Bootstrap Example
مي رقصم قلندر شهباز : (ابڙو اڪيڊمي)

2020-06-24
داخلا نمبر 261
عنوان مي رقصم قلندر شهباز
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 2193
داخلا جو حوالو:

داخلا ۾ استعمال ٿيل تاريخون

0573.00.00-Hijree

مي رقصم : قلندر شهباز (جنم 573هه / 78 ـ 1177ع ، وفات:21 شعبان 673هه / 19 فيروري 1275) ڪلهوڙن کانپوءِ سيوهڻ جو عروج ۽ اهميت بلڪل ختم ٿي وڃي ها، جيڪڏهن قلندر لال شهباز جو سيوهڻ ۾ آستانو نه هجي ها! هڪ روايت موجب شيخ عثمان مرندوي لال شهباز قلندر 662 هجريءَ (64ـ 1263ع) ۾، پنهنجي ملڪ مرند کان ملتان وٽان ٿيندو هتي آيو. هي لڳ ڀڳ اهي ئي ڏينهن هئا جڏهن هلاڪو خان بغداد جي فتح (1258ع) لاءِ مرند وٽان لنگهيو هو.هو مخدوم جلال جهانيا اچ وارو، شيخ بهاءُ الدين ذڪريا ملتاني ۽ شيخ فريد الدين شڪر گنج جو يار ۽ هم


1177.00.00-A.D

مي رقصم : قلندر شهباز (جنم 573هه / 78 ـ 1177ع ، وفات:21 شعبان 673هه / 19 فيروري 1275) ڪلهوڙن کانپوءِ سيوهڻ جو عروج ۽ اهميت بلڪل ختم ٿي وڃي ها، جيڪڏهن قلندر لال شهباز جو سيوهڻ ۾ آستانو نه هجي ها! هڪ روايت موجب شيخ عثمان مرندوي لال شهباز قلندر 662 هجريءَ (64ـ 1263ع) ۾، پنهنجي ملڪ مرند کان ملتان وٽان ٿيندو هتي آيو. هي لڳ ڀڳ اهي ئي ڏينهن هئا جڏهن هلاڪو خان بغداد جي فتح (1258ع) لاءِ مرند وٽان لنگهيو هو.هو مخدوم جلال جهانيا اچ وارو، شيخ بهاءُ الدين ذڪريا ملتاني ۽ شيخ فريد الدين شڪر گنج جو يار ۽ هم


0573.07.21-Hijree

مي رقصم : قلندر شهباز (جنم 573هه / 78 ـ 1177ع ، وفات:21 شعبان 673هه / 19 فيروري 1275) ڪلهوڙن کانپوءِ سيوهڻ جو عروج ۽ اهميت بلڪل ختم ٿي وڃي ها، جيڪڏهن قلندر لال شهباز جو سيوهڻ ۾ آستانو نه هجي ها! هڪ روايت موجب شيخ عثمان مرندوي لال شهباز قلندر 662 هجريءَ (64ـ 1263ع) ۾، پنهنجي ملڪ مرند کان ملتان وٽان ٿيندو هتي آيو. هي لڳ ڀڳ اهي ئي ڏينهن هئا جڏهن هلاڪو خان بغداد جي فتح (1258ع) لاءِ مرند وٽان لنگهيو هو.هو مخدوم جلال جهانيا اچ وارو، شيخ بهاءُ الدين ذڪريا ملتاني ۽ شيخ فريد الدين شڪر گنج جو يار ۽ هم


1275.02.19-A.D

مي رقصم : قلندر شهباز (جنم 573هه / 78 ـ 1177ع ، وفات:21 شعبان 673هه / 19 فيروري 1275) ڪلهوڙن کانپوءِ سيوهڻ جو عروج ۽ اهميت بلڪل ختم ٿي وڃي ها، جيڪڏهن قلندر لال شهباز جو سيوهڻ ۾ آستانو نه هجي ها! هڪ روايت موجب شيخ عثمان مرندوي لال شهباز قلندر 662 هجريءَ (64ـ 1263ع) ۾، پنهنجي ملڪ مرند کان ملتان وٽان ٿيندو هتي آيو. هي لڳ ڀڳ اهي ئي ڏينهن هئا جڏهن هلاڪو خان بغداد جي فتح (1258ع) لاءِ مرند وٽان لنگهيو هو.هو مخدوم جلال جهانيا اچ وارو، شيخ بهاءُ الدين ذڪريا ملتاني ۽ شيخ فريد الدين شڪر گنج جو يار ۽ هم


