2020-06-28
داخلا نمبر 300
عنوان مياڻيءَ واري جنگ کانپوءِ
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 2216
داخلا جو حوالو:
هن داخلا جون تصويرون نه مليون
مياڻيءَ واري جنگ کانپوءِ
سنڌ کي شڪست برابر ملي پر ان شڪست لاءِ ذميوار ڪير هو؟ چارلس نيپئر، ٽالپر حڪمران يا سنڌي قوم؟ انگريزن ليکڪ پاڻ مڃين ٿا ته، ٽالپرن انگريزن سان سرچاءَ جون وڏيون ڪوششون ڪيون، ٽالپر پنهنجيون سفارتي ڪوششون اڳ ئي ڪري بيٺا هئا پر وريو ڪي به ڪين. هوڏانهن ميجر آئوٽرام به چارلس نيپئر کي جهلي نه سگهيو. ٽالپر حوصلي ۽ سياسي حڪمت عملين ۾ هارائي چڪا هئا. جيڪڏهن هو حوصلو هارڻ بدران قوم تي ڀروسو ڪري تياري ڪن ها ته شايد ائين نه ٿئي ها جيئن پوءِ ٿيو.
پوءِ ڇا ٿيو؟ ’نئين مصر جا پراڻا ورق‘ جو ليکڪ ڪيپٽن ايسٽوڪ لکي ٿو، ”... ٻن ڏينهن کانپوءِ ... چارلس نيپئر ٻن توبن، پيادل توڙي سوار فوجين جي ٻن ريجمنٽن سميت قلعي ۾ داخل ٿيو ...
... انهيءَ کان پوءِ صاحب ٻين آفيسرن ۽ صاحبن سان گڏ مرحوم ڪرم علي خان جي زنانخاني ۾ هليو ويو ۽ مرزا خسرو بيگ کي ڳٿڙ کان جهلي بيعزتو ڪيائين ... پئسن ۽ زيورن سميت هن پندرهن لکن جو مال هٿ ڪيو ... مير ڪرم عليءَ جي گهر ڀاتين کي ٽن ڪپڙن ۾ نڪرڻ جي اجازت به نه ڏنائين ... هو زنانخاني ۾ گهڙي ويو ... عورتن جي ٻانهن ۽ پيرن مان زيور لاٿا ويا ... اهي بدنصيب عورتون ڊپ ۽ شرم وچان شهر مان ڀڄي نڪتيون ۽ ڏهه ميل پري کٿڙ کان وڃي نڪتيون ... عورتن کي ٻن ڏينهن تائين پاڻيءَ کان سواءِ اڃ تي رکيو ويو ... آخر وڏي جفا ڪشيءَ کانپوءِ پنج سؤ ماڻهن لاءِ جن ۾ عورتون ۽ ٻار به هئا، پاڻيءَ جي هڪ کَلي هٿ ڪئي وئي ... هڪ عورت جنهن کي ريشم جو جوڙو پهريل هو، تنهن ڀڄڻ جي ڪوشش ڪئي پر کيس قلعي جي دروازي تي جهلي ڪپڙا لهرايا ويا ...“
هوشو شيديءَ جي قبر بابت اڪثر تڪرار ٻڌڻ ۾ ايندو آهي. ڪجهه ليکڪن جو خيال آهي ته هوشوءَ جي قبر حيدرآباد وري پڪي قلعي ۾ آهي جتي انگريزن کيس وڏي اعزاز سان دفن ڪيو هو. حقيقت اها آهي ته، ائين ممڪن ئي ڪو نه هو. انگريز، هڪ مڪار ۽ دوکي باز شڪاريءَ واري صفت رکندڙ قوم طور سامهون آيو آهي. ان جو اندازو اسان کي ان صورت ۾ وڌيڪ ٿئي ها جڏهن سنڌي حڪمران يا ماڻهو پنهنجي تاريخ پاڻ لکن ها. پر خود ڪن انگريزن جون لکڻيون ۽ ڪتاب انگريزن جي ٺڳين، منافقين، ڪوڙن ۽ بي رحمين جي داستان طور پڙهي سگهجن ٿا. ان ڏس ۾ چارلس نيپئر جي پوليٽيڪل ڪمشنر، ميجر آئوٽرام جي ڪتاب Conquest of Sindh_ a commentary ۽ ڪيپٽن اِيسٽوڪ جو ڪتاب Dry leaves from younge Egypt جيڪو سن 1894ع ۾ ڇپجي پڌرو ٿيو، ثبوت لاءِ ڪافي آهن.
