Bootstrap Example
ميل ـ101 : (ابڙو اڪيڊمي)

2020-06-28
داخلا نمبر 303
عنوان ميل ـ101
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 2164
داخلا جو حوالو:

هن داخلا لاءِ تاريخ جا حوالا موجود نه آهن

هن داخلا جون تصويرون نه مليون

ميل ـ101 جا بنياد
سنڌوءَ جو سفر / بدر ابڙو / ابڙو اڪيڊمي Abro Academy / علمي ادبي پورهيو /

ميل ـ101 - مان نڪتل ٻيون شاخون-

ميل ـ101


شاخ سنڌوءَ جو سفر
ٽوٽل صفحا1
موجودہ صفحو0
اڳلو صفحو-0-گذريل صفحو

ميل ـ101



جهرڪن کان ڪجهه پنڌ تي اُونگر نالي وڏي ڳوٺ وٽ، ’ٺٽو 63 ڪلوميٽر‘ جو پٿر لڳل آهي. هتان ڪراچي 164 ڪلوميٽر آهي. بس اهو ئي اهو ماڳ اهي، جنهن کي ’ميل_101‘ نالو ڏنو ويو آهي. مفاصلو ڄاڻائيندڙ ان پٿر سان لڳولڳ ٽڪريءَ تي، جيڪڏهن چڙهي وڃجي ته عام اک کي هتي فقط اهڙي ٽڪري ڏسڻ ۾ ايندي جيڪا اڌ گول جي شڪل ۾ ڦري ڪلوميٽر کن جي پنڌ تي وري هاءِ وي سان اچي ملي ٿي.

پر هيءَ ڪا عام ٽڪري ناهي. هتي اهو ثبوت موجود آهي ته ٻه لک سال اڳ سنڌي ماڻهو هن ٽڪريءَ تي ويهي پٿر جا اوزار گهڙيندا هئا. مون هتي پٿر مان گهڙيل ڇيڻيون، چٿڻ، وڍڻ ۽ ڇلڻ جا اوزار، هٿ ڪهاڙيون، اڌ گهڙيل ۽ ڀڳل اوزار ڏٺا. هن ٽڪريءَ تي چقمق پٿر (ڳارِي) جو وڏو ذخيرو آهي، جيڪو جهمپير تائين وڃي ٿو. بدقسمتيءَ سان اڄڪلهه کاڻين واري کاتي، هڪ ٺيڪيدار کي هتان پٿر کڻڻ جو ٺيڪو ڏيئي ڇڏيو آهي. جيڪو ٻارنهن ئي مهينا هتان پٿر ميڙڻ ۾ رڌل آهي. هتان پڪو پٿر کڻي، روڊ ۽ عمارتون ٺاهڻ لاءِ اسٽون ڪرشر ۾ ٽوڙيو وڃي ٿو. خبر ناهي ته هن مهل تائين هن ٺيڪي ۾ قديم سنڌي ماڻهوءَ جي وجود جو ڪيترو ثبوت تباهه ٿي ويو آهي!؟

پروفيسر آلچن ۽ سندس گهرواريءَ جيڪي گهڻي وقت کان پاڪستان ۾ پٿر جي قديم دور تي ڪم ڪري رهيا آهن، تنهن هيءُ ماڳ سن 1975ع ۾ ڳولي لڌو هو ۽ ان ماڳ کي به ٻه لک سال پراڻو قرار ڏنو، جيڪو ڏکڻ سنڌ ۾ هيل تائين لڌل سڀ کان قديم ماڳ سمجهيو وڃي ٿو. هتي ايڏي وڏي تعداد ۾ ۽ ايترو گهڻو وقت پٿرن مان اوزار گهڙيا ويا آهن جو، ماهر اهو چوڻ تي مجبور ٿي پيا ته هيءُ ماڳ به ٻه لک سال اڳ پٿري اوزار گهڙڻ جو ڪارخانو هو.

