منڇر ڍنڍ

منڇر ڍنڍ

پاڪستان ۾ تانگهي پاڻيءَ جي سڀ کان وڏي ڍنڍ آهي. ان جي اولهه ۾ کيرٿر، ڏکڻ ۾ بَڊو ۽ لَڪي جبل آهن. اوڀر ۾ سيوڻ جو شهر آهي جيڪو سنڌو ۽ اڙل جي ڪنڌيءَ تي آهي. ان ڍنڍ کي 1932 ۾ بند ڏنو ويو جيڪو ايف پِي (FP) بند سان لاڳيتو سلسلو آهي، جيڪو اتر ۽ اوڀر وارا پاسا جهلي بيهي ٿو.

منڇر جي نالي جي اصليت تي اڃا تائين ڪو به متفق نه ٿيو آهي ته آخر هن ڍنڍ تي اهو نالو ڪيئن پيو؟ تاريخ جي ڪتابن ۾ به هن ڍنڍ جو ان نالي سان ڪو ذڪر نٿو ملي. پر، منڇر اها ئي آهي، جيڪا آهي. تاريخ جي ڪتابن ۾ ڪن جاين تي هن کي ’ڪنڀ‘ چيو ويو آهي. هن ڍنڍ جي نالي تي سڀ کان گهڻو بحث تاج صحرائي صاحب ڪيو، جيڪو ان کي ايراني ’منوچهر‘ سان منسوب ڪرڻ طرف مائل آهي.

لفظ ’منڇر‘ جو اشتقاق ڪبو ته اهو من+ ڇر نظر ايندو. شايد اهو مهان + ڇر (عظيم پاڻي) جي اختصاري صورت آهي، ٻيءَ صورت ۾ اها ’من‘ (سهڻي، وڻندڙ) ڇر (پکڙيل پاڻي) آهي. منڇر واقعي سهڻي ۽ وڏي ڍنڍ آهي، جيڪا ڀرجندي آهي ته مٺي پاڻيءَ جي وڏين ڍنڍن مان هڪ ٿي ويندي آهي. منڇر اڄ کان ڏهه هزار سال اڳ ان وقت پيدا ٿي جڏهن هماليه جبلن مان سنڌوءَ جي صورت ۾ ڦُٽل پاڻي ڪالا باغ وارن جبلن مان رستو ڪڍي لَٽ وڇائيندو کيرٿر جي پيرن کان ٿيندو لڪي ۽ بڊي سان لڳو ۽ انهن جبلن جي رنڊڪ سبب کيس ڏکڻ پاسي رستو نه مليو ته ته اتان گُهت هڻي 90 ڊگريءَ جو موڙ کائي اوڀر جو رخ ڪيائين. ان اوچتي زورائي گهت سبب اهو طاقتور وهڪرو اتان زمين ڪوريندو ويو، تان جو اهو سنڌوءَ جي پيٽ ۾ هڪ گـهرو ڪنڀ بڻجي ويو. سنڌوءَ جو پيٽ هئڻ ڪري منڇر جو ماحول درياهي رهيو. ان حد تائين جو ان ۾ پلي جو شڪار به ٿيندو رهيو آهي.

منڇر ڍنڍ جي لٽاِشين ڪنڌين تي ٻيلن جنم ورتو ۽ ڍنڍ ۾ گاهه ڦُٽڻ سان هڪ مضبوط حياتياتي چڪر هلي پيو ته ان ۾ گاهه ڦٽو، بِهه، مڇي ۽ لوڙهه واري روزگار سان گڏو گڏ پکي ۽ ٽي جهنگلي جيوت به وڏي واڌ ويجهه ڪئي، هتي حياتيءَ جو پنهنجو قدرتي حياتياتي چڪر قائم ٿي ويو. ڍنڍ پنهنجين ڪنڌين تي آيل جانورن، پکين ۽ انسانن کي پٿر جي دور ۾ ئي جيئڻ جو سامان ڏنو. ان تي روزگار ڪندڙ ماڻهو مڇي ۽ پکين جي شڪار سان لاڳاپجي ويا، انهن کي ماڇي، مهاڻا ۽ شِڪاري سڏيو ويو. وقت سان هن ڍنڍ تي ترندڙ ڳوٺن جنم ورتو جيڪو سڄي دنيا ۾ انوکو انداز آهي. اهي ٻيڙين تي ٻڌل گهر آهن، جن ۾ جدا جدا ڪٽنب آباد آهن، ٻيڙين تي رهائش جا ڪي مثال ڏور اوڀر ۾ آهن پر انهن لوڪن جي اها ڪُل وقتي رهائش نه آهي جيئن منڇر وارن جي آهي. منڇرين جو ته ٻيڙيءَ تي جيئڻ کان مرڻ تائين جو ناتو رهندو آهي، فقط قبر خشڪيءَ تي ٺهندي اٿن. منڇر تي 45 کان 50 هزار مهاڻا هئا جن وٽ لڳ ڀڳ 2000 رهائشي ٻيڙيون هيون. سياري ۾ جڏهن پاڻي لهندو هو ته اهو ماڻهو دانستر ۽ اڙل واهن جي ڪنڌيءَ تي گپ ۽ ڪکن، ڪانن جي مدد سان جهوپڙيون اڏي ويهندا آهن.

جڏهن منڇر کي هڪ جدا نالو ’منڇر تهذيب‘ يا ’تهذيب جو هِندورو‘ سڏجي ٿو ته ان ۾ ڪو به وڌاءُ نه آهي، ڇاڪاڻ ته ان دعويٰ جي حق ۾ کوڙ سارا تهذيبي کنڊر منڇر جي ڪنڌين سان دريافت ٿي چڪا آهن پر اسانجي بدقسمتيءَ آهي جو منڇر هاڻي ماحولياتي ڦيٽاري سبب سڪرات جي حالت ۾ آهي. هن موقعي تي شايد اهو ضروري ٿي پيو آهي ته اسان منڇر جي جوڀن ڏينهن کي قلمبند ڪري ڇڏيون.



منڇر ڍنڍ: ڄامشوري ضلعي جي ٻن تعلقن سيوهڻ ۽ جوهيءَ ۾ پکڙيل آهي.

اتر طرف ان جي ڪوڙو خان جمالي، پير لاکو، ڇِني، چاڪر خان شاهاڻي ۽ لوهڙي، اولهه ۾ شاهه حسن، ڪنگ سوار، شيخ ڌمڻ، بٺي ٿل، يعقوب پنهور، ڊڀري، ڪُن ٻگهيا ڳوٺ، پير سومر. ڏکڻ ۾ جهانگار، باجارا، ڪوٽ ٻاروچو، ٽهڻي، ٺيڙهي. رند، برهماڻي ۽ اوڀر ۾ بوبڪ، مياڻي، ڪُور مياڻي، لال باغ آهي.