من لاگو يار!

؟؟؟؟؟؟

آئينو

من لاگو يار!

ڪنھن ماڻهوءَ جي دل صدارت ۾ لڳي وئي، ڪنھن جي وزارت ۾! ڪنھن جي من ۾ ميمبري آهي، ڪنھن جي دل دولت ۾ لڳي وئي آهي، ڪو ڊسڪو جو ديوانو آهي، تہ ڪو ڀٽ شاھہ تي سماع ۾ ويٺو آهي. آخر ڪھڙي وڏي ڳالھہ ٿي وئي جو هر ڪو پنھنجي من ۾ خوش رهڻ چاهي ٿو! جمهوريت پسنديءَ جي تقاضا آهي تہ جيڪو جتي خوش هجي، سو اتي خوش رهي، بس ڪي عالمي شرط آهن، جيڪي پورا ڪرڻ لازمي آهن، ڇاڪاڻ تہ ڪا بہ غير مشروط آزادي فقط انتشار کي جنم ڏيندي آهي.

ڪو نوجوان عشق مجازيءَ ۾ مبتلا رهي رات جو تارا ڳڻڻ چاهي ٿو تہ ڀلي ڳڻي، ڪو نوجوان دولت ڪمائڻ جا جتن ڪري ٿو تہ ڀلي ڪري، ڪو نوجوان سياست ۾ پوڻ چاهي ٿو تہ ڀلي پوي، ڪو نوجوان چي گويرا، اسٽيفن هاڪنگ، يا ڪو عظيم بينڪار، مولوي، عالم، استاد، شاعر فنڪار يا ٻيو ڪجھہ بہ ٿيڻ ٿو چاهي تہ ڀلي ٿئي! اي وقت جا عظيم دانشور اڳواڻ توکي اها فتويٰ ڏيڻ جو حق ڪنھن ڏنو آهي تہ جيڪو تنھنجي سوچ موجب نہ ٿو هلي. سو گمراھہ آهي، اٽي تي چٽي آهي، ۽ سنڌ جو سڄڻ نہ آهي.

جنھن جي دل جتي بہ اڙي آهي ۽ جيڪڏهن هو ان اڙجي ويل حالت ۾ خوش آهي تہ پوءِ هن سان فقيرن جون دعائون بہ گڏ آهن، خدا ڪري تہ هو سدائين خوش هجي.... پر ڪي عالمي شرط کيس هر حالت ۾ پورا ڪرڻا آهن: ڪوڙ ڳالهائڻو نہ آهي. ڪنھنجي دل ڏکوئڻي نہ آهي، ڪنھن جو حق ڦٻائڻو نہ آهي، ڪنھن تي جبر ڪرڻو نہ آهي ۽ پنھنجي لاءِ حق حلال جو پورهيو ڪرڻو آهي.

هڪ ڀيري ايم ڪيو ايم جي هڪ سرگرم دانشور جذباتي ٿي چيو، ”اسان مهاجر آهيون ۽ مهاجر ٿي رهنداسون!“ اتي هڪ وڏو فقير بہ ويٺو هو، کيس پيار سان سمجهايائين، ”ڀائي! ايئن نہ چئو، مهاجر ٿي نہ رهو! هن سر زمين کي پنھنجو ڪيو ۽ خدا جو شڪر ادا ڪيو تہ هن سر زمين وارا پاڻ توهان کي چون ٿا تہ هتان جي ماڻهن سان ملي، جذب ٿي، هڪ ٿي وڃو ۽ مهاجر ٿي نہ رهو!“ پر، هو وڏو دانشور اڃا بہ جذباتي ٿي ويو، ”نہ هر گز نہ! اسان مهاجر آهيون ۽ مهاجر ٿي رهنداسون!“

وڏي فقير بہ جلال ۾ اٿي، ٻئي هٿ آسمان ڏانھن کڻي چيو، ”تہ پوءِ خدا ڪندو تہ ايئن ئي ٿيندو ۽ توهان قيامت تائين مهاجر ٿي رهندا!“ فقير هنن کي دعا ڏني يا بد دعا! اهو تہ هر سمجهدار ماڻهو پاڻ سمجهي سگهي ٿو.

