نئه سيتا ۾ پٿرن تي قديم نقاشي

نئه سيتا ۾ پٿرن تي قديم نقاشي



نـئـه سـيـتـا ڏانـھـن سـفـر

ھن ڀيري کيرٿر ۾ نئه سيتا ڏانھن پنڌ لاءِ گاڏيءَ جو بار لاڙڪاڻي جي عباسي ڪُٽنب تي اچي پيو. معظم عباسيءَ کي اڳواٽ ئي پروگرام ڏنو ھئم. نوجوان ڪنڌ نه ڪڍايو، چيائين، ”حاضر! جيئن ۽ جڏھن چوندؤ تيئن ٿيندو! پر توھان سان ڪير ھوندو؟ ... سردار خان چانڊيو ته اڄڪلھه دبئي ويل آھي، ايڏانھن واقفيت کان سواءِ وڃي نه سگھبو!‟

”منظور مارفاڻي گڏ ھوندو!‟ مون سندس اُلڪو لاٿو.

”پوءِ ٺيڪ آھي! توھان جنھن مھل چوندؤ جيپ پھچي ويندي!‟ جلد ئي سوزوڪي پوٺوار جيپ پھچي وئي. منظور سان منھنجي دوستي انور پيرزادي جي معرفت ٿي ھئي ۽ اسان جو پھريون گڏيل سفر 1994 وارين وڏين برساتن دوران ڪارونجھر تائين ھو. ان موقعي تي منظور اسان کي وارھه کان ڪُتي جي قبر تائين گھمائڻ جي دعوت ڏني ھئي پر اھو خواب اڃا ساڀيا ٿي نه سگھيو ھو. ھڪ ڀيري ته ٺھيل ٺُڪيل پروگرام ڦِٽي ويو جو ان علائقي جي گائنچن ۽ ڇُٽن جو پاڻ ۾ خوني تڪرار وڌي ويو ھو.

نصير آباد کان وارھه جو پنڌ جيپ رستي اڌ ڪلاڪ جو آھي. واٽ ۾ ئي سج لھڻ جو مرحلو شروع ٿي ويو ، ڳاڙھي پِيلي سج جي ڪَنيءَ سر اولھه ۾ کيرٿر جبل کي ڇُھيو ۽ ڏسندي ڏسندي گم ٿي ويو. اھا چوٽي ڪُتي جي قبر جي ھوندي!

وارھه: ڪلهوڙن جي دور ۾ آباد ٿيو. وارھه تي اھو نالو شايد انڪري پيو آھي ته اھو واريءَ جي دڙن تي قائم آھي. ھن وقت شھر جي آبادي وڌ ۾ وڌ ٽيھه چاليھه ھزار ھوندي. وارھه کان جبل طرف ھڪ ٻيو ننڍڙو شھر يا ڳوٺ حَمل آھي. حَمل ميرڻاڻي ھڪ وڏو سُورمو ھو جنھن دشمنن سان مرڻ گھڙيءَ تائين مقابلو ڪيو. ھلندڙ جنگ ۾ کيس وڏا گھاءَ لڳا، ھڪ ھٿ ۽ ھڪ ڄَنگھه وڍجي ويس پر ان حالت ۾ به دشمنن جي سالار کي ھڪ ٽَنگ ۽ ھڪ ھٿ جي مدد سان تير ڪمان ذريعي ماري ڇڏيائين. حمل چانڊيو ھو، ھاڻي ان جي نالي پويان حملاڻي پاڙو آھي. نئه سيتا جو پاڻي به ٻين نئين وانگر حمل واري ڍنڍ ۾ ڇوڙ ڪري ٿو.

منظور وڏي اُڪير سان مليو. کيس ڪي ضروري ڪم ھئا پر آيل سنگت کي موٽائڻ سندس رِيت ۾ ڪونه ھو.

”ھلنداسين! پر ڪجھه ان طرح جو توھان جو به ڪم ٿئي ۽ اسانجو به ... ھاڻي ٻُڌايو ته ڪيستائين وڃڻ جو پروگرام آھي؟ ۽ ڪيترو وقت ڪڍي آيا آھيو ڇو ته ھِي جبل جو پنڌ آھي !‟ منظور پڇيو.

”مون وٽ پنج ڏينھن ھئا، ٻه ڏينھن کپي ويا باقي ٽي ڏينھن ... منزل آھي ڪُتي جي قبر، جيڪڏھن اھا ممڪن نه آھي ته پوءِ بَنگُل پِير تائين، جتي وڏو گبر بند آھي، اورتي ۽ پرتي پٿرن تي قديم چِٽ ڏسنداسين، اتي ڪا چِٽن واري ڀَـرِ آھي!‟ مون پنھجا ارادا ظاھر ڪيا.

