، چوڻ وٺندا ۽ مشورو ڪندا ته لاڀ پرائيندا. اهو به ياد رکندا ته توهان ٽنهي ڀينرن ۾ روحاني قوتون آهن. سندن خوشين ۽ رنج ۾ شامل حال رهندا ته توهان جو فائدو آهي. سندن رنج کڻندا ته نقصان ڏسندا. وڏو ڀاءُ پيءُ برابر ۽ وڏي ڀيڻ ماءُ برابر، اها ڳالهه نه وسارجو!
چوندا آهن ته ’ٻه ڀائر ٽيون ليکو‘. ائين به چوندا آهن ته ’ڀائرن سان ڪهڙا ليکا!‘. ٻئي چوڻيون سچيون آهن منجهن تضاد نه آهي. بس هر ڳالهه کي جدا بيهاري ڇنڊڇاڻ ڪري ليکو ڪبو ته اهو موزون ۽ صحيح هوندو ۽ غلط فهمي پيدا ئي نه ٿيندي. ان کانپوءِ جيڪڏهن ڪو ڪَس کائي عفو يا احسان ڪري ته اهو افضل آهي. وٺڻ واري هٿ کان ڏيڻ وارو هٿ بهتر آهي. پر احسان ڪندڙ وساري ڇڏي ۽ جَتائي نه، ۽ جنهن تي احسان ٿئي ان وٽ مڃوتي به هجي ۽ جتائيندو به رهي ته پوءِ محبت ۽ عزت وڌندي رهي ٿي.
منهنجي روزمره جي استعمال جون شيون ڀلي توهان جون ڀينرون کڻن. توهان وٽ رُلي وينديون. منهنجا وڳا توهان پائيندا ته مونکي خوشي ٿيندي، نه ته خيرات ڪري ڇڏيندا. ڪتاب، ڪاغذ ۽ خط بدر جي امانت آهي.
مون ڪو اهڙو عمل ڪونه ڪيو آهي، جنهن لاءِ شرمسار هجان (ڪچايون ڦڪايون الله معاف ڪندو). سڀ سان چڱو، سڀ سان ڀلائي ڪئي اٿم، ڪڏهن سمجهوتو يا سوديبازي ڪونه ڪئي اٿم. ضمير کي مرڻ ڪونه ڏنو اٿم. سڄي عمر ڏکيو سکيو گذاري، جهيڙيندو رهيو آهيان. ارڏو به رهيو آهيان ته اوڏل به. الله عيب ڍڪيندم. پوئتي ڪڏهن ڪونه هٽيو آهيان.
اڳي پوءِ مران، مر مران مارڳ ۾.
(شاهه)
جڳ جهان ڏي خير. سنڌ ڏي خير. سنڌ واسين ڏي خير.

جمال ابڙو

25 ـ سيپٽمبر 1994ع
ڏينهن آچر
ڪراچي.