پيليوليٿڪ دور جو سنڌ ۾ ٻيو ماڳ، ڪوٽڏجيءَ وارين ٽڪرين طرف آهي. جنهن تي پروفيسر آلچن کان پوءِ آرڪيالاجي جي ڊاڪٽر شريف به ڪم ڪيو آهي، پر سندس ڪم اڃا منظر عام تي نه آيو آهي.

جهرڪن جي ڀرپاسي ۾ ٻه ٽي ننڍڙا پتڻ آهن. جيڪي ڦِرندا گهرندا رهن ٿا. پاڻيءَ جي صورتحال ٺيڪ ناهي، ٻيڙيون لهي نٿيون سگهن. جهرڪن کان هيٺ درياهه جو ويجهي ۾ ويجهو ڦاٽ ’اوچتو‘ (Ochto) آهي. پر هن وقت جيئن ته درياهه ۾ پاڻي آهي ئي ڪو نه، تنهن ڪري سنڌوءَ جو پاڻيءَ سمنڊ ۾ ڇوڙ نٿو ڪري. ان ڪري سمنڊ جو پاڻي ويرن جي حساب ڪتاب سان درياهه جي پيٽ ۾ چوويهن ڪلاڪن ۾ ٻه ڀيرا لهي ۽ چڙهي ٿو. بهرحال، ويرن جو پاڻي جهرڪن تائين نٿو پهچي.

گهٽ پاڻيءَ جو اطلاع ملڻ جي باوجود، ٻيڙين کي درياهه ۾ لاهڻ جو فيصلو ڪيو ويو. پهرين مورڙي کي ڊاٽسن پڪ اپ مان لاهي ڪلهن تي سوار ڪري پتڻ تائين پهچايو ويو. واٽ ۾ پهريون ڀيرو اسان ڪيلن جو باغ ڏٺو. ڪنڌيءَ تائين پڪ اپ جو رستو نه هئڻ ڪري ٻيڙيءَ چڱو پنڌ، ڪلهن تي سوار ڪئي. مورڙئي گوڏي جيتري پاڻيءَ ۾ ترڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو. هتي ڪا اهڙي ننڍڙي ٻيڙي هلي سگهي ٿي جنهن جو ترو بنهه تراکڙو هجي.

اسان درياهه جو پاڻي چکي ڏٺو، ذائقو ٻاڙو هئس. مقامي ماڻهن کي اهو ذائقو به ’مِٺو‘ ٿي لڳو. جهرڪن وٽ درياهه جي پيٽ ۾ وارِي نٿي اُڏاڻي، سم جو پاڻي درياهه جي پيٽ کي ڀري ٿو ۽ اهو وهي هلي ٿو. ڌرتيءَ ۾ سم جو پاڻي جام آهي. جت به ٻه چار فوٽ زمين کوٽي وڃي ٿوري وقت اندر کڏ ڀرجي ويندي. مقامي ماڻهو اهو پاڻي پيئن ٿا، ”جر جو مِٺو پاڻي!“

پتڻ تي ڪم ڪندڙ هڪ همراهه اڳتي جي سُڌ ڏني. چيائين، ”اڳتي هڪ ڳوٺ هو واڻين جو ... ڀُڳڙان ڪوٺي ... اهو کاري ڇاڻ جو علائقو آهي ... تعلقو گهوڙا ٻاري. اتي وڃي درياهه سمنڊ ۾ پوي ٿو.“ اسان کانئس کارين ۽ درياهه جي وهڪرن بابت پڇا ڪئي. ڊيلٽا جو علائقو جبل جي ورن وڪڙن وانگر نهايت پيچيدو هوندو آهي.