مهاجر ڇا کي چئبو آهي؟ عالم سڳورا چون ٿا تہ مڪي جي ڪافرن جي ظلم کان تنگ ٿي مديني ڏانھن هجرت ڪندڙ پاڻ سڳورا ۽ اصحابي مهاجر هئا. اهي علم ۽ تاريخ جون عظيم سچايون آهن. اسان کي ڪھڙي مجال آهي جو ان تاريخي واقعي تي ڪجھہ ڳالهايون! مون کي مهاجرن تي ڳالهائڻو ئي ڪو نہ هو، بس ايئن ئي خيال آيو تہ جيڪڏهن ڪن ماڻهن جو هن قيامت تائين مهاجر ٿي رهڻ ۾ من لڳي ويو آهي ۽ ان ۾ خوش آهن تہ ڀلي خوش هجن! پر، هنن تي بہ اهي عالمي شرط لاڳو ٿين ٿا تہ کين ڪوڙ ڳالهائڻو نہ آهي. ڪنھن جي دل ڏکوئڻي نہ آهي، جنھن جو حق ڦٻائڻو نہ آهي، ڪنھن تي جبر ڪرڻو نہ آهي ۽ پنھنجو حق حلال جو پورهيو ڪرڻو آهي. فقيرن جا خيال پنھنجا آهن، ضروري نہ آهي تہ عالم سڳورا انھن سان متفق ٿين. هجرت ڪبي آهي پنھنجي نفس کان پنھنجي محبوب جي گهر يعني، دل ڏانھن! خواهشون ختم ڪرڻ آهي ”هجرت“. جيڪڏهن ڪو ماڻهو دنياوي مفادن لاءِ پاڪستان کان لنڊن يا ڪئناڊا لڏڻ کي بہ هجرت چوي، تہ ڀلي پيو چوي! اسان ڪنھن جي خوش ٿيڻ تي ڪڏهن بہ ارها ٿيڻ وارا ڪو نہ آهيون!

ڪنھن ماڻهوءَ جي دل صدارت ۾ لڳي وئي، ڪنھن جي وزارت ۾! جيڪڏهن ڪنھن جو من فقيريءَ ۾ لڳي ويو تہ ڇا ٿي پيو؟ جمهوري زمانو آهي، جيڪو جنھن ڳالھہ ۾ خوش ٿئي، بس! رڳو خدا جي خلق نہ آزاري ۽ خوش رهڻ کان پھرين اها خاطري ڪري تہ هن بنيادي عالمي شرط پورا ڪيا آهن ۽ ڪندو رهندو! مون کي خبر آهي تہ سرگرم سياسي ڪارڪنن کي فقيريءَ ۾ من لڳائڻ جي ڳالھہ ڪو نہ وڻندي، پر ڇا ڪجي؟ هن کي بہ احتجاج جو هڪ طريقو سمجهو!

هڪ دوست چيو، ”ڀائو! ملڪ ۾ ڏاڍي غربت آهي، ڪجھہ ان تي بہ لک!“ سندس فرمائش ٻڌي آئون سوچ ۾ پئجي ويس، ڇا سچ پچ مون غربت ۽ غربت ۾ ڦاٿل ماڻهن کي نظر انداز ڪيو آهي؟ مون کي احساس ٿيو تہ هن ملڪ ۾ ايتري غربت آهي جو ڪنھن بہ ٻئي موضوع تي لکيل ڪا تحرير شايد اجائي آهي! هن ملڪ ۾ فقط پئسي ڏوڪڙ ۽ بي روزگاريءَ سبب ئي غربت نہ آهي بلڪه ذهني غربت شايد ان کان بہ وڌيڪ آهي. آئون چاهيان ٿو تہ سياسي ماحول تي ڪجھہ ناراضپو ظاهر ڪيان ڪجھہ سياستدانن تي تنقيد ڪيان. پر، هن ذهني غربت جي ماحول ۾ اها تنقيد ڪنھن کان برداشت ٿيندي؟ غربت لاءِ ذميوار ”وڏيون ٽوپيون“ تہ آهن ئي پر ڪجھہ نہ ڪجھہ تہ اسان جي ”پٽڪن“ جو بہ هٿ هوندو! ڪنھن جي غربت تي لکڻ کان مون کي ڪھڙو اعتراض! نيٺ، منھنجي ڄمار بہ انھن ئي سڏ پڙاڏن ۾ وئي آهي.

