مڊل مين: زرعي شعبي جو قاتل ڪردار

مڊل مين: زرعي شعبي جو قاتل ڪردار

سنڌ جي صنعتي تباهيءَ کانپوءِ لڳي ٿو ته زرعي شعبي جي تباهيءَ جو دور به اچي پهتو آهي ۽ ان جو ڪارڻ ڪو ٻيو نه، فقط اهو آهي ته حڪومت زرعي شعبي کي هٿي ڏيڻ لاءِ اهڙو ڪو خاص طريقو ڏيئي نه سگهي آهي جو هن بنيادي شعبي جي انهن ساهن جي اچ وڃ بحال ٿئي جيڪي هن وقت لڪي ۾ آهي.
سنڌ ۾ صنعتي شعبو گوڏن کان پنهنجي ليکي ويٺو آهي يا ويهاريو ويو آهي؟ ان سوال جو جواب سنڌ جا ماهر صنعتڪار ۽ سرڪار پاڻ ئي ڏين ته بهتر! صنعت ويهي رهي ته معيشت جي چيلهه ڀڄي پوندي پر زرعي شعبو ويهجي ويو ته عوام بک مري ويندو! زرعي شعبو صحيح معنيٰ ۾ جديد مارڪيٽ موجب تبديلي گهري ٿو ۽ مارڪيٽ مان ”مڊل مين“ جي نيڪالي گهري ٿو.
ڀلا اهو به ڪو انصاف آهي ته بصر پوکيندڙ آبادگار کي مارڪيٽ ۾ بصر جي قيمت 30 کان 50 پئسا في ڪلو ملي پر صارف جي هٿ تائين پهچندي پهچندي ان جي قيمت 6 کان 10 رپيا ٿي وڃي! هي ڪهڙو مارڪيٽ سرشتو آهي جنهن ۾ آبادگار ۽ صارفين ٻئي گهاٽي ۾، سڀ نفعو مڊل مين لاءِ! سوال اهو آهي ته آخر ايئن ڇو؟ حڪومت کي ۽ خود آبادگارن جي ايوان زراعت کي اهو ظلم نظر نٿو اچي يا انهن وٽ به ان مسئلي جو ڪو حل ڪو نه آهي؟ هن وقت زرعي مارڪيٽ جي نظام ۾ ”مڊل مين“ ٽن هنڌن تي ظاهر ٿئي ٿو. هڪ ان مهل جڏهن هو آبادگار کان فصل کڻي ٿو، ٻيو ٻڌي واپاريءَ جي صورت ۾ ۽ ٽيون ان مهل جڏهن مال ريزڪي دڪاندار وٽ پهچي ٿو. يعني مڊل مين جو نفعو هڪ سودي ۾ ٽن جاين تي شامل ٿئي ٿو.
سنڌ ۾ هن کان اڳ ڦٽيون بحران ۾ آيون. خدا خدا ڪري هن ڀيري ڦٽين جي بهتر فصل لهڻ جون خبرون آيون پر اهو سوال اڃا برقرار آهي ته آبادگار کي نفعي ۾ ڪيتري شرح ملندي؟ ۽ وچ جو نفعو ڪير ۽ ڪيترو کڻندو؟ ڪمند جي اگهه جو بحران به اڃا حل ڪو نه ٿيو آهي جنهن جو اگهه ٻارڻ جي سڪل ڪاٺين کان به گهٽ آهي. مرچن جي مارڪيٽ، جنهن تي ڪنريءَ کي وڏو ناز هو ته اها ايشيا ۾ مرچن جي وڏي ۾ وڏي مارڪيٽ آهي، هاڻي ماضيءَ جي ڳالهه ٿي چڪي آهي ۽ هاڻي بصرن جو وارو آهي.
اها به عجيب خبر آهي ته حڪومت جي رٿابندي ڪجهه ايئن رهي ٿي ته جيڪڏهن مقامي مارڪيٽ ۾ ڪا جنس مهانگي آهي ته اها امپورٽ ڪري وٺجي! يعني، بدران ان جي ته آبادگار کي حق ڏيارجي، آبادگار جي مطالبي کي وڇون سمجهي کيس ”امپورٽ“ جي رنبي سان ڇٿيو وڃي، مڊل کان پڇا ئي نٿي ٿئي. مارڪيٽ جي نظام کي سڌارڻ لاءِ ڪا رٿ اچي ئي نٿي، بس! هر مسئلي جو حل، امپورٽ!
زرعي سماج ۽ زرعي شعبي جا مسئلا ۽ غير يقيني حالت ڏسي اها تجويز ورهائڻ ضروري ٿي پوي ٿي ته هڪ طرف فوري طور تي زرعي انشورنس نظام اڳتي آندو وڃي ته ٻئي طرف حڪومت مڊل مين کي وچ مان ڪڍڻ لاءِ آبادگارن کان تجويزون وٺي يا حڪومت پاڻ سڄي زرعي پيداوار مقرر ٿيل اگهه تي آبادگار کان پاڻ اڳواٽ مقرر ڪيل خريداري پوائنٽن تان خريد ڪري ۽ هڪ مربوط نظام هيٺ سڀني شهرن جي مختلف پاڙن ۾ سڌيءَ طرح ڀاڄيءَ جي سرڪاري دڪانن تي پهچائي وڪرو ڪري! بالڪل ايئن جيئن يوٽلٽي اسٽور ڪم ڪن ٿا، يا وري حڪومت ان سرشتي ۾ خود آبادگارن کي واٽ ڏئي ته اهي پنهنجي ڪميونٽيءَ ذريعي حڪومت سان ڀائيوار ٿين!
آبادگار کان صارف جي وچ ۾ موجود نفعي خور طبقن کي ڪڍڻ بيحد اهم آهي، ان کانسواءِ نه آبادگار کي پنهنجي محنت جو ڦل ملندو ۽ نه صارف جي مهانگائيءَ مان جند ڇٽندي، ان ريت نه رهندو هٿرادو کوٽ جو سوال ۽ نه وري نوبت پهچندي ”هر مسئلي جو حل، امپورٽ!“ تي! هيءَ تجويز آباگارن جي پنهنجي سبزي منڊيءَ کان ان ريت مختلف آهي ته ان رٿ ۾ مڊل مين جو ڪردار آخر تائين ختم ٿي وڃي ٿو، سواءِ ان سرڪاري شعبي جي (يا آبادگارن جو پنهنجو ئي جوڙيل مڪمل نظام)، جيڪو نفعي نقصان کان آجن بنيادن تي سهوليت ۽ خدمت پهچائيندو!