”واٽون ويهه ٿيون، ڪوهه ڄاڻان ڪيڏانهن پِرين!“

جواب مليو، ”درياهه ور وڪڙ ڪندو وڃي ٿو، هڪ نالِي، دانڌاري ۽ ٻاٻيهي کان ٽٽي ٿي ... چارسي نالِي ... ان جي هڪ ڇاڙ سڌي سمنڊ ۾ وڃي ٿي ... ٻيو ’اوچتو‘ (Ochto) آهي ... اتي پنج ناليون آهن. پالڪي، وڏي نالي چارسي آ ... اِنڊو نالي آ ... مليرڙي آ ... اهي ناليون ڳاڙهي شهر کان اڳتي انڊو ناليءَ مان ٿيون ڦٽن.“

هن وقت درياهه ۾ موجود سڄو پاڻي سم جو آهي. اونهاري ۾ درياهه جي معمولي چاڙهه ۽ بئراج واري پاڻيءَ سبب زمين ۾ ڪافي پاڻي جذب ٿيل آهي، جيڪو هوريان هوريان سمي درياهه ۾ لهي ٿو. ۽ درياهه نالي ماتر وهندو رهي ٿو اهو سيمو ڪن ڪن هنڌن تي نه هئڻ برابر آهي ۽ ڪٿي ڪٿي وڌيڪ آهي، ان ڪري درياهه ۾ مختلف هنڌن تي پاڻيءَ جو مقدار مختلف آهي. سيوهڻ کان اسان جو ناکئو کبڙ پاتڻي آهي. هيءُ همراهه جهرڪ جي پاتڻين جي خبر کان مطمئن ناهي. چوي ٿو، ”ٻيڙي لاهيو ڀلي مالڪ آهيو پر هلندي ڪو نه!“ جيتوڻيڪ مورڙي، درياهه ۾ لهندي ئي ترڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو، تنهن هوندي به مقامي پاتڻين جي آٿت تي کيس ڌڪي اڳتي هلڻ تي مجبور ڪيو ويو. ٻيڙي رواني ٿي ته خشڪيءَ جو قافلو به اڳتي چُريو. اڄوڪي منزل ٺٽو آهي. ٻيڙيءَ جو سفر ٺٽو سجاول پل تي ختم ٿيڻو آهي، پر اسان کي پڪ ناهي ته ٻيڙي اوستائين سفر جاري رکي سگهندي. پاتڻين رڳو ٻنهي ڪنڌين جي وچ ۾ پاڻيءَ جي خبر ڏيندا آهن. اصل خبر اهي مهاڻا ڏيندا آهن، جيڪي پري پري تائين سفر ڪري مڇي مارين. اسان کي هتي اهڙو ڪو به ماڻهو نه مليو.

جِهرڪا هڪ قبيلي جو نالو آهي، جنهن جي نالي پويان جهرڪن جو شهر ٻڌو ويو آهي. ٻيا جهرڪا درياهه جي هن ڀر رهن ٿا. ٻنهي ڪنڌين تي جهرڪن جا وڌ ۾ وڌ ٻه اڍائي سؤ گهر ٿيندا. جهرڪا نسلي لحاظ کان سماٽ آهن. هتي ٻيون برادريون جمالي ٻروچن، ميربحرن، شيخن ۽ ميمڻن جون آهن. پر سڀني جي حالت هيڻي آهي. هتي نظر ايندڙ ڪيلن جو باغ مقامي ماڻهن جو ناهي. هڪ همراهه چار سال اڳ ملتان کان هتي آيو هو ۽ ڪچي جي هن علائقي ۾ ڪيلن جو شاندار باغ هڻي ويٺو آهي.

درياهه، پاڇاڙ جي هن علائقي ۾ جيتوڻيڪ بنهه ماٺو ٿي وهي ٿو پر تڏهن به هن جي پورالي ۽ پائيندڙ طبيعت برقرار رهي ٿي. مقامي ماڻهو ٻڌائن ٿا ته، ٽي سال اڳ سنڌوءَ جو وهڪرو اڃان اوڀر طرف هو ايترو پري جو، جهرڪن جا ماڻهو جنهن ڪنڌيءَ تان پاڻي ڀرندا هئا، اها جاءِ هاڻوڪي وهڪري جي اوڀر ۾ لڳ ڀڳ هڪ ميل پري هئي. هڪ ميل جي اها کاڌ، فقط هڪ ئي سال ۾ ٿي هئي. مهاڻا ٻڌائن ٿا ته، جڏهن سمنڊ جي جواني هوندي آهي تڏهن سم ناليون اٿلي پونديون آهن. وير جو پاڻي ٺٽي تائين درياهه ۾ چڙهي ٿو ۽ کوهه کارا ٿيو پون. ڪا زمين اهڙي بچي ٿي جتي مٺو پاڻي نڪرندو آهي.