پر هاڻي تہ تماشو ئي ڪو ٻيو ٿي پيو آهي، جنرل صاحب سياستدانن سان شطرنج پيا کيڏن! سياستدان پنھنجا پنھنجا گروپ ميدان ۾ لاهي جوڙ ٽوڙ پيا ڪن. ”ايم آر ڊي“ کان ” اي آر ڊي“ تائين الائي تہ ڇا ڇا ٿي گذريو آهي اڳوڻا وزيراعظم دبئي ۾ ويٺا آهن ۽ هڪ ”ڀائي صاحب“ جون پاليسيون برطانيا مان ريموٽ ڪنٽرول ذريعي ”وڏي سرڪار“ جي حڪمن هيٺ هلي رهيون آهن ۽ محسوس پيو ٿئي تہ ڪشمير جي پاليسيءَ جو ڪو نہ ڪو خفيہ سرو ڪراچيءَ جي سياست سان جڙيل آهي. هاڻي بہ ڪشمير ۽ کوکرا پار جون ڪڙيون ملائي ڏسو!

پاڪستان ۾ ورديءَ جي نگراني ۾ جمهوريت جي ناٽڪ جا منظر، شطرنج جا مهرا ۽ ڪردار ڏسي ڏسي هاڻي تہ الٽيون ٿيون اچن! ”مرزا غالب“ جي قبيل جو هي مسڪين ماڻهو هن بي اصولي شطرنج جي وڇايل بساط تي غربت جي خلاف ڪھڙو تير ماريندو؟ هاڻي تہ پاڻ هوريان هوريان اهو سوچڻ تي مجبور ٿيندا پيا وڃو تہ هي ملڪ، هن ملڪ جي ماڻهن لاءِ ٺھيو ئي ڪو نہ آهي! جيڪڏهن هن ملڪ کي هتان جي عوام جو وطن سمجهيو وڃي ها تہ پوءِ ”ڏاڍن مڙسن“ جي راڄ جو ڇا مطلب آهي؟ ۽ انھن جي اشارن تي هلندڙ هن شطرنج بازيءَ جو ڇا مطلب آهي؟

خدا جي خلق جو ڀلو ڪرڻو آهي تہ پوءِ ڪھڙي سوديبازي ۽ ڇا جي شطرنج؟ هتي، خلق جو تہ ڪو ذڪر احترام آهي ئي ڪو نہ! بس! ڪيا تيرا، ڪيا ميرا! لڳي پئي آهي. هاڻي جڏهن منھنجو دوست مون کان غربت جي مسئلي تي لکڻ جو مطالبو ڪري ٿو تہ ڪو منھنجي مدد ڪري ۽ مون کي اهو ٻڌائي تہ ڪو تماشائي وڏين ٽوپين ۽ پٽڪن جي هن ڳتيل راند ۾ ڪيئن ٿو شامل ٿي سگهي؟ دنيا جي ڳڻتي اسان جهڙن عام ماڻهن جو تہ ميڄالو ئي ڪچو ڪري ڇڏيو آهي ڪنھن بہ ملڪ کي غربت مان ڪڍڻ جي طاقت انھن وٽ هوندي آهي جن وٽ منظم قوت هوندي آهي سڀ کان منظم قوت حڪومت هوندي آهي ۽ ان حڪومت کي هلائڻ لاءِ اهل سياسي تنظيمون هونديون آهن هونئن بہ ملڪ ۾ ڪي وڏا جوڌا جوان ويٺا آهن.

سياسي طور تي ملڪ ۾ ڇا پيو هلي؟ اسان جا تجربيڪار رهنما آخر ڪجھہ تہ ڪري رهيا هوندا! عجيب غريب جوڙ ٽوڙ واري ماحول ۾ هڪ صاحب درست چيو، ”ڌڙ ريڍو، سسي ٻاڪري“ وارو قصو نہ هلندو! ٻئي چيو، ”جنرل ۽ جمهوريت، توهان ٻنہي سان گڏ ڪيئن ٿا هلي سگهو؟“ واقعي! ڳالھہ تہ سچي آهي پر ايئن پڇڻ وارن جو پنھنجو حال ۽ ماضي