موکي متارا

موکي متارا

ڀنڀور جي دڙي تان بيهي اتر اولهه ڏانهن ڏسبو ته، ننڍڙين ٽڪرين کان سواءِ ڪجهه به نظر نه ايندو، اها واٽ سسئي جي هئي. شايد اها ئي واٽ سڪندر اعظم جي پياري فوج به ورتي هجي. ان ڏس ۾ اڳتي درساڻو ڇنو ۽ پوءِ گڏاپ آهي. گڏاپ کان رستو پٻ جبل ڏانهن وڃي ٿو، جتي تاريخي پٻوڻي ناڪو ۽ ڳهه ٻوٽي وارو لنگهه آهي، جيڪو سنڌ ۽ بلوچستان جي وچ ۾ دروازي جي حيثيت رکي ٿو.
گڏاپ سپر هاءِ وي تي ٽول پلازهه کان ارڙهن ميل اتر ۾ آهي. اُتي نار اتر جبل تي متارن جون قبرون آهن. متارا، جن کي ڀٽائيءَ موکيءَ سان ڳاتو آهي. گڏاپ لاءِ ڪراچيءَ کان روزانو بسون هلن ٿيون.
روايت چوي ٿي ته، موکي اصل ۾ مومل جي خاص ٻانهي ناتر جي ڌيءَ هئي. جڏهن مومل چکيا چڙهي تڏهن ناتر لڏي هتي اچي ويٺي. کيس اٺ ڌيئرون ڄايون، جن جا نالا رکيائين سونگل، دوزان، ٻائل، سورجاڻي، الله ڦائي، مٺان، سفوران ۽ موکي. اهي سڀئي نالا ڪراچيءَ جي قديم ديهن تي پيا جن مان اڪثر اڃا قائم آهن.
موکيءَ نارا ٿر وٽ ڪلالڪو هٽ قائم ڪيو. جتي پري پري جا پياڪ اچي پهچندا هئا. موکي، سونهن ۾ به سرس هئي ته سندس چڪايل شراب ۾ نشو به جام هو. پياڪ جوڌا جوان به هئا جيڪي ٿاڻي بولا خان واري پاسي کان ڪنهن ڏورانهن منزل کان ڪهي، هتي منزل هڻي، موکيءَ جي مئه خاني ۾ مڌ جون چڪيون وٺي اڳتي هليا ويندا هئا. انهن جوڌن جا تفصيل ڪنهن کي به معلوم ناهن. ڪي چون ٿا ته، سوداگر هئا ڪن جو چوڻ آهي ته شهزادا هئا. بهرحال ماڻهو انهن کي هاڻي متارن جي نالي سان سڃاڻين. هو هر ڇهين مهيني ايندا هئا.
هڪ ڀيري موکيءَ متارن کي پراڻي مَٽ جو شراب پياريو. شراب پي متارا روانا ٿي ويا ته وري نه موٽيا. موکيءَ مَٽ جاچيو ته ان ۾ زهريلو نانگ مئل هو. موکيءَ ڀانيو متارا مري ويا. ٻن ٽن مندن کانپوءِ متارا اوچتو ظاهر ٿيا‏ ۽ چيائون، ”ساڳيو شراب پيار! اهڙو نشو ڪراءِ جو اڳي وانگر ڳچ عرصي خمار ۾ هجون!“ موکيءَ اصل ڳالهه ڪري ٻڌائي ته اڳئين ڀيري شراب جي مٽ ۾ نانگ مئل هو. موکيءَ جي ويڻ جي دير هئي ست ئي متارا صدمي کان ڊهي پيا ۽ دم ڏنائون. اتي ئي سندن قبرون ٺهيون.
