مھاڳ

ن خلاف ڪراچيءَ واري تحريڪ ۾ جڏهن بندر روڊ تي گوليون هليون تڏهن پاڻ به مظاهري ۾ شامل هو. اهي ڳالهيون ڪڏهن ڪڏهن سندس زبان تي اينديون آهن. پر افسوس جو سندس هٿ لکڻ ۾ سهڪار نٿو ڪري ۽ زبان سان تفصيل بيان ڪرڻ جي عادت نه اٿس. مون وڏا وس ڪيا ته اهي تاريخي يادگيريون معلوم ڪري رڪارڊ ڪري سگهان پر ڪامياب نه ٿي سگهيو آهيان.
جمال ابڙو عملي ماڻهو آهي. مون کيس مستقل جدوجهد ڪندڙ ماڻهوءَ جي روپ ۾ ڏٺو آهي. جيڪڏهن هو فقط خيال پرست هجي ها ته سنڌ ۾ ماڻهپي جي آجپي جو رستو روزي ۽ نماز ۾ ٻڌائي ها. هو ته هر ڀيري مون کي ٻڌائيندو آيو آهي ته:
ائين نه مرن مڇ، جيئن جهڳا پائين جهول ۾.
هن شخص مون کي قومي ڇوٽڪاري جي واٽ اها ٻڌائي آهي جيڪا هن صديءَ ۾ مقبول ٿي آهي. هن هر بحث دوران اهو دليل پيش ڪيو آهي جيڪو پورهيت سياست ٻڌائي ٿي سندس ڪهاڻيون ۽ لکڻيون سندس سوچ جو دليل آهن. هائو! هو نعري بازي کان پري رهيو آهي ڇو ته نعري بازي عمل جي ابتڙ آهي. هن پنهنجين لکڻين ۽ ڪردارن جي ذريعي نعري بازيءَ کي رد ڪري معاشري جي غلط لاڙن کي رد ڪري انهن کان نفرت ڪرائي آهي. هو غلط لاڙن کان نفرت ڪرائڻ ۾ ڪامياب ويو آهي. ان جو ثبوت اهو پيار آهي جيڪو سنڌ واسين کيس ڏنو آهي.
-بدر ابڙو
اپريل، 1992
(جمال ابڙي جي وفات کان اڳ جو لکيل)





جمال ابڙو
منهنجو پيءَ منهنجو استاد

اڄ نه پسان سي، آتڻ ڪتيم جن سين،
هاڻي تَنين کي، ڪنڌيءَ ڪَاڪَ نهاريان.

جياسُون جوڙ ٿي، جوڳي ڏٺوسُون،
مُلا تنَهِين مُون، حاصل ڪِي حالَ ڪيو!