1263.00.00-A.D

مي رقصم : قلندر شهباز (جنم 573هه / 78 ـ 1177ع ، وفات:21 شعبان 673هه / 19 فيروري 1275) ڪلهوڙن کانپوءِ سيوهڻ جو عروج ۽ اهميت بلڪل ختم ٿي وڃي ها، جيڪڏهن قلندر لال شهباز جو سيوهڻ ۾ آستانو نه هجي ها! هڪ روايت موجب شيخ عثمان مرندوي لال شهباز قلندر 662 هجريءَ (64ـ 1263ع) ۾، پنهنجي ملڪ مرند کان ملتان وٽان ٿيندو هتي آيو. هي لڳ ڀڳ اهي ئي ڏينهن هئا جڏهن هلاڪو خان بغداد جي فتح (1258ع) لاءِ مرند وٽان لنگهيو هو.هو مخدوم جلال جهانيا اچ وارو، شيخ بهاءُ الدين ذڪريا ملتاني ۽ شيخ فريد الدين شڪر گنج جو يار ۽ هم


هن داخلا جون تصويرون نه مليون

مي رقصم قلندر شهباز جا بنياد
سنڌوءَ جو سفر / بدر ابڙو / ابڙو اڪيڊمي Abro Academy / علمي ادبي پورهيو /

مي رقصم قلندر شهباز - مان نڪتل ٻيون شاخون-

مي رقصم قلندر شهباز


شاخ سنڌوءَ جو سفر
ٽوٽل صفحا1
موجودہ صفحو0
اڳلو صفحو-0-گذريل صفحو

مي رقصم : قلندر شهباز

(جنم 573هه / 78 ـ 1177ع ، وفات:21 شعبان 673هه / 19 فيروري 1275)



ڪلهوڙن کانپوءِ سيوهڻ جو عروج ۽ اهميت بلڪل ختم ٿي وڃي ها، جيڪڏهن قلندر لال شهباز جو سيوهڻ ۾ آستانو نه هجي ها! هڪ روايت موجب شيخ عثمان مرندوي لال شهباز قلندر 662 هجريءَ (64ـ 1263ع) ۾، پنهنجي ملڪ مرند کان ملتان وٽان ٿيندو هتي آيو. هي لڳ ڀڳ اهي ئي ڏينهن هئا جڏهن هلاڪو خان بغداد جي فتح (1258ع) لاءِ مرند وٽان لنگهيو هو.هو مخدوم جلال جهانيا اچ وارو، شيخ بهاءُ الدين ذڪريا ملتاني ۽ شيخ فريد الدين شڪر گنج جو يار ۽ همعصر هو.

قلندر جو ميلو ٽي ڏينهن هلي ٿو. سڄي پاڪستان کان ماڻهن جو سمنڊ اٿي سيوهڻ ۾ ڪٺو ٿئي ٿو. قلندر جي درگاهه ۾ ڪٽهڙيءَ وٽ، مزار جي سيرانديءَ کان رکيل وڏي اڇي پٿر بابت ٻڌايو وڃي ٿو ته، اهو قلندر جو تعويذ آهي جيڪو هو ڳچيءَ ۾ پائيندو هو. فقيرن جي زباني هڪ روايت اها به آهي ته اهو پٿر امام زين العابدين کي قيد دوران ٻڌل هوندو هو.پيرانديءَ کان ڏيئا ٻرن ٿا، جن جي تيل مان آڱر مکي زيارتي بت کي مکين ٿا. اهو وڏو تبرڪ سمجهيو وڃي ٿو. هر شام مغرب جي اذآن کان پوءِ هڪ گهڙيءَ (24 منٽ) لاءِ ڌمال لڳي ٿي. شاهي نقارا هڪ خاص تال سان وڄايا وڃن ٿا. تال تي پهرين هوريان هوريان بت ٿڙڪن ٿا ۽ پوءِ تال ۽ آواز ۾ تيزي اچي وڃي ٿي، ان تيزيءَ سان ملنگن، فقيرن ۽ عقيدت مندن جي جسمن مان بي خودي اُڀامي ٿي. تال ڪجهه لمحن لاءِ جهڪي ٿي، وري تيز ٿئي ٿي ... چؤطرف بي خودي پکڙجي ٿي، ماحول جي هر شيءِ ڌمال جي خاص رقص ۽ رنگ ۾ ٻڏي وڃي ٿي. قلندر جو شعر حقيقت جو روپ وٺي ٿو:



