مُهين جي دڙي بابت ڏند ڪٿائون

مُهين جي دڙي بابت ڏند ڪٿائون



چون ٿا ته،مُهين جي دڙي ۾ هڪ اصول هو ته جڏهن به ڪو ٻاهريون مسافر ڪنهن پرديس مان لڏي اچي هتي رهندو هو ته شهر جو هر هڪ ماڻهو کيس هڪ هڪ سر ۽ هڪ هڪ رپيو مدد طور ڏيندو هو ته جيئن هو پنهنجو گهر اڏي ڪاروبار شروع ڪري سگهي. چئي نٿو سگهجي ته ان ڏندڪٿا ۾ ڪيتري سچائي آهي پر اهو هڪ دلچسپ اصول آهي. ان طرح شهر ۾ ڪو به بکيو ڏکيو ۽ پينو فقير پيدا ڪو نه ٿيو هوندو. هر ماڻهوءَ کي پورهيو ڪرڻ جو موقعو ملندو هوندو ۽ ڪو به نئون ماڻهو سماج تي بار نه ٿيندو هوندو.

هڪ ٻي ڏندڪٿا مُهين جي دڙي جي راڻيءَ جي آهي، جيڪا مرڪزي گنبذ ۾ قيد هئي. هڪ سوداگر هڪ سرنگهه جي رستي ان راڻيءَ کي قيد مان ڇڏايو ۽ ٻيڙن جي ذريعي ڪنهن ملڪ ڏانهن نڪري ويو. مقامي ماڻهو ان ڊگهي سرنگهه جا ٻه ڇيڙا اڄ به ڏيکارين ٿا. هو اسٽوپا کي اهو گنبذ سمجهن ٿا جنهن ۾ راڻي قيد هئي ۽ وڏي تلاءَ جي محراب دار ناليءَ کي اها سرنگهه سمجهن ٿا، جيڪا سوداگر تيار ڪرائي هئي. ان سرنگهه جهڙي هڪ ٻي سرنگهه (نالي) اوڀر طرف درياهه ڏانهن وڃي رهي آهي.

سنڌ جو نوجوان ۽ پڙهيل طبقو ڏندڪٿائن کي پنهنجن ڏکن سکن جي ڪهاڻيءَ جي حوالي سانهڪ علامتي ڪهاڻيءَ طور ڏسي ٿو. قديم زماني کان اڄ تائين سنڌ ۾ ڌارين جي هلندڙ لڏپلاڻ هاڻي، سيچوريشن پوائنٽ تي پهچڻ کانپوءِ اڃا به گنڀير ٿي وئي آهي. نوجوان هاڻي ڪنهن به ٻاهرين ماڻهوءَ کي سنڌ ۾ رهڻ جو حق ڏيڻ نٿا گهرن، ڇاڪاڻ ته پنجاب، سرحدي صوبي، افغانستان، ڪشمير، ڀارت، نيپال، بنگلاديش برما، ويٽنام، ڪوريا، فلپائين ۽ ايران مان وڏي پئماني تي ماڻهو سنڌ ۾ لڏي آيا آهن، ايتري حد تائين جو سنڌين کي خطرو ٿي پيو آهي ته متان هو پاڻ اقليت نه بڻجي وڃن. هونئن به سنڌ جي پيداواري ذريعن تي ٻاهرين مخلوق حاوي ٿي چڪي آهي. ڪارخانن تي پنجابين ۽ پٺاڻن جي گرفت آهي. ٽرانسپورٽ تي به سندن گرفت آهي. پيآءِ اَي ۾ هندستاني نسل جا ماڻهو آهن. بجلي ۽ واٽرسپلاءِ به انهن جي قبضي ۾ آهن. پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ سنڌين لاءِ فقط شهري انتظام جو هڪ ڪو اڌ ادارو يا بندرگاهه کليل هئا پر هاڻي انهن تي به هندستاني نسل جا ماڻهو قابض ٿيندا پيا وڃن. زرعي زمينون گهڻو تڻو رٽائرڊ فوجي عملدارن يا پنجابي نسل جي ماڻهن جي قبضن ۾ منتقل ٿينديون پيون وڃن.هڪ ته ڪوٽري بئراج جون زمينون پاڪستان جي اسٽيبلشمينٽ غير سنڌين کي ڏنيون ۽ ٻيو ته ملڪي سياست خوني نوعيت جو واپار ٿي ويو آهي. سنڌي وڏيرا ملڪيتون ٺاهڻ ۽ قرض کڻڻ ۾ مصروف رهيا، هندستاني نسل جا ماڻهو ۽ ڪي شدت پسند قوم پرست تنظيمون، ڪلاشنڪوف کڻي دهشتگردي ۽ ڦرلٽ کي لڳي ويا. فوجي بيورو ڪريٽ، هٿيارن ۽ نشي جي سمگلنگ ۾ گهڙي پيا، سول انتظاميه ۽ عدليه، رشوت ۾ ڪاري ٿي وئي ۽ سنڌي نوجوان مُنجهي ڇڙواڳ ٿي ويا. سندن ترقيءَ جون سڀ واٽون بند ٿي چڪيون آهن. اها صورتحال ملڪ کي ڪيڏانهن ڪندي؟ هر ڪو سمجهي سگهي ٿو.