نارا ٿر تي هڪ ننڍڙي چ‍ؤديواري ۾ ڇهه قبرون اندر ۽ هڪ ٻاهر آهي. انهن مان ڪجهه قبرن تي متارن جا نالا به لکيل آهن. دلچسپ ڳالهه اها آهي ته، اهي حاجي آهن. هڪ قبر تي حاجي حالار لکيل آهي، هڪ قبر تي محمد اسماعيل حاجي، ٽين قبر تي اسحاق خان چوٿين تي رستم آدم پنجين تي يادگار اسماعيل حاجي لکيل آهي. ٻين قبرن تي نالا ناهن. پر سڀ هڪ جهڙيون آهن، چؤديواري ۾ هڪ پٿر کي اهڙيءَ طرح تراشي رکيو ويو آهي جو اهو پيالي جهڙو لڳي ٿو. اهو پٿر اڄڪلهه ٻه ٽڪر ٿيل آهي.
ڪجهه سال اڳ جي ڳالهه آهي ته، مقامي نوجوانن هتي ماکي متارا سوسائٽي قائم ڪري، موکي متارن جو ميلو هڻڻ جو پروگرام رٿيو، پر ڀرپاسي جي ڪنهن بااثر زميندار کي ڳالهه نه وڻي. اهو ماڻهو فوج مان رٽائر ٿيل آهي. هونئن به نارا ٿر تي فوجي مشقون ٿينديون آهن. اسان قبرن جي چ‍ؤ ديواريءَ ۾ کتل گوليون پنهنجين اکين سان ڏٺيون جيڪي نشاني بازيءَ جي مشقن دوران وڃي لڳيون هيون. سو، قانون نافذ ڪندڙ ميلو ڦٽائڻ لاءِ اڳ پهچي ويا ۽ متارن جون قبرون کوٽي ڇڏيائون. قبرون کوٽي ٻيهر بند ڪيائون. ويچارن متارن جون هڏيون رلي ويون. سرڪار کي ٻڌايو ويو هو ته متارن جي قبرن ۾ هيروئن يا چرس لڪل آهي.
موکيءَ جي قبر نارا ٿر کان چئن پنجن ميلن جي پنڌ تي ڳوٺ موکيءَ ۾ آهي. ڪراچيءَ جون هائوسنگ اسڪيم رٿائون هاڻي وڃي موکيءَ جي قبر تائين پهتيون آهن. متارن بابت چون ٿا ته انهن ۾ ٻه سما، ٻه سومرا، ٻه چنا ۽ ٻه چوهاڻ آهن. ان ڪري متارن جو تعداد اَٺ بيهي ٿو جڏهن ته قبرون ست عدد آهن.
ناراٿر لڳ هڪ قديم قبرستان آهي. ڊاڪٽر بلوچ (جنگنا ما ص: 121) موجب هتي ڄام بجار جي وقت ۾ برفتن ۽ جاکرن وچ ۾ جنگ لڳي هئي ڄام بجار جي لشڪر ۾ جت، ڪلمتي، جوکيا نومڙيا شامل هئا.
خشڪي واري قافلي کي واٽ ۾ خفتي مليا. هڪڙا خفتي پنجاب جي پتڻ مٺڻ ڪوٽ تي مليا هئا، ٻيا ٻگهاڻ جي حدن ۾، زميندار، سوئر جي شڪار جا شوقين آهن. هن تر ۾ درزائين شڪار ۾ نالو ڪڍيو آهي درزائي ڀائرن جون وڏيون اوطاقون آهن، جتي اٺ اٺ ڏهه ڏهه شڪاري ڪتا ٻڌا پيا آهن. هو ڪجهه پيشيور شڪاري به رکندا آهن.
سوئر جو شڪار هر ماڻهوءَ جي وس جي ڳالهه ناهي. اول ته غريب غريبي کي پنهنجي روزاني پورهئي کان فرصت ناهي، ڪير پنهنجو وقت سيڙائي؟ ٻيو ته سڄو ڏينهن دربدر ... هڙ حاصل ڪجهه ڪو نه! ڪٿان اچن بندوقون ۽ ڪارتوس! مٿان وري جانور به اهڙو جو ڪنهن وقت بگڙي پوي ته ڪتن کان ڇڏائي ماڻهو ماري وجهي! اهي شوق وڏن ماڻهن کي نبيهه هجن!