زِ عشقِ دوست هر ساعت درونِ نار مي رقصم

گهي بر خاڪ مي غلطم، گهي برخار مي رقصم



جڏهن سڄو ماحول رقص ۾ گم ٿي وڃي ٿو ۽ بت نچي نچي نڍال ٿيڻ کانپوءِ به نچندا رهن ٿا، تڏهن هڪ ڀيرو وري ڌمال ۾ تيزي اچي وڃي ٿي، فقير نعرا هڻن ٿا، بي خودي اُڀامي عروج تي پهچي ٿي، تڏهن اوچتو نقارن تي وڏي چوٽ لڳي ٿي ۽ رقص هڪ جهٽڪي سان پورو ٿئي ٿو. اها جذب ۽ مستيءَ واري ڪيفيت قلندري طريقن جو مکيه اصول آهي جيڪا ان جي ملامتي وصف ۾ شمار ٿئي ٿي.

قلندر جي مزار شهر جي وچ ۾ آهي. چؤطرف ڪافيون ۽ بازارون آهن. مزار تيپهريون قبو (ڇٽي)، فيروز شاهه تغلق جي دور ۾ سيوهڻ جي حاڪم اختيارالدين757 هجريءَ (1356ع)۾ يعني قلندر جي وفات کان 81 سال پوءِ ٺهرايو. هيءَ قبِي هڪ ڇٽي هئي جيڪا پوءِ جڏهن درگاهه جي ٻيهر اڏاوت ٿي، اتان هٽان ٻاهر پڌر تي، جتي هاڻي ڌمال لڳندي آهي، نصب ڪئي وئي. ماڻهون ان کي ’قلندر جي ڪشتي‘ چوندا آهن.درگاهه وٽ ٻيو مقبرو، سيد علي سرمست جو آهي جيڪو 758 هجريءَ ۾ تيار ٿيو. هي صاحب، قلندر لال شهباز جو وڏو خليفو هو. پڌر ۾ ڪي ٻيون مزارون به آهن پر ميان شيخ مڱڻ بن نوح جي مزار اهم آهي جيڪو توشي خاني ۽ خانقاه جو انتظام سنڀاليندڙ ۽ خزانچي هو. اختيارالدين کان پوءِ شهنشاهه اڪبر جي ڏينهن ۾ توسيع جو ڪم ترخان گهراڻي جي مرزا جاني بيگ ۽ سندس پٽ غازي بيگ جي ڏينهن ۾ ٿيو. هنن کان پوءِ شاهجهان جي ڏينهن ۾ سيوهڻ جي حاڪم نواب ديندار خان مزار وٽ ٻه مسجدون ۽ فرشبنديءَ جو ڪم ٿيو. ڪاشيءَ جو ڪم ميان غلام شاهه ڪلهوڙي جي ڏينهن ۾ ٿيو جنهن مزار جو پهريون وڏو دروازو تعمير ڪرايو ۽ مزار جي مهاڙيءَ تي ڪاشيءَ جو ڪمڪرايو.