ٽوٽل صفحا1
موجودہ صفحو0
اڳيون صفحو-0-گذريل صفحو

ميل ـ101 ھنن داخلائن ۾ پڻ استعمال ٿيل آھي
ميل ـ101
سنڌوءَ جو سفر - موضوع جون ٻيون داخلائون-
پبلشر پاران
ليکڪ پاران : سنڌوءَ جو سفر
سنڌوءَ جي زندگي ۽ موت جو سُوال
اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي
سنڌوءَ جي جاگرافيائي تاريخ
سنڌو ندي شروع ڪٿان ٿئي ٿي؟
سنڌو طاس
سنڌو طاس ٺاهه
رگ ويِد ۾ سنڌو
سنڌو مهم ۾ شرڪت
آديسي اڄ مر سڀان مرندو سڀڪو
ٽيڪسيلا
سڪندر اعظم
ڪئمپ ڏانهن
ڪابل نديءَ جي ڪنڌيءَ تي
گليشئر جي هاڃا
اٽڪ وٽ سنڌو
اٽڪ قلعو
اٽڪ پُل
نيرن نيڻن واري ۽ چانديءَ روپ مست
پوٺوهار
غازي گهڙيالا پروجيڪٽ
پاور ڪامپليڪس
پوٺو هار جا ڪجهه درويش
خوشحال ڳڙهه
سنڌوءَ جا خوفناڪ لنگهه
جبلن ۾ ڦاٿل سنڌو
نوري پِير ۽ جوڳي
گهوڙا تڙپ
سوڪڙيان
طوطي خان کان انٽرويو
خوشحال ڳڙهه کان اڳتي
عزيز شڪاريءَ جي قبر
ست سهيليون
ٻيو وڏو وڪڙ
مکڊ شريف
سنڌوءَ ۾ سون
سوان ندي
ڪالاباغ ڏانهن
ڪالاباغ بند
ڪالاباغ بند- ڪجهه تفصيل
ڪالاباغ بند ٺاهڻ جا مقصد
فني جوڙجڪ
بند ڪيئن ٺهندو؟
جبلن جي صورتحال
پٺاڻن کي اعتراض جا سبب
ڪالاباغ شهر
جناح بئراج
ڪالاباغ کان چشمه تائين
ڪيل
دراوڙ
ڪيل بستيءَ کان اڳتي
بوٽ لاڪ
بلوٽ شريف
بلوٽ جي اصل ڪهاڻي
چشمه بئراج ۽ چشمه جهلم لنڪ ڪئنال
بئراج تي
ڪلور ڪوٽ
درياخان ڏانهن
دريا خان ۾
ديرو اسماعيل خان
آلودگي
طوطي خان سان ڪچهري
رحمان ٺيڙهي
رولاڪ افغان قبيلو
ڊي-آءِ خان شهر جو چڪر
ڪروڙ شريف ڏانهن
هڪ ڳوٺ-نوتڪ
ڪروڙ شريف
ليهّ پتڻ تي
نئون ڏينهن
تونسه بئراج
تونسه شريف پير پٺاڻ
بئراج ڏانهن واپسي
زندهه پير
ديري غازي خان ڏانهن
ديرو غازي خان شهر
تاريخ جاگرافي
موسم
قديم علاج
شهر جو ماضي
قديم مندر ۽ مسجدون
سياسي ڇڪتاڻ
نئون سج
ٻيڙي ناهي ته به پرواهه ناهي
ٻار لنگهيائون ٻاجهه سين
ڄام پور وٽ ٻيڙين جي پُل
ڄام پور
ڄام پور جي تاريخ
ڄام جادم جکرو
دلوراءِ جي ٺيڙهه
هرڻاڪس يا هَڙند؟
سنڌو ماٿريءَ ۾ ديوتائن سان جنگ
ورتر اَسر ۽ اِندر جي جنگ
ڪارو پاڻي
ڄام پور جي سياسي ۽ سماجي حالت
