منگهو پير

�لي ٿو. هڪ راءِ اها آهي ته، اهو لفظ اصل ۾ مانگر پير آهي. واڳون کي مگرمڇ به چون، هڪ نالو مڪر به اٿس. واڳونءَ جا ڳوڙها مشهور آهن، تنهن ڪري ڪو ماڻهو دوکو ڪندو يا ڪوڙ ڳالهائيندو ته چوندا، ”مڪر ٿو ڪري؟“ اهڙي طرح مڪر جي معنيٰ ئي بدلجي دوکو ڏيڻ ٿي پئي آهي.
جيڪڏهن منگهو پير اصل ۾ مگر پير (واڳوئن جو پير) آهي ته مگرمان لفظ تي سوچڻو پوي ٿو. ڇا مگر مان وارو قديم ساز، مگر يا مانگر سان تعلق رکي ٿو. اهو بالڪل ٿي سگهي ٿو ته، نيل نديءَ واري تهذيب ۾ جنهن واڳون ديوتا سوبيڪ (Sobek) جي پوڄا ٿئي ٿي ان سان هڪجهڙائي سبب قديم آفريڪي ماڻهن سنڌ ۾ به واڳونءَ جي پوڄا ۾ بهرو ورتو. پر اهو ضروري ناهي ته، واڳون پوڄا مصر کان ڪهي سنڌ ۽ اوڀر ايشيا ۾ پکڙي هجي.
منگهي پير تي واڳون پوڄا تي بحث ڪندي، قديم آثارن جي ماهرن، معاملو ڇڪي وڃي نيل ندي تي بيهاريو آهي. اهو معاملو بلڪل ائين آهي جيئن سنڌ ۾ آرين جي آمد کي جبل ڪري پيش ڪيو ويو يا جيئن اهو رواج هلي پيو ته هر رسم ۽ هر قوم جا بنياد ميسوپوٽيميا ۽ عربستان ۾ ڳوليا وڃن ٿا. جيتوڻيڪ اهو ثابت ٿي چڪو آهي ته، سنڌو ماٿريءَ ۾ انسان جو وجود ويهه لک سال اڳ به موجود هو. خبر ناهي ته، اسان جا ماهر هر ٽٽل ڪڙيءَ کي سنڌو ماٿريءَ کان ٻاهر ڳولهڻ ۾ ايتري جلدبازي ڇو ٿا ڪن. ڪٿي رهيو قديم مصر جي ٽمورتيءَ وارو تصور ۽ ڪٿي سنڌ واڳونءَ جي پوڄا! ڪجهه محققن ته ڪمال ڪري ڇڏيو آهي جو، سنڌ ۾ واڳون پوڄا تي مصر جو اثر ثابت ڪرڻ خاطر مصري واڳونءَ جي ٽمورتيءَ کي هندستان جي شو وشنو ۽ برهما واري ٽمورتي سان ملائي هڪ ڪري ڇڏيو آهي.
معاملو سڌوسنئون آهي ته، قديم سنڌ ۽ هند ۾ جانورن جي پوڄا ايتري عام هئي جو اڃا تائين اهو سلسلو هلندو پيو اچي. هندي ڏندڪٿائن ۾ نانگ، هاٿي، شينهن، عقاب، ڳئون، ڏاند، مڇي، ڪڇون، ڳجهه، مور، ڪوئو، ڀولڙي ۽ ٻيا بي شمار جانور اڄ تائين پوڄجن ٿا. ان صورت ۾ واڳون پوڄا جون پاڙون قديم مصر ۾ ڳولڻ عجيب ٿو لڳي.
واڳون پوڄا جو زرخيزيءَ سان تعلق ڪيئن ٿو ثابت ڪري سگهجي؟ اهو صحيح آهي ته، واڳون، پاڻيءَ جو طاقتور جانور آهي. اهو زندگيون هڙپ ڪري سگهي ٿو ان ڪري هن کي پاڻيءَ جي ديوتا طور ته پوڄي سگهجي ٿو پر زرعي پيداوار وڌائڻ ۾ هن جو ڪو به حصو ڪونهي. ٻي ڳالهه ته، انسان هر ان جانور کي خوش رکڻ جي ڪوشش ڪئي آهي جنهن مان جان جو خطرو هجي، ان ڪري هن واڳونءَ کي به پوڄيو. منگهي پير وٽ واڳون جي پوڄا کي ان ڪري وڌيڪ اهميت ملي، جو اتي هڪ اهڙو چشمو آهي جيڪو بيمارن کي شفا ڏئي ٿو. شفا ڏيندڙ پاڻيءَ کي ڪرامتي پاڻي سمجهيو ويندو آهي.منگهي پير تي جڏهن اڃا منگهو پير ڪو نه آيو هو، تڏهن به هتي واڳون ۽ گرم پاڻيءَ جو شفا ڏيندڙ چشمو موجود هو. اِها تاريخ کان اڳ واري دور جي ڳالهه آهي. ڪراچيءَ جي ڀر پاسي ۾ انسان جو وجود تاريخ کان اڳي واري زماني ۾ موجود هو، هاڻي ته اهڙا ڪيئي ماڳ ظاهر ٿي پيا آهن جيڪي مُهين جي دڙي يا ان کان به اڳ پٿر جي زماني جا آهن. اسان کي سنڌو تهذيب وارين مهرن مان به ڪافي مهرن تي واڳونءَ جي شڪل نظر اچي ٿي. ان جي ابتڙ ماهرن جي راءِ ڪيڏي نه عجيب لڳي ٿي ته تاريخ کان اڳ واري زماني ۾ هتي واڳون آڻي ڇڏيا ويا هوندا!
منگهي پير تي گرم چشمي جي پاڻي جو گرمي پڌ 133 ڊگريون فارن هائيٽ آهي، يعني پاڻي ٽهڪڻ واري درجي کان 79 ڊگريون فارن هائيٽ گهٽ، پر ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ جي گهڻائي سبب، پاڻي ٽهڪندڙ پاڻيءَ وانگر ٻڙڪندو نظر اچي ٿو. انهن جادوئي مظهرن کي ڏسي مت موڙهيل ماڻهو ان کي ڪرامتي پاڻي سمجهن ٿا. پر سوال اهو آهي ته، ڪنهن جي ڪرامت؟ ظاهر آهي ته پاڻيءَ جي حوالي سان ڪا طاقت ئي ڳولي ويندي. منگهي پير کان اڳ هتي واڳون هئا ان ڪري اها ڪرامت واڳوئن جي کاتي ۾ وڌي وئي. پوءِ واڳون مقدس ٿي ويا. جيستائين منگهو پير هتي نه آيو تيسين واڳون ديوتائي حيثيت ۾ گوشت ڀيٽا حاصل ڪندا رهيا پر منگهي پير اچڻ کانپوءِ، سموريون ڪرامتون سندس کاتي ۾ داخل ٿيون ۽ واڳوئن کي ٻئي درجي جي ڪرامت ملي. هاڻي هو پاڻ ديوتا ڪو نه هئا پر مانگر پير يا مگر پير جي مٿي مان ڪريل جُون بڻجي ويا. ان طرح منگهو پير جنهن جو اصل نالو ڪمال الدين آهي، چمڙيءَ جون بيماريون ڇڏائيندڙ درويش ٿي ويو. هو هتي تيرهين صديءَ ۾ آيو هو. هندو کيس لالا جسراج ڪري پوڄين ٿا. شايد هتي منگهي پير کان اڳ هتي لالا جسراج نالي هندو سنياسيءَ جو آستانو رهيو هجي.