چون ٿا ته، اڳي قلندر جا عقيدت مند هتي شينهن آڻيندا هئا. جيڪي هتي ٻڌي ڇڏي ويندا هئا. ان هنڌ تي سيد ڀوري بادل بادشاهه جي ڪافي آهي، ان ڪري سندس ڪافيءَ کي’شينهن واري ڪافي‘ به چون ٿا. ڀورا بادل شير جي مزار لڳ فقيرن مون کي اها ڪوٺي به ڏيکاري جنهن ۾ سندن چوڻ موجب شينهن رکيا ويندا هئا، بند ڪوٺيءَ ۾ هوا لاءِ مضبوط ڄاريدار بندوبست هو. هڪ ٻي روايت موجب، هتي شينهن کان سواءِ باز به پاليا ويندا هئا. هاڻي اهي ٻئي سلسلا ختم ٿي ويا آهن.

قلندر جي ميلي جي ٻي خاص ڳالهه هندن جون رسمون آهن. انهن رسمن ۾ ميندي ۽ ڪنوار به شامل آهن. تاج صحرائي جنهن جي ذري گهٽ سڄي عمر قلندر جي ميلن جي مشاهدي ۾ گذري آهي، چوي ٿو، ”انهن ٽنهي ڳالهين (ڌمال، ميندي ۽ ڪنوار) کانسواءِ هيءُ ميلو ڪابه حقيقت، حيثيت ۽ وقعت نٿو رکي. اهي ٽيئي رسمون ڪنهن به ٻئي ميلي ۾ ادا نه ڪيو وينديون آهن.“ اصل ۾ ميندي ۽ ڪنوار جون رسمون قلندر کي ڪنوار ڏيڻ جون رسمون آهن، سنڌ ۾ ”لال ڪنوار“ جو لفظ سنڌين لاءِ نئون ناهي. صحرائي صاحب پنهنجي مقامي ”حضرت عثمان سيوهاڻي هڪ روحاني معالج جي حيثيت ۾“ لکي ٿو ته، ”اڄ کان ڪجهه عرصو اڳي تائين به هڪ نوخيز ڇوڪريءَ کي لال ڪنوار جي لقب سان نوازيو ويندو هو.“



لال ڪنوار

لال ڪنوار سيوهڻ جو هڪ ڪردار آهي. چون ٿا ته سيوهڻ ۾ رهندڙ هڪ هندو ڪٽنب ’قانون گو‘ جي مُکيءَ جي هڪ خوبصورت ڇوڪري قلندر لال شهباز کي ڏسي کيس دل ڏيئي ويٺي. هوءَ روزانو پنهنجي ماڙيءَ جي دريءَ مان بيهي قلندر جو درشن ڪندي هئي. قلندر ان ڳالهه کان بي خبر شهر جي گهٽين مان ٿيندو ان چوڪ تي مکيءَ جي گهر جي سامهون هڪ خاص وقت تي اچي ماڻهن سان ڪچهري ڪندو هو.

سندس ڪچهريءَ دوران، اها ڇوڪري ماڙيءَ جي جهروڪي مان کيس ڏسندي رهندي هئي. هڪ ڏينهن اوچتو هن پنهنجي دل کان مجبور ٿي پاڻ کي دريءَ مان قلندر جي آڏو اڇلايو. قلندر شهباز جو اکيون سندس چهري تي پيون، جنهن کانپوءِ هن ڇوڪريءَ جو روح اڏامي ويو.

ڇوڪريءَ جي وارثن ان جو لاش پنهنجين رسمن موجب ساڙڻ چاهيو پر لاش کڄي ئي ڪونه پيو. تڏهن قلندر چيو هن ڇوڪريءَ جو آخري رسمون تڏهن ٿي سگهنديون جڏهن ان جي تدفين اسلامي طريقي سان ٿيندي. پوءِ ايئن ئي ڪيو ويو ۽ ڇوڪريءَ کي سندس گهر ويجهو دفن ڪيو ويو. ان کي لال ڪنوار جي مزار چيو وڃي ٿو.