ٽالپر، شروع ۾ پنهنجي بي همتي ۽ مصلحتن سبب انگريزن سان تعاون ڪندا ٿي ويا. شايد ان خيال کان ته انگريزن سان دوستيءَ ۾ انگريز راضي رهندا. پر اها ڳالهه کين گهڻو پوءِ سمجهه ۾ آئي ته هو ڌٻڻ ۾ ڦاسجي ويا آهن هو چاهين ها ته جنگ جي تياري به ڪري سگهيا ٿي، ڇاڪاڻ ته وٽن گهڻو وقت هو ۽ سنڌ جا ماڻهو پر ڏيهين جي خلاف به هئا. پر ميرن همت نه ساري ۽ هوريان هوريان انهن سڀني ٺاهن تي صحيحون ڪندا ويا جيڪي کين به پسند نه هئا. ميجر آئوٽرام کي به ميرن سان بي انصافيءَ جو احساس هو پر هو پاڻ به انگريز هو.
سچي ڳالهه ته اها آهي ته مير، جنگ کان اڳ جنگ هارائي هٿيار ڦٽا ڪري چڪا هئا. مياڻيءَ وارو واقعو ميرن جي مرضي خلاف ٿيو هو. مير نصير اڃان ٻه ڏينهن اڳ ميجر آئوٽرام آڏو وڃي شڪست جو اعتراف طور پنهنجي تلوار پيش ڪئي هئي. پر چارلس نيپئر سنڌ فتح ڪري پنهنجو ڳاٽ اوچو ڪرڻ جو موقعو هٿان وڃائڻ نه ٿي گهريو. پاڻ کي دنيا جي سڀ کان سڌريل قوم سمجهندڙن جو فوجي اڳواڻ شاؤنزم جو شڪار ٿي هڪ آزاد قوم کان خودمختياريءَ جو حق کسي، معاشي ۽ سياسي غلام ڪرڻ تي سندرو ٻڌي بيٺو هو. کيس قلعي مان وڏي دولت ملڻ جو آسرو هو. کيس اطلاع هو ته قلعي ۾ ويهن لکن جو خزانو آهي. هنن سڄو خزانو ڦريو پر چئن پنجن لکن کان وڌيڪ ملڪيت ظاهر نه ڪيائون. باقي ڪيڏانهن وئي؟
چارلس نيپئر جي ارادن کي ڏسي ۽ هوشوءَ جي شهادت ۽ قلعي جي شڪست جي تاريخن ۾ وٿي ۽ قلعي ۾ ڦرلٽ ۽ ڪربلا جهڙيون حالتون ڏسي اها توقع ڪري ئي نٿي سگهجي ته انگريز، ڪنهن دشمن جي قبر کي قلعي ۾ برداشت ڪري سگهيا ٿي.
هوشو 17 فيبروريءَ تي شهيد ٿيو ۽ قلعو 21_ فيبروريءَ تي انگريزن جي قبضي ۾ ويو. هوشوءَ جي آخري آرام گاهه مياڻيءَ ۾ ئي ٿي سگهي ٿي. هاڻي حيدرآباد جو حال ناهي. اپکنڊ جي ورهاڱي کان پوءِ هندستان مان وڏي لڏپلاڻ، آباديءَ ۽ شهري سهولتن جو توازن ڦٽائي ڇڏيو آهي. جنهن ڪري معاشي ۽ لساني مسئلا ڳنڀير ٿي چڪا آهن. حيدرآباد ۾ اڄڪلهه اسان کي مهاجر قومي موومينٽ (M.Q.M) جا پوسٽر نظر اچن ٿا جن تي ’حقوق يا موت‘ لکيل آهي. پوسٽر تي هڪ گوريلو ڇپيل آهي، جنهن جي هٿ ۾ بندوق آهي.
ڇا هيءَ گهرو لڙائيءَ جي انتها آهي؟ يا محض شروعات آهي؟ في الحال ڪجهه به نٿو چئي سگهجي. شهر واضح طور تي ورهائجي ويو آهي. اڙدو ٻولي ڳالهائيندڙ، جن جا وڏا هندستان کان لڏي آيا هئا پاڻ کي مهاجر سڏين ٿا. سندن غلبو لطيف آباد ۽ ٽڪريءَ واري شهري علائقي تي آهي. پڪو قلعو ته سندن ڳڙهه ٿي ويو آهي. سنڌي ڳالهائيندڙ ماڻهو، ڄامشوري ۽ ٽڪريءَ جي وچ واري علائقي ۾ آباد ٿيڻ شروع ٿيا آهن. هتي ڪيئي نيون ڪالونيون پيون ٺهن، قاسم آباد، ڀٽائي نگر، نسيم نگر وغيره. ڇا تاريخ اهي ويڇا ختم ڪري سگهندي؟ ڇا وقت زخمن تي مرحم رکي سگهندو؟ ٻنهي ڌرين ۾ وڏي خونريزي ٿي چڪي آهي.