منظور سوچ ۾ پئجي ويو، پوءِ چيائين، ”ڪُتي جي قبر تائين ته خير ڪونه پھچي سگھندؤ ! چِٽن واري ڀَـرِ تائين پھچي وينداسين، پوءِ اڳتي جبل اَٿوَ ... جيستائين وڃي سگھو، چڙھي سگھو ته توھان تي آھي!‟

”پاڻ ھاڻي به نڪري سگھون ٿا، ايڏانھن امن امان جو خير آھي، رات جو ھلي سيتا جي ڏاٺ تي ترسنداسين ... ٻئي ڏينھن صبح جو سوير ڏاٺ کان اندر ھلنداسين!‟

16 مـارچ، 2001



غـيـبـي ديـرو

سج ڪَني ڪڍي ته جيپ اولھه پاسي غيبي ديري ڏانھن رُخ ڪيو. ٻنھي پاسن کان ڪاڇي جي ميدان ۾ ’ھولوسين زماني‛ جون تانگھيون ڍنڍون ۽ انھن ۾ بيٺل پَن ۽ نَڙ ... ڪنھن مھل ڪنھن ٽيٽيھر جي چيخ! بس، اھو ئي منظر ھو جنھن جي وچ مان ڪُشادو ڪچو رستو وَر وَڪڙ کائيندو ٿي ويو.

غيبي ديري جي شاھي حويلي پري کان ايندڙ ماڻھن تي سُٺي نظر رکي ٿي. ھيءَ مکيه پَڪسري جاءِ ٻه منزله آھي. ھيٺين منزل ۾ ڪمرا، مٿينءَ تي وڏو ھال، مضبوط ڪٽھڙي سان ڪُشادو ڪوٺو. ڪٽھڙي جي ڪُنڊن تي ننڍڙا آرائشي منارا. مٿين منزل جي ڪمري مٿان ڇِت تي به ساڳي طرح ڪٽھڙا ۽ منارا ڏاڍا سُھڻا ٿي لڳا. ڀرسان ئي ٻين عمارتن ۽ حويليءَ جي اڏاوت به ڪجھه اھڙي ئي ھئي. پر، مکيه عمارت جي ٻنھي طبقن تي ڪٽھڙن جي ڪانس ھيٺان چؤطرف گَھري نيري ۽ اڇي رنگ واري چٽساليءَ تي ٻڌل ڪاشيءَ جو پٽو وڏي ڪشش پيدا ڪري رھيو ھو. يقيناً ھنن عمارتن ۾ نواب غيبي خان چانڊيي جي وقت ۾ ڏاڍي رونق ھوندي!

اھو زمانو لنگھي ويو، ڀلي ته عمارت قديم ٿي وئي آھي پر ھتان جون روايتون اڃا نه بدليون ھيون. اھو منظور مارفاڻي چانڊيي لاءِ شايد مناسب ھو ته سيتا ڏاٺ يا آئٺي ڏانھن وڃڻ مھل جڏھن ھُو غيبي ديري کان لنگھيو ته علي نواز خان جي اوطاق ڏانھن مُڙي پيو. جيپ اوطاق جي چؤديواريءَ اندر وڃي بيٺي. سامھون نواب غيبي خان چانڊيي جو پَڙ پوٽو ۽ نواب شبير خان چانڊيي جو ڀاءَ علي نواز خان ڪرسي تي ويٺو ھو. ڪمي ڪاري پاسي کان ويھي حال احوال ڏيئي رھيا ھئا. اڃا گرميون ڪونه آيون ھيون پر علي نواز خان سنھڙو پھراڻ ۽ گوڏ پھريل ھو. اھو ھن علائقي جو روايتي لباس آھي، جيڪو ھر امير غريب عام حالتن ۾ پائي ٿو. جڏھن خاص موقعا ھجن يا اچڻو وڃڻو ھجي تڏھن سلوار قميص پائين. نواب غيبي خان پنھنجي پڳ پنھنجي پُٽ بدران پنھنجي پوٽي نواب سلطان احمد چانڊيي کي ڏني ھئي جنھن جا پنج پُٽ ٿيا: شبير احمد، علي نواز، محمد خان، مشتاق احمد ۽ سعيد احمد. انھن مان شبير احمد تي پڳ آئي ۽ سنڌ جي سمورن چانڊين جو سردار ٿيو (نواب شبير خان 2009 ۾ گذاري ويو، هاڻي سندس پٽ سردار خان چانڊيو پنهنجي قبيلي جو پڳدار آهي).

علي نواز خان جو قد پورو پُنو، جسم ڀريل، ننڍڙي اڇي ( نه ھئڻ برابر) ڏاڙھي، چھري تي سمجھداري ۽ رک رکاءَ ۾ خاص نوابي انداز! چؤيواريءَ ۾ اوپري جيپ ڏسي پري کان سُڃاڻڻ جي ڪيائين. اسان کي گاڏيءَ مان لھندو