ان واقعي کانپوءِ قانون گو ڪٽنب تي اها رسم رکي وئي ته اهي هر سال قلندر جي ميلي تي پهرين ميندي ۽ چادر موڪليندا. اها چادر قلندر جي مزار تي سڄو سال وڌل هوندي هئي ۽ هر سال ميلي جي موقعي تي مينديءَ جي رسم مهل مٽائي ويندي هئي. ايئن به مشهور آهي ته لال ڪنوار جو تعلق لال داس جي ڪٽنب سان هو، جيڪو پاڻ به قلندر جو مريد هو. سندس آخري آرام گاهه درگاهه جي ويجهو گجگاه علَم کان اوڀر طرف آهي. مينديءَ جي رسم برابر جاري آهي پر عام روايت آهي ته پاڪستان ٺهڻ کان اڳ ان موقعي تي ڪنهن ڪنواري ڇوڪريءَ کي ’لال ڪنوار‘ جو درجو ڏنو ويندو هو. هاڻي اها رسم ختم ٿي وئي آهي.




ٽوٽل صفحا1
موجودہ صفحو0
اڳيون صفحو-0-گذريل صفحو

No Article found
سنڌوءَ جو سفر - موضوع جون ٻيون داخلائون-
پبلشر پاران
ليکڪ پاران : سنڌوءَ جو سفر
سنڌوءَ جي زندگي ۽ موت جو سُوال
اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي
سنڌوءَ جي جاگرافيائي تاريخ
سنڌو ندي شروع ڪٿان ٿئي ٿي؟
سنڌو طاس
سنڌو طاس ٺاهه
رگ ويِد ۾ سنڌو
سنڌو مهم ۾ شرڪت
آديسي اڄ مر سڀان مرندو سڀڪو
ٽيڪسيلا
سڪندر اعظم
ڪئمپ ڏانهن
ڪابل نديءَ جي ڪنڌيءَ تي
گليشئر جي هاڃا
اٽڪ وٽ سنڌو
اٽڪ قلعو
اٽڪ پُل
نيرن نيڻن واري ۽ چانديءَ روپ مست
پوٺوهار
غازي گهڙيالا پروجيڪٽ
پاور ڪامپليڪس
پوٺو هار جا ڪجهه درويش
خوشحال ڳڙهه
سنڌوءَ جا خوفناڪ لنگهه
جبلن ۾ ڦاٿل سنڌو
نوري پِير ۽ جوڳي
گهوڙا تڙپ
سوڪڙيان
طوطي خان کان انٽرويو
خوشحال ڳڙهه کان اڳتي
عزيز شڪاريءَ جي قبر
ست سهيليون
ٻيو وڏو وڪڙ
مکڊ شريف
سنڌوءَ ۾ سون
سوان ندي
ڪالاباغ ڏانهن
ڪالاباغ بند
ڪالاباغ بند- ڪجهه تفصيل
ڪالاباغ بند ٺاهڻ جا مقصد
فني جوڙجڪ
بند ڪيئن ٺهندو؟
جبلن جي صورتحال
پٺاڻن کي اعتراض جا سبب
ڪالاباغ شهر
جناح بئراج
ڪالاباغ کان چشمه تائين
ڪيل
دراوڙ
ڪيل بستيءَ کان اڳتي
بوٽ لاڪ
بلوٽ شريف
بلوٽ جي اصل ڪهاڻي
چشمه بئراج ۽ چشمه جهلم لنڪ ڪئنال
بئراج تي
ڪلور ڪوٽ
درياخان ڏانهن
دريا خان ۾
ديرو اسماعيل خان
آلودگي
طوطي خان سان ڪچهري
رحمان ٺيڙهي
رولاڪ افغان قبيلو
ڊي-آءِ خان شهر جو چڪر
ڪروڙ شريف ڏانهن
هڪ ڳوٺ-نوتڪ
ڪروڙ شريف
ليهّ پتڻ تي
نئون ڏينهن
تونسه بئراج
تونسه شريف پير پٺاڻ
بئراج ڏانهن واپسي
زندهه پير
ديري غازي خان ڏانهن