مولانا عبيدالله سنڌي رحه
گهاڙِي والا
مٺڻ ڪوٽ ڏانهن
ڌٻڻ ۾
پتڻ تي حال احوال
درگاهه بابا فريد
شهر مٺڻ ڪوٽ
عمرڪوٽ کان اوڀر ۾ هُن پار
ڪشمور
گرنٿ صاحب جو درشن
سک مت
گرونانڪ
گرونانڪ - هڪ فنڪار
گڊو بئراج
سنڌ جي گم ٿيل ندي
ستلج جو وهڪرو
سنڌوءَ جا قديم وهڪرا
گهاڙ
مهراڻ
وهڪرا ۽ انهن جا زمانا
سنڌوءَ جي لاهِي
درياهه ۽ زمين جي سطح
گڊو بئراج تي حادثو
ماڇڪو - سنڌ ۾ پنجاب جو ٻيٽ
ڪنڌڪوٽ ۾
ٽوڙي بنگلي ۾
دنيا جو ڊگهي ۾ ڊگهو ماڻهو
ماٿيلو
مومل ۽ ڀينرون
شڪارپور
عجيب اطلاع
سکر
عجيب ٽڪريون
لب مهراڻ تي آجيان
اسوريا جي راڻي
ڏهاڳڻ سهاڳڻ
اروڙ
ڪالڪان غار
اروڙ ۾ هڪ ٻي غار
نَينهن ٽڪر
سکر ۽ بکر جي تاريخ
خواجه خضر جو آستانو
ساڌ ٻيلو
سَتين جو آستان
روهڙي
وار مبارڪ
پتن جي ماڙي
معصوم شاهه جو منارو
آدم شاهه جو مقبرو
سکر پتڻ
مسجد منزل گاهه
لئنسڊائون پُل
ايوب پُل
سکر بئراج
ٽالپر
نوشهرو فيروز
ڪوٽ ڏيجي
مٿي جو سور لاهيندڙ پير - شادي شهيد
راڪاس جو روڻو
خيرپور ضلعي ۾ درگاهن پويان ڏندڪٿائون
ابراهيم اڌم جي ڏند ڪٿا
آستانو ابراهيم اڌم بلخي
هرڻيءَ جو کير
هنو
شيطان
خيرپور ضلعي ۾ موجود اولهه - اوڀر قبرون
ٻيا پير ۽ قبرون
سيد حسين شاهه بخاري
سيد ڇتن شاهه
لونگ فقير
پير مشائخ مهيسر يا مهيسر مشائخ
سلطان اڌم ڪٿا جو ٻيو حصو
خيرپور ۾ کجي
کجيءَ جو پرڏيهي واپار
فيصلي جي گهڙي
سکر کان لاڙڪاڻي ڏانهن
لاڙڪاڻي ۾
قُبو ڀانڊو ۽ ٿهيمن جا قُبا
شاهه بهارو
ميان الياس ۽ ميان شاهه علي (شاهل) ڪلهوڙي جا مقبرا
اڍاٽ، ڪانڌڙا، جهڪڙ ۽ خيرپور جُوسو
ڌاڙيلن جو خوني حملو
مُهين جو دڙو
مُهين جي دڙي وٽ سنڌو
مهين جي تباهي
ڌرتي ماتا
اينڪي ۽ نِن مهه جي ڪهاڻي
بهشت دلمون ڪيئن ٺهيو؟
مُهين جي دڙي بابت ڏند ڪٿائون
مُهين جي دڙي جا ڪنڀار
ويهڙ ڏانهن
مهاڻا درياهه تان لڏي ويا
ميان گاجي ديرو
وِيهڙ
اولهه وارا پراسرار جبل
لڪل خزاني جي واٽ
دانا ٽاورز
کيرٿر جو ن چوٽيون
مخدوم بلاول
درگاهه مخدوم بلاول
ميان يار محمد ڪلهوڙي جو مقبرو
آبپاشي لاءِ هٿرادو واهه
گاجي شاهه - قديم واهيون