سنڌي نوجوان، راڻيءَ واري ڏندڪٿا کي جمهوريت ۽ عوام جي آزاديءَ سان ڳنڍين ٿا. هو چون ٿا، ”جمهوريت، آزاديءَ ۽ انساني حق، هڪ وڏي گنبذ ۾ قيد آهن. جن کي ڇڏائڻ لاءِ ڪو رستو گهرجي!“ سنڌي نوجوان ڪنهن سوداگر جي انتظار ۾ ناهن پر هو منجهيل آهن ته آخر واٽ ڪيئن ٺاهجي؟ في الحال ته سنڌ فوج، پوليس، ڌاڙيلن، دهشتگردن، وڏيرن، بيورو ڪريسي ۽ سياستدانن جي گهڻ طرفي چيڀٽ ۾ هڪ اهڙي رڙ بڻجي چڪي آهي، جيڪا اُڀ کان پاتال جي وچ ۾ گونجي رهي آهي.

مُهين جي دڙي جي تهذيب تي بي شمار ڪتاب، بي شمار ٻولين ۾ لکجي ۽ ڇپجي چڪا آهن. اڃا مُهين جو دڙو 75 سيڪڙو پوريل آهي. سچ ته اهو آهي ته اڃا تائين ماهر اهو ئي طئي ڪري نه سگهيا آهن ته، مُهين جي دڙي واري ماڳ جون آخري حدون ڪهڙيون آهن؟ ائين ته ڳوٺ ٻلهڙيجيءَ جي هيٺان به کنڊر آهن، هوائي اڏو به کنڊرن تي آهي، اوڀر ۾ درياهه جي وچ پيٽ مان ٿلهي موڪري ڀت به ڪڏهن ڪڏهن ظاهر ٿي پوندي آهي. تازو سال ڏيڍ اڳ اسپرن جي تعمير وقت نوان کنڊر نڪري پيا هئا، جن جو سلسلو اڃا درياهه جي پيٽ ڏانهن جاري هو. انجنيئرن ٿوري گهڻي کوٽائيءَ کانپوءِ ”شاندار عقل“ جو مظاهرو ڪري اهي آثار پٿرن سان سٿي ڇڏيا ۽ اسپر تيار ڪري قصو مختصر ڪري ڇڏيو. اخبارن ۽ محققن ڏاڍيون رڙيون واڪا ڪيا پر مُهين جو دڙو بچائڻ واري اٿارٽيءَ ظاهر ٿيل آثارن کي هٿ سان تباهه ڪري ڇڏيو.

مُهين جي دڙي کي سهڻو ميوزم آهي پر پتو پيو ته ايتري اينٽيڪوئٽي اڃا گدامن ۾ سڙي رهي آهي، جو جيڪڏهن اهڙا ٻه چار ٻيا ميوزم تيار ڪرڻا هجن ته ڪري سگهجن ٿا. اها اينٽيڪوئٽي سائنسي طريقن سان محفوظ نهٿي آهي، بس ڳوڻين ۾ ڀري کڻي سٿي اٿائون.