ديرو غازي خان شهر
تاريخ جاگرافي
موسم
قديم علاج
شهر جو ماضي
قديم مندر ۽ مسجدون
سياسي ڇڪتاڻ
نئون سج
ٻيڙي ناهي ته به پرواهه ناهي
ٻار لنگهيائون ٻاجهه سين
ڄام پور وٽ ٻيڙين جي پُل
ڄام پور
ڄام پور جي تاريخ
ڄام جادم جکرو
دلوراءِ جي ٺيڙهه
هرڻاڪس يا هَڙند؟
سنڌو ماٿريءَ ۾ ديوتائن سان جنگ
ورتر اَسر ۽ اِندر جي جنگ
ڪارو پاڻي
ڄام پور جي سياسي ۽ سماجي حالت
مولانا عبيدالله سنڌي رحه
گهاڙِي والا
مٺڻ ڪوٽ ڏانهن
ڌٻڻ ۾
پتڻ تي حال احوال
درگاهه بابا فريد
شهر مٺڻ ڪوٽ
عمرڪوٽ کان اوڀر ۾ هُن پار
ڪشمور
گرنٿ صاحب جو درشن
سک مت
گرونانڪ
گرونانڪ - هڪ فنڪار
گڊو بئراج
سنڌ جي گم ٿيل ندي
ستلج جو وهڪرو
سنڌوءَ جا قديم وهڪرا
گهاڙ
مهراڻ
وهڪرا ۽ انهن جا زمانا
سنڌوءَ جي لاهِي
درياهه ۽ زمين جي سطح
گڊو بئراج تي حادثو
ماڇڪو - سنڌ ۾ پنجاب جو ٻيٽ
ڪنڌڪوٽ ۾
ٽوڙي بنگلي ۾
دنيا جو ڊگهي ۾ ڊگهو ماڻهو
ماٿيلو
مومل ۽ ڀينرون
شڪارپور
عجيب اطلاع
سکر
عجيب ٽڪريون
لب مهراڻ تي آجيان
اسوريا جي راڻي
ڏهاڳڻ سهاڳڻ
اروڙ
ڪالڪان غار
اروڙ ۾ هڪ ٻي غار
نَينهن ٽڪر
سکر ۽ بکر جي تاريخ
خواجه خضر جو آستانو
ساڌ ٻيلو
سَتين جو آستان
روهڙي
وار مبارڪ
پتن جي ماڙي
معصوم شاهه جو منارو
آدم شاهه جو مقبرو
سکر پتڻ
مسجد منزل گاهه
لئنسڊائون پُل
ايوب پُل
سکر بئراج
ٽالپر
نوشهرو فيروز
ڪوٽ ڏيجي
مٿي جو سور لاهيندڙ پير - شادي شهيد
راڪاس جو روڻو
خيرپور ضلعي ۾ درگاهن پويان ڏندڪٿائون
ابراهيم اڌم جي ڏند ڪٿا
آستانو ابراهيم اڌم بلخي
هرڻيءَ جو کير
هنو
شيطان
خيرپور ضلعي ۾ موجود اولهه - اوڀر قبرون
ٻيا پير ۽ قبرون
سيد حسين شاهه بخاري
سيد ڇتن شاهه
لونگ فقير
پير مشائخ مهيسر يا مهيسر مشائخ
سلطان اڌم ڪٿا جو ٻيو حصو
خيرپور ۾ کجي
کجيءَ جو پرڏيهي واپار
فيصلي جي گهڙي
سکر کان لاڙڪاڻي ڏانهن
لاڙڪاڻي ۾
قُبو ڀانڊو ۽ ٿهيمن جا قُبا
شاهه بهارو
ميان الياس ۽ ميان شاهه علي (شاهل) ڪلهوڙي جا مقبرا
اڍاٽ، ڪانڌڙا، جهڪڙ ۽ خيرپور جُوسو
ڌاڙيلن جو خوني حملو
مُهين جو دڙو
مُهين جي دڙي وٽ سنڌو
مهين جي تباهي
ڌرتي ماتا
اينڪي ۽ نِن مهه جي ڪهاڻي
بهشت دلمون ڪيئن ٺهيو؟
مُهين جي دڙي بابت ڏند ڪٿائون
مُهين جي دڙي جا ڪنڀار
ويهڙ ڏانهن
مهاڻا درياهه تان لڏي ويا
ميان گاجي ديرو
وِيهڙ