ڪافر ڪوٽ
سڪندر جو پڙاڏو
سيوهڻ
مي رقصم قلندر شهباز
ڇُٽو اُمراڻي
بودلو بهار ۽ هُنود ڪاسائي
يڪ ٿنڀي
لال باغ
نه ملاح نه مڪڙي
کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند
نُڪو بٺي آثار
ڪائي ماٿري
جِنن جا گهر
نئگ ڏانهن
شاهه روهي
لنگم تي رت ڀيٽا
لکمير جي ماڙي
هتي نالو لکڻ سان بخار لهي ٿو
سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب
سيوهڻ کان اڳتي
لڪي
بهشت جي دري
تيرٿ ڌارا
بِزن جهڏو
آمري
سن
رني ڪوٽ
رني ڪوٽ بابت ڪجهه تجويزون
سنڌ: پنڊ پهڻن جي دنيا
سنڌ جا ٻيلا
هُڙيون
ڪچي جا ٻيلا
پڪي جا ٻيلا
وڏن ماڻهن سان سنڌوءَ جي جُٺ
حيدرآباد
حيدرآباد ۾ ٽالپرن جي دلچسپي
شهر جون چاڙهيون
قديم آثار
گنجو ڏونگر گام
سياسي ماضي
مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون
مياڻيءَ واري جنگ کانپوءِ
ڪوٽڙي
جِهرڪَ
ميل ـ101
ماجيران جي ماڙي
ڪينجهر
ڪينجهر لڳ ٻيا قديم آثار
هيم ڪوٽ
سونڊا
سونڊا پتڻ
کبڙ پاتڻيءَ جون خبرون
ميربحر ڪير آهن؟
جهنڊو پاتڻي
ٺٽو
دبگير مسجد
مسجد خضري
شاهجهاني مسجد
ٺٽي جا پراڻا پاڙا
سريچند درٻار - فقير جو ڳوٺ
مڪلي
قديم مسجد
پير پٺي ۽ شاهه ڏاتار جي ڪٿا
پير پٺو ماڳ
ٻيڙيءَ جي مرمت ٿي وئي
خدا آباد
ڪلان ڪوٽ
سنڌ ۾ تيل ۽ گئس
قديم غارون
سنياسيءَ جي غار
جَت ۽ وَڳ
اُڏيرو مندر
جنگي سرڏانهن
درياهه ۽ کاريون
جنگي سر پتڻ جي اهميت
مانگر مڇ يا ويسر
ڊيلٽا ۾ ڦيرڦار
ڪيٽي بندر
ڳاڙهن چانورن جي پوک
ٻيا فصل
شڪارين جون تياريون
گهاتو ڪيئن گهارين؟
پورٽ قاسم ڏانهن
تِمر جا ٻيلا
ڊيلٽا ۾ فطرت جي دهشتگردي
بئراجن جي تعمير کان اڳ
جاکي بندر
رتوڪوٽ
ملاڪي ڪوٽ
درياهه پير ماڳ
ٿنڀن واري مسجد
وڏا هڏا
گُجو
سنڌ ۾ قديم ترين لکت
ٿرون ٽڪري
هاليجي
پکين جا رستا
ڀنڀور
موکي متارا
اوچتو ڦاٽ
سمنڊ ۽ ويرون
مهم جي پڄاڻي
چوکنڊي
سانڊي تان جنگ
بلوچ ٽومبس
ملير ماٿري
ڪراچيءَ جا ڪجهه ٻيا آثار
ريڙهي مياڻ
کديجي
منگهو پير
مورڙيو مانگر مڇ
پڄاڻي
حوالا
بُلهو کوسو ۽ بُـلهي جي بُـٺي


.....سنڌوءَ جو سفر موضوع جون وڌيڪ داخلائون