ابڙو اڪيڊمي Abro Academy
2020-10-27
داخلا نمبر 869
عنوان منڇر عروج ۽ زوال
شاخ منڇر گورک گاج دنيا
پڙهيو ويو 1396
داخلا جو حوالو:
منڇر عروج ۽ زوال
منڇر عروج ۽ زوال
مـنـڇـر:
سنڌوءَ جي نظام سان ڳنڍيل منڇر ڍنڍ لڳ ڀڳ 67° - 34′ E کان 67° - 43′ E ۽ ′ N 23° - 26 کان6 ′ N 2° - 26 تائين پکڙيل آھي. اھا اڄ کان 10،000- 8،000 سال اڳ ھولوسِين (Holocene) عھد ۾ ان وقت ٺھي، جڏھن سنڌو نديءَ اُلھندي ناري وارو رستو اختيار ڪيو. ان علائقي ۾ سنڌوءَ جو وھڪرو جبل جي ويجھو ۽ متوازي ھو. ان ئي سِڌ ۾ نيٺ اھا جاءِ اچي ٿي جتان بَڊي ۽ لَڪي جبل جي سلسلن جي اُتر وارو حصو شروع ٿئي ٿو. ھن جاءِ تان ڏکڻ يا اولھه ۾ ڪا واٽ نه ھئڻ سبب درياھه گُوني ڪنڊ ۾ اوڀر جو رُخ ڪيو. ان تِکي عمل ۾ اولھه ڏکڻ واري ڪُنڊ کان زمين ڪورجي وئي ۽ وسيع ڍورو يا ڪُنڀ ٺھي پيو.
سنڌو نديءَ ان وقت کان وٺي اڄ تائين سڄي سنڌو ماٿريءَ ۾ ليٽ پيٽ ڪئي آھي پر اُلھندي ناري کان منڇر تائين ان جو مکيه وھڪرو يا ڪا نه ڪا ڇاڙھه سدائين جاري رھي آھي. ان وھڪري سان اونھاري ۾ منڇر ڀرجندي آھي ۽ سياري ۾ ڇنڊبي آھي. منڇر ۾ سنڌوءَ کان سواءِ نئه گاج جو وڏو پاڻي به پوي ٿو. تاريخ ۽ جاگرافيءَ جي ماھرن جو چوڻ آھي ته نئه مـُولا ۽ خود نئه بولان جو پاڻي به ماضيءَ ۾ ان واٽ سان منڇر ۾ ڇوڙ ڪندو رھيو آھي.
هيءَ ڍنڍ سيوهڻ کان 18 ڪلوميٽر اولهه ۾ آهي. ھڪ اڀياس موجب منڇر جو تَرو سنڌو نديءَ جي تري کان 20- 15 فٽ ھيٺ رھيو آھي. (۽ هاڻي سنڌوءَ کان 5-6 فٽ مٿي آهي). اھو ئي سبب آھي جو گذريل صديءَ تائين جڏھن سيوھڻ وٽ سنڌو ۽ منڇر جو اَڙل ذريعي ڳانڍاپو ھو، اونھاري ۾ درياھه جو پاڻي منڇر کي ڀريندو ھو. ان ريت جڏھن سنڌوءَ جو پاڻي گھٽبو ھو، تڏھن منڇر پنھنجو اضافي پاڻي سنڌوءَ ۾ ڇنڊي ڇڏيندي ھئي.
ھيءَ ڍنڍ ڪنڌين کان تانگھي پر وچ ۾ اونھي آھي. ھاڻي درياھي ۽ نَئن جي لَٽ سبب ڪافي ٿَـرجي وئي آھي. سنڌو نديءَ تي بئراجون پوڻ کان پوءِ منڇر تي ڏکيو وقت اچي ويو ۽ ھاڻي اھا فقط وڏين ٻوڏن ۾ ڀرجڻ لڳي. سن 1961 ۾ ھڪ وقت اھڙو به آيو جڏھن اھا بلڪل خشڪ ٿي وئي ھئي. ان کان پوءِ به منڇر اڪثر خطرناڪ حد تائين خشڪ ٿيندي رھي آھي.
منڇر جي ڊيگھه ويڪر گھٽ وڌ ٿيندي رھي ٿي. آگسٽ جي مھيني ۾ اھا 16 X 32 ڪلو ميٽرن تي پکڙجي وڃي ٿي ۽ فيبروريءَ ۾ سُڪي اٽڪل 12.5 X 3.5 ڪلوميٽر بچي ٿي. بنھه سوڪھڙو ٿئي ته پاڻي وڃي واھڙن جي صورت ۾ بچي ٿو. جيڪڏھن ڍنڍ ڀرجي وڃي ته وچ ۾ اونھائي 20 فٽ به ٿي سگھي ٿي. ھن وقت ھن ڍنڍ ۾ ھڪ ملين ايڪڙ فٽ پاڻي جھلڻ جي گنجائش موجود آھي پر ان کي ٻيڻو ڪري سگھجي ٿو. منڇر کي ڏکڻ پاسي قدرتي بند آھي، انڪري جڏھن اھا واڌ کائي ٿي ته اُتر ۽ اتر-اوڀر طرف پکڙجي ٿي. هتي 1988ع ۾ 65 قسمن جي 50 هزار آبي پکين جي آمد رڪارڊ ڪئي وئي. هتي 26 قسمن جا آٻي ٻوٽا هئا، جيڪي هاڻي ختم ٿي ويا آهن. مصطفيٰ ميراڻي منڇر جي پکيڙ 233 چورس ڪلوميٽر ٻڌائي ٿو. هڪ ٻيو اڀياس اها حد 200 چورس ڪلوميٽر مقرر ڪري ٿو.