اولهه وارا پراسرار جبل
لڪل خزاني جي واٽ
دانا ٽاورز
کيرٿر جو ن چوٽيون
مخدوم بلاول
درگاهه مخدوم بلاول
ميان يار محمد ڪلهوڙي جو مقبرو
آبپاشي لاءِ هٿرادو واهه
گاجي شاهه - قديم واهيون
ڪافر ڪوٽ
سڪندر جو پڙاڏو
سيوهڻ
مي رقصم قلندر شهباز
ڇُٽو اُمراڻي
بودلو بهار ۽ هُنود ڪاسائي
يڪ ٿنڀي
لال باغ
نه ملاح نه مڪڙي
کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند
نُڪو بٺي آثار
ڪائي ماٿري
جِنن جا گهر
نئگ ڏانهن
شاهه روهي
لنگم تي رت ڀيٽا
لکمير جي ماڙي
هتي نالو لکڻ سان بخار لهي ٿو
سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب
سيوهڻ کان اڳتي
لڪي
بهشت جي دري
تيرٿ ڌارا
بِزن جهڏو
آمري
سن
رني ڪوٽ
رني ڪوٽ بابت ڪجهه تجويزون
سنڌ: پنڊ پهڻن جي دنيا
سنڌ جا ٻيلا
هُڙيون
ڪچي جا ٻيلا
پڪي جا ٻيلا
وڏن ماڻهن سان سنڌوءَ جي جُٺ
حيدرآباد
حيدرآباد ۾ ٽالپرن جي دلچسپي
شهر جون چاڙهيون
قديم آثار
گنجو ڏونگر گام
سياسي ماضي
مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون
مياڻيءَ واري جنگ کانپوءِ
ڪوٽڙي
جِهرڪَ
ميل ـ101
ماجيران جي ماڙي
ڪينجهر
ڪينجهر لڳ ٻيا قديم آثار
هيم ڪوٽ
سونڊا
سونڊا پتڻ
کبڙ پاتڻيءَ جون خبرون
ميربحر ڪير آهن؟
جهنڊو پاتڻي
ٺٽو
دبگير مسجد
مسجد خضري
شاهجهاني مسجد
ٺٽي جا پراڻا پاڙا
سريچند درٻار - فقير جو ڳوٺ
مڪلي
قديم مسجد
پير پٺي ۽ شاهه ڏاتار جي ڪٿا
پير پٺو ماڳ
ٻيڙيءَ جي مرمت ٿي وئي
خدا آباد
ڪلان ڪوٽ
سنڌ ۾ تيل ۽ گئس
قديم غارون
سنياسيءَ جي غار
جَت ۽ وَڳ
اُڏيرو مندر
جنگي سرڏانهن
درياهه ۽ کاريون
جنگي سر پتڻ جي اهميت
مانگر مڇ يا ويسر
ڊيلٽا ۾ ڦيرڦار
ڪيٽي بندر
ڳاڙهن چانورن جي پوک
ٻيا فصل
شڪارين جون تياريون
گهاتو ڪيئن گهارين؟
پورٽ قاسم ڏانهن
تِمر جا ٻيلا
ڊيلٽا ۾ فطرت جي دهشتگردي
بئراجن جي تعمير کان اڳ
جاکي بندر
رتوڪوٽ
ملاڪي ڪوٽ
درياهه پير ماڳ
ٿنڀن واري مسجد
وڏا هڏا
گُجو
سنڌ ۾ قديم ترين لکت
ٿرون ٽڪري
هاليجي
پکين جا رستا
ڀنڀور
موکي متارا
اوچتو ڦاٽ
سمنڊ ۽ ويرون
مهم جي پڄاڻي
چوکنڊي
سانڊي تان جنگ
بلوچ ٽومبس
ملير ماٿري
ڪراچيءَ جا ڪجهه ٻيا آثار
ريڙهي مياڻ
کديجي
منگهو پير
مورڙيو مانگر مڇ
پڄاڻي
حوالا
بُلهو کوسو ۽ بُـلهي جي بُـٺي


.....سنڌوءَ جو سفر موضوع جون وڌيڪ داخلائون