سڀ کان پهرين آئون توهان سڀني جو ۽ انهن مهربانن جو ٿورائتو آهيان جن جمال ابڙي سان محبت ۽ سندس ڪٽنب سان ڏک جي هن گهڙيءَ ۾ سندس ڪٽنب سان همدرديءَ جو اظهار ڪيو آهي. سڄي سنڌ مان دوست، احباب ۽ علم دوست هلي آيا. خط لکيائون، اي ميل، تار ۽ ٽيليفون جي ذريعي تعزيت ڪيائون، اخبارن ۾ پنهنجا تاثر ۽ احساس قلمبند ڪري موڪليائون. آئون اخباري دنيا جي دوستن جو به ٿورائتو آهيان جن جمال ابڙي جي جدائيءَ کي قومي اهميت جو حادثو سمجهيو، توهان سڀني جي مهرباني!
آئون سمجهان ٿو ته اڄ جي زماني ۾ بلڪه هر دؤر ۾ پيار ۽ محبت ڪن لازمي شرطن تي پورو لهڻ کان پوءِ ئي ملندا آهن. جمال ابڙي سان سنڌ جي ماڻهن جي محبت جو هيڏو سارو اظهار ان ڳالهه جو ثبوت آهي ته جمال ابڙي سنڌي ٻولي ۽ ماڻهن لاءِ پيار جو جيڪو پورهيو ڪيو، سو قبول پيو آهي، آئون جمال ابڙي جي طرفان توهان سان محبت ۽ مهربانيءَ جو اظهار ڪيان ٿو.
دوستو! هي منهنجي لاءِ انتهائي جذباتي مرحلو آهي، جيڪڏهن آئون پوريءَ طرح اظهار نه ڪري سگهان ته مون کي معاف ڪجو.
30 جون تي آئون پنهنجي آفيس مان جو پنجين لڳي معمول موجب گهر پهتس. مون پنهنجو بريف ڪيس لائبرريءَ ۾ رکيو ۽ معمول مطابق بابا سائينءَ کي سلام ڪرڻ لاءِ ڏاڪڻين ڏانهن وڌيس. بابا سائينءَ جو ڪمرو مٿي آهي، جتي هو شروع کان ئي رهندو هو. پر منهنجا قدم بيهجي ويا. بابا سائين ته گذريل ٽن ڏينهن کان اَديءَ جي گهر ۾ ترسيل هئا. بابا سائينءَ کي گلي جي خرابيءَ سبب ڪجهه بخار ٿي پيو هو ۽ گهڻي کنگهه ڪري پاسراٽيون ڏکڻ لڳيون هيون. خدمت ڪرڻ ۾ وڏي اَديءَ جو مثال نه آهي. بابا سائينءَ ۾ سڀني جو ساهه هو پر اَديءَ جيتري خدمت ڪير ڪري سگهندو!
اڃا هڪ ڏينهن اڳ مون بابا کي چيو هو، ”بابا! هاڻي گهر اچي پنهنجي بستري تي آرام ڪريو!“
”ها بابا! هڪ ته مائي شاهده ڪو نه ڇڏيندي، ٻيو ته هتي آرام سان آهيان!“ مون کڻي ماٺ ڪئي. اسان جي ڀاءُ ڊاڪٽر اظهر جو چوڻ هو ته هاڻي بابا کي ڪنهن به ڳالهه تي زور نه ڀرڻ گهرجي، بلڪه جنهن ڳالهه ۾ پاڻ خوش هجي يا خوش ٿئي، تيئن کين ڪرڻ ڏجي.
ان ڪري ئي گذريل مهيني جڏهن بابا چيو ته، ”عُمري تي وڃڻ جو ارادو اٿم.“ تڏهن آئون فقط ايترو پُڇي سگهيو هئس ته ”بابا! پاڻ ۾ همٿ سمجهو ٿا، عُمرو ڪجهه ٿڪائيندو ڪو نه آهي؟“ بابا کلي ٽاري ڇڏيو هو. ”ايئرپورٽ تي اظهار وٺڻ ايندو. وهيل چيئر تي عُمرو ڪرائيندو. ٿورو آرام ڪبو. ٻارڙن سان ملبو، وري جهاز تي چاڙهي ڇڏيندو.“ سندس شديد خواهش ڏسي آئون ماٺ ٿي ويس. هونئن به سندن خواهش اسان لاءِ حڪم برابر هئي ۽ آهي.
