مکڻ ماکي

مکڻ ماکي
سيوهڻ جي ڪنهن ڪافيءَ جو ڪجهه پڙهيل فقير اسان جي موجودگيءَ ۾ دلچسپي وٺي رهيو هو. آئون کيس ويجهو ويس، ”ڀائو پاڻ ڪير آهيو؟“
”اسان سائينءَ جي گاديءَ جا فقير آهيون!“ اڪثر سيوهاڻي فقير اهو ئي جواب ڏيندا آهن.
مون قلندر شهباز سان منسوب اڪثر ماڳ ۽ شيون ڏٺيون هيون پر ’مکڻ ۽ ماکي‘ڪونه ڏٺا هئا. چون ٿا ته قادر جي قدرت سان اهي شيون هاڻي پٿر ٿي ويون آهن. اهي پٿر اڳي مزار جي ڪٽهڙي ۾ رکيل هوندا هئا پر جولاءِ 1994ع ۾ گنبذ ڊهڻ کانپوءِ اوقاف کاتي وارن اُتان کڻي ڪنهن اهڙي جاءِ تي رکيا آهن جو بار بار ڪوشش جي باوجود آئون اوستائين نه پهچي سگهيو آهيان. مون هن فقير کان ’مکڻ ماکيءَ‘ بابت ئي پڇيو.
”هائو! مکڻ ماکي ... بادشاهه جي ڀرسان اُتر واري پاسي جيڪو ڪنڊيءَ جو وڻ آهي، ان ۾ ماکي ويٺي هئي، جيڪا بادشاهه کڻي پاڻ وٽ رکي، جيڪو به سوالي ايندو هو، سائين ان کي (ماکي) مکيندو هو ته کيس شفا ٿي ويندي هئي!“ فقير قصو مختصر ڪري ٻڌايو.
” اھا مکڻ ماکي ، توهان پاڻ اکين سان ڏٺي؟“
”اسان ڏٺي! هيتري هيتري هٿ جيتري هئي، پاءَ کان سوائي هوندي!“ ڀر ۾ بيٺل هڪ ٻئي همراهه دعويٰ ڪئي.
”اهو پٿر آهي يا ميڻ آهي؟ مکڻ جدا ۽ ماکي جدا آهي يا ٻئي گڏ آهن؟“ مون ڀر ۾ بيٺل ھمراھه کي وڌيڪ کوٽيو.
”اسان زيارت ڪئي آهي ... پٿر آهي، هڪڙو ئي پٿر آهي ... ٻه ناهن. هتي هڪ روهي به رکيل هوندي هئي، سُرمي واري! ... ماڻهو ان جي زيارت ڪندا هئا، ان کي ٿورو گول ڦيرائي اکين تي هڻندا هئا، اها پٿر جي چورس پر اندر گولائي ۾ اُکريءَ وانگر آهي!“ همراهن شوق ۾ ڪجهه ڳالهيون ته ڪيون پر وٽن ڪنهن به ڳالهه جي ڪابه وضاحت ڪونه هئي؛ نه عقلي ۽ نه وري روحاني. پوءِ موقعو ڏسي کسڪي ويا. جڏهن هو کسڪي ويا تڏهن هڪ ٻيو شخص ويجهو ٿيو، مون کانئس پڇيو، ”ڀائو توهان مکڻ ماکي ڏٺي؟“
”هائو سائين! ماکي مکڻ قدرتي (نمونو) شهنشاهه (قلندر) لاءِ ايندو هو. مست پاڻ ته ان کي استعمال ڪونه ڪندو هو ... پوءِ ڪو اسان جهڙا توهان جهڙا ملنگ جيڪي اتي ويٺا هوندا هئا، اهي ان کي استعمال ڪندا هئا ... استعمال ڪندي ڪندي نيٺ ان کي وڪڻڻ به شروع ڪيائون ... پوءِ، قدرتي طريقي سان اهو پٿر ٿي ويو. پٿر به اهڙو ٿي ويو ڄڻ ماکيءَ جي مثل! مکڻ ته اهڙو ٿي ويو جو ڄڻ مکڻ جو پٿر!“
” انهن جو رنگ ڪيئن آهي ؟“ مون پڇيو.
”هڪ جو ڪارو آهي، ٻئي جو اڇو... جيئن ماکيءَ جو رنگ ڪارو ٿيندو آ ... ۽ ان کي ماکيءَ جي ماناري وانگر گُھچا گُھچا آهن ... ۽ مکڻ بالڪل اڇو آهي!“ همراهه چيو.
”اهي توهان پنهنجين اکين سان ڏٺا؟“ مون خاطريءَ ڪاڻ پڇيو.
”ها! ها! مون پنهنجين اکين سان ڏٺو!“ هن همراهه جو نالو لال محمد هو. هن شخص اهو پٿر 1960ع ۾ ڏٺو هو.
”اهي بيضي وانگر پٿر هئا، اڇي رنگ جا!“ هڪ ٻئي شخص چيو.
هن اڃا ڳالهايو پئي ته وچ ۾ هڪ فقير اچي صدا هنئي، ” الله !!! خير ڏيو بابا!“ پر فقير جي صدا شور ۾ ٻڏي وئي ۽ لال محمد پنهنجو بيان جاري رکيو،
”جڏهن روضو ڊهي ويو (1994 ۾) ۽ نئون روضو مبارڪ کنيائون تڏهن مکڻ ماکي هِتان هٽائي ڇڏيائون!“
”اهو پٿر سائين هُتي رکيو اٿائون جتي زيارتي قرآن شريف پڙهن ٿا ۽ شيشي جو ڪم ٿيل آهي، اتي هڪ جارو آهي ان ۾ رکيل آهي!“ هڪ ٽئين شخص وچ ۾ ٽپي ڳالهايو پر سندس ڳالهه جي تصديق ڪونه ٿي سگهي. قسمت رهي ته اهو پٿر ضرور ڏسبو. مون کي پڪ آهي ته اهو پٿر ڪنهن مرجان جو خوبصورت پنڊ پهڻ هوندو. اهڙا ماکيءَ جي مناري جهڙا مرجاني پنڊ پهڻ (fossil) مون ڪافي درگاهن تي ڏٺا آهن.
آئون ڌمال واري پِڙ کان ٿيندو سيد علي سرمست جي مزار تي حاضري ڀري قلندر جي جديد مقبري ۾ داخل ٿيس. هي درگاهه قلندر تي حاضري ڀرڻ جو دستور آهي. پهرين وزير وٽ وڃو، پوءِ شهنشاهه جي درٻار ۾ حاضر ٿيو. رسمي ’پروٽوڪول‘ خانقاهي نظام جو حصو آهي، بلڪل ائين جيئن شاهي درٻار جو دستور ٿئي ٿو. سنڌ ۾ اڪثر درگاهن تي ايترا ماڻهو جمع ٿين ٿا جو ايترا نماز مهل مسجد ۾ ڪونه ٿين. هي سنڌ جي ٻهراڙين جو دلچسپ رنگ آهي. اڪثر ماڻهو قلندر جي چانئٺ، مزار، دروازن وغيره سان ايئن چهٽيل هئا جيئن ڪنهن جيئري جاڳندي سخي مرد جو دامن جهلي بيٺا هجن. آئون به زائرين جي ميڙ ۾ شامل ٿي قلندر جي پيرانديءَ پاسي اولهه ڏکڻ ڪُنڊ ۾ خاموش ويهي رهيس.
ان ئي ڪُنڊ تي آئون ٻه اڍائي سال اڳ ايئن ئي خاموش ويٺو هوس. اهو تهجد جو وقت هو. رات جا ساڍا ٽي ٿيا هئا. ان وقت درگاهه اندر عام ماڻهو ڪونه ويندا آهن پر مونکي موقعو ڏنو ويو. اهو سچ پچ ته هڪ عجيب اتفاق هو. آئون تفصيل ۾ ڪونه ٿو وڃان.
ان وقت تي درگاهه جا ڪي خاص خادم مزار جي صفائي ڪندا آهن، هڪ ڏينهن اڳ وڌل چادرون هٽائي، نئين سر تاج پوشي ڪندا آهن. هي سڄو ڪم خاص اهتمام، احترام ۽ ترتيب سان ڪيو ويندو آهي. تاج پوشي يا ته بادشاهن جي ٿيندي آهي يا وري صوفي فقيرن جي مزارن جي! فقراءُ لڏو تاج پوشيءَ لاءِ ’دستاربندي‘ جو لفظ به ڪم آڻين ٿا.
قلندر شهباز جي مزار جي چوڌاري چانديءَ جي ڪٽهڙي کي 14 ٿنڀڙا ۽ 14 گول ونگ آهن، جن تي گُلڪاري ٿيل آهي. مزار جو ٿَلهو اڍائي ٽي فٽ آھي، جڏهن ته مزار جي اوچائي لڳ ڀڳ چار فٽ آهي. مزار تي هڪ چادر مستقل رهي ٿي جا هر سال مينديءَ جي رسم سان بدلائي ويندي آهي، باقي روزانو پوندڙ چادرون روز هٽايون وڃن ٿيون يا زائرين کي تبرڪ طور ڏنيون وڃن ٿيون.
مزار جي سيرانديءَ کان دستار رکيل آهي، جنهن کي سونهري تاج ٻڌل ٿئي ٿو ۽ گلن جا تازا هار وڌا وڃن ٿا. دستار جي وچ ۾ ڳاڙهن کنڀن جو خوبصورت تاج رکيو وڃي ٿو.