ميان وال تحريڪ

ميان وال تحريڪ

ڪاڇي جي وسيع پٽ ۾ پري کان ڳاڙهيءَ واري مسجد جا آثار ڏسڻ ۾ آيا ته ذهن ۾ پهريون سوال اڀريو، ميان وال تحريڪ ڇا آهي؟



ڪتاب ڦلهورڻ مان پتو پوي ٿو ته ميان آدم شاهه ڪلهوڙو بنيادي طرح سيد مهدي محمدجونپوري کان متاثر ٿيو، هن اها ڳالهه سمجهي ورتي هئي ته اهو نظام ڪيئن ٿو هلي، پوءِ هن ان سوچ کي پنهنجي سنڌي رنگ ۾ هلايو ۽ ان کي ميان وال تحريڪ چيو ويو، اها ان وقت جي هڪ ڪافي منظم تحريڪ هئي، ان ۾ سڀ فقير هڪ هنڌ گڏجي ماني کائيندا هئا، ، هنن جي گهرن کي ٻارين ٻچين ماني ميان وٽان فراهم ٿيندي هئي.

هن تحريڪ جو بنياد سهروردي سلسلي سان ملي ٿو، جنهن جو روح غوث بهاءُ الدين ذڪريا ملتاني ۽ مخدوم جهانيان جهان گشت هئا. هي سهروردي ۽ مهدوي طريقن جو ميلاپ آهي ان ۾ رهبانيت ۽ مجاهداڻا فلسفا پاڻ ۾ مليل نظر اچن ٿا، يعني ان تحريڪ ۾ مذهبي بنيادن تي هلچل جي ذريعي رياستي اقتدار جو حصول واضح ڏسجي ٿو.

سيد محمد جونپوري سمن جي حڪمرانيءَ جي آخري دور ۾ سنڌ آيو هو. جونپوري بزرگ جا بنيادي اصول : ترڪ دنيا، ترڪ مال، نيڪ صحبت ۽ هجرت هئا. ميان آدم شاهه سهروردي طريقت جو پيروڪار هو ۽ هن وٽ لفظ ”الله توهار“کي خاص اهميت حاصل هئي. هو هر ڪم کان اڳ (بسم الله جي جاءِ تي) ”الله توهار!“ چوندا هئا. اڳتي هلي ميان نصير به اهو طريقو پنهنجايو ۽ فقيرن جي خاص نشانيءَ طور ڪاري کٿي ڪلهي تي رکڻ يا پائڻ جو حڪم ڏنو. ڪارو رنگ عباسي خليفن جي درٻار جو رنگ هو ۽ چادر ڍڪڻ تصوف جي نشاني هئي.

سهروردين ۾ سماع ۽ رقص رائج آهي. سندن ساز سرندو آهي. ميان وال هر محفل جي شروعات سرندي جي ساز سان ڪندا آهن ۽ ٻه ڄڻا گڏجي آزي (عاجزي) پڙهندا آهن. ان عاجزيءَ ۾ مرشد سان وفاداري ۽ عاجزي ورجائي ويندي آهي. آزيءَ کان پوءِ فقير هڪٻئي جا هٿ چمي ڀاڪر پائي ڀائيچارو مضبوط ڪندا آهن. هنن ۾ هڪ لفظ رائج آهي، ”شادمانو“. شادمانو معنيٰ ’خوشي!‘ پر هِتي مراد آهي ’خيرات!‘ ’شادماني جي وَنگ‘ معنيٰ ’خيرات واري جاءِ جي ونگ‘ ۽ ’خوشي‘ معنيٰ ’ڏنڊ‘. خوشيءَ جا پنج حصا ڪبا هئا. ٻه حصا (40 سيڪڙو) مرشد لاءِ، باقي ٽي حصا (60 سيڪڙو) مريدن ۾ تقسيم ٿيندو هو.

هن تحريڪ ۾ حج واري ڏينهن کي اهميت آهي ڇو ته ان ڏينهن تي ميان آدم شاهه تحريڪ شروع ڪئي هئي. هو ئي سبب آهي جو اڄ به حج واري ڏينهن تي ميان وال مرد عورتون ڪلهوڙن ۽ انهن سان تعلق رکندڙ اهم فقيرن جي مقبرن ۽ مزارن تي وڃي جانورن جي قرباني ڪندا آهن، ميلا ملاکڙا ڪندا آهن. عورتون سهرا ۽ ڳيچ چونديون آهن. مريد سُرندي تي نعرا هڻن ٿا، جهمريون هڻن ٿا ۽ مرشد سان وفاداريءَ جو وچن تازو ڪن ٿا. فقير اهڙن ميلن کي ’ميان جو حج‘ چوندا آهن. اهڙا ميلا آدم شاه ڪلهوڙي، ميان شاهل محمد، ميان نصير، ميان يار محمد، ميان نور محمد، گاجي شاه کوسي، عبدالله شاهه گودڙيي، شاهه پنجو سلطان ڏهوٽ ۽ ٻين بزرگن تي ٿيندا آهن.

فقيرن جو آزي پڙهڻ جو طريقو به انوکو آهي. هو بسم الله ۽ الله توهار چئي الله جي در تي آزي ڪندا آهن، رسول جي در تي آزي ڪندا آهن. پنج تن ۽ ڪلهوڙا پيرن جي آزي ڪندا آهن، وطن ۽ ماڻهن جي خوشحاليءَ ۽ سڪون جو دعائون گهرندا آهن. پڇاڙيءَ ۾ دنيا جهان ۽ پورهيي پورهيت لاءِ دعائون گهري ’الله توهار‘ تي پڄاڻي ڪندا آهن.

(اهي تفصيل پرفيسر عبدالله مگسيءَ جي مضمونن ۾ ڏنل آهن).