اظهار جمال ۽ ساجد جمال اسان جا ننڍا پر سٺا آرگنائيزر ڀائر بابا سائين جي حڪم تي سندن سفر جي انتظامن ۾ لڳي ويا. هفتن جي ڊيگهه وارا ڪم ڏينهن ۾ ٿي ويا ۽ بابا سائين جدي لاءِ روانا ٿي ويا. ڪراچي هوائي اڏي تي کين ڪا پريشاني ڪو نه ٿي. البت جدي جي هوائي اڏي تي عرب سڳورن جي شديد چڪاس واري مرحلي ۾ کين ٽي ڪلاڪ قطار ۾ پريشان ٿيڻو پيو. وري به خدا ڀلو ڪري هڪ عرب عملدارجو، جنهن هڪ پيرسن کي دوائن جي پيتي ۽ احرام ۾ ڏسي ان جي مدد ڪئي ۽ هٿ کان جهلي ڪائونٽر تي وٺي ويو ۽ اُتان سفري دستاويزن تي ٺپا هڻائي فارغ ڪرايو.
بابا عُمرو ڪري 24 جون تي موٽي آيو. هلڪڙو ٿڪ هئس. باقي هشاش بشاش هو. بابا سائين خوش خوش ٻڌايو ته، ”اصحابه صفحه وارا فلاڻا فلاڻا بزرگ مليا، مُلا عمر مليو. فلاڻو صاحب مليو. ڪا به تڪليف ڪو نه آئي. فائز (ڊاڪٽر اظهر جو پٽ) وڊيو فلم ڀري، سي ڊي ٺاهي، توهان لاءِ ڏني آهي ته سڀ ڏسجو!“
26 جون تي بابا سائينءَ جو گلو خراب ٿيو. ڊاڪٽر تپاسي دوا ڏني.28 تاريخ تي بابا سائين هڪ ڏينهن لاءِ اديءَ وٽ ويو ۽ ترسي پيو. 29 تاريخ تي ڊاڪٽر اظهر جدي مان فون تي صلاح ڏني ته ڇاتيءَ جي ماهر ڊاڪٽر کي ضرور ڏيکارجي. ماهر ڊاڪٽر وڏي مشڪل سان ٻئي ڏينهن رات جو ساڍي نائين لڳي جو وقت ڏنو. بابا سائين ساڍي اٺين لڳي تياري ۽ وضو لاءِ واش روم ويا. ٻاهر نڪتا ته کين سخت بيچيني هئي. ان بيچينيءَ دوران ايمرجنسيءَ ۾ ڊاڪٽر پهتو. ايمبولنس گهرائي وئي. سڀ ڪي ٿيو. ان دوران بابا سائين مون ڏانهن ڏسي مشڪيو. اها بابا جي مخصوص مُرڪ هئي..... ۽ پوءِ پکي اڏامي ويو.
ڏک لڳو، ڏونگر ٻَريو، ڀينر کاڻي ڀونءِ،
مـنـا لاٿـو مـون، سندو جـيـئـڻ آسرو!
بابا سائين پنهنجي وصيت ۾ (جيڪا سندس ڪٿا جي پهرين ڪتاب ۾ موجود آهي) ڪي ڏاڍيون عجيب ۽ ڪي بيحد واضح ڳالهيون لکيون آهن. هن مرحلي تي آئون فقط ان ڪتبي جو ذڪر ڪرڻ مناسب ٿو سمجهان جيڪو هُو پاڻ پنهنجي تربت لاءِ تجويز ڪري ويا آهن. ”نيٺ آئون به جاڳي پوندس، جڏهن سنڌ آزاد ٿيندي!“ سنڌ سان عشق ۽ ڪمٽمينٽ جو اظهار ڪندڙ هي جملو انشاءَ الله قيامت تائين موجود رهندو.
جمال ابڙي جي هڪ پُٽ جي حيثيت ۾ خود جمال ابڙي تي ڳالهائڻ ڪافي ڏکيو محسوس ٿي رهيو اٿم. ائين ٿو لڳي ته ڄڻ ڪو مون کان پُڇي رهيو هجي ته جمال ابڙو اديب ته برابر وڏو هو، پر ٻڌاءِ ته هُو هڪ پيءَ جي حيثيت ۾ به ڪامياب ٿيو يا نه؟ جيڪڏهن ڪنهن شاگرد کي پنهنجي استاد جي رهنمائيءَ تي شڪ ٿئي ته پوءِ هن ڪهڙي سکيا ماڻي؟ ڇا ڪو ماڻهو حيات بخش خوشبوءَ لاءِ ڪو ٻيو نالو تجويز ڪري سگهي ٿو؟ ڇا ڪو شخص مح