ميان نصير قبرستان ۾ ڪير ڪير دفن آهي؟

ميان نصير قبرستان ۾ ڪير ڪير دفن آهي؟
ميان نصير جي وسيع قبرستان ۾ ڪير ڪير آرامي آهي؟ انهن ۾ کوڙ سارن قبيلن جا ماڻهو آهن، ڪي کوسا، ڪي سومرا، ڪي چانڊيا، ڪي ٽالپر، ڪي اوٺوال لغاري. پر انهن سڀني ۾ هڪ ڳالهه مشترڪ آهي ته اهي سڀ ’ميان وال‘ تحريڪ جو حصو هئا. ڪي ته سڌيءَ طرح ميان نصير محمد جا لشڪري فقير آهن، ڪي خاص خليفا ته ڪي وري خليفن جا عقيدتمند، ۽ انهن جا پونئير آهن. ان قبرستان ۾ موجود ننڍن ننڍن مقبرن ۾ يقيناً ڪي خاص خليفا به رکيل آهن، پر اهو چوڻ تمام مشڪل آهي ته ڪهڙي فقير جي قبر ڪهڙي آهي؟
پروفيسر عبدالله مگسي پنهنجي مضمون ”ميان وال تحريڪ جو سرواڻ ميان نصير محمد ڪلهوڙو ۽ ان جا ساٿي“ ۾ ڪجهه خاص ۽ اهم فقيرن جي نشاندهي ڪئي آهي ته اهي ڪٿي ڪٿي دفن ٿيل آهن. ان مضمون مطابق ميان نصير واري قبرستان ۾ هي فقير دفن آهن:
فوجو فقير سومرو: هن جا وڏا اوچ شريف کان لڏي آيا هئا، جڏهن مغلن ميان نصير کي گواليار قلعي ۾ قيد ڪيو تڏهن سندس غير حاضريءَ ۾ هن کي ديري جون سڀ ضرورتون پوريون ڪرڻ لاءِ مقرر ڪيو ويو هو. ميان جي واپسيءَ کان پوءِ فوجو فقير کي لاڙڪاڻي ضلعي جي هٽڙيءَ واري علائقي تي مقرر ڪيو ويو. ميان صاحب سان ڪافي لڙاين ۾ گڏ رهيو، بکر جي حاڪم يعقوب خان کي شڪست ڏني. اورنگزيب جڏهن ميان دين محمد ڪلهوري کي گرفتار ڪري ملتان وٺي ويو، ۽ اتي قتل ڪري ڇڏيو ۽ ميان يار محمد قلات ۾ بروهين وٽ پناهه ورتي، تڏهن ’ميان وال‘ تحريڪ جي واڳ فوجي فقير کي سنڀالڻ لاءِ ڏني وئي. ان وقت اها چوڻي مشهور ٿي ته ”ٻيا سڀ مري ويا، پڳ آئي فوجي فقير تي!“ هن سئو سالن جي عمر ۾ وفات ڪئي ۽ کيس ميان نصير واري قبرستان ۾ دفن ڪيو ويو. ٺيڪ ان وقت ميان يار محمد ڪلهوڙو فتوحات ڪندو منڇر ويجهو پهتو. هن جي قبر مٿان ميان غلام شاهه ڪلهوڙي مقبرو تعمير ڪرايو.
مير صوبدار خان پُٽ مير سلطان خان عرف ڪَڪو خان: هي ڪلهوڙن جو بهادر سالار هو، جيڪو هتي دفن آهي.
باگو چانڊيو: چون ٿا ته مغل شهزادو دار شڪوهه ۽ سندس گهر واري نادره سنڌ ڏانهن ڀڄي آيا، تڏهن چانڊين کين روڪيو ۽ قيمتي سامان ڦريو. انڪري ڀاڳئي چانڊيي کي ميان نصير ڪاڇي مان نيڪالي ڏني هئي، پر صوبدار خان جي چوڻ تي معافي ڏنائين. باگو چانڊيو به اتي دفن آهي.
يارو رند: هي فقير کيرٿر جو ويٺل هو. هو مالوند هو ۽ ميان نصير جي عبوري حڪومت لاءِ پئسو ۽ ضرورت جو شيون مهيا ڪندو هو. مگسي صاحب جي خيال ۾ هي فقير ميان نصير جي قبرستان ۾ دفن آهي. مٿس مقبرو اڏيل آهي. سندس خيال ۾ نئن تَڪيءَ ۾ ’يارو سائين‘ واري مزار يارو فقير ريڍار جي آهي، جيڪو هڪ ٻيو اهم فقير هو.
نندو کوسو: اصل شهداد ڪوٽ جو هو. ميان جي قبرستان ۾ دفن آهي، ۽ مٿس مقبرو آهي.
تاجو فقير اوٺوال: ميان نصير کان پوءِ ميان دين محمد جي اميرن ۾ رهيو. مياند دين محمد جي گرفتاريءَ کان پوءِ نئن گاج وٽ ميان يار محمد جي فوج واري مزاحمت ۾ تاجو فقير به جنگ ڪئي ۽ غالباً اتي شهيد ٿيو. سندس مقبرو ميان نصير واري مقام ۾ آهي.
باجو خان: اصل نالو بهادر خان هئس، ميان صاحب جو صلاحڪار هو. ميان نصير جي قبرستان ۾ دفن ٿيو.
فتح پخالي يا ڦتُو فقير (فتح علي بنگلاڻي): ميان جي قبرستان کان هڪ ميل اوڀر ۾ ’ڦـتُو پخاليءَ واري ڀِٽ‘ جي ويجهو آهي.
سلطان فقير ساند ۽ گلاب فقير لغاري جون قبرون ڦتُو پخاليءَ واري ڀِٽ جي ويجهو آهي.
سردار گل محمد لغاري: جنهن جي نالي سان پَٽ گل محمد آهي، ميان نصير واري قبرستان ۾ مقبرو اٿس.کيس ميان طرفان جاگير عطا ٿي.
درياهه خان برهماڻي: با اثر فقير هو. شاهه پنجي سان ڪچي ۾ مددگار هو ۽ مغلن سان جنگيون ڪيائين. ميان نصير واري قبرستان ۾ دفن ٿيو.
تاجو ليکي اول: ميان نصير جو وڏو خليفو هو. ميان نصير قبرستان ۾ مقبرو اٿس.
اعواڻ فقير : ميان جي قبرستان ۾ مقبرو ڊهندڙ حالت ۾ آهي.
گاجي کهاوڙ : ميان نصير جو هم رڪاب بهادر سردار هو، شهداد ڪوٽ ۾ جاگير هئس. ميان نصير جي ڀرسان دفن ڪيو ويو. مٿس مقبرو آهي. ڳوٺ گاجي کهاوڙ ۾ سندس يادگار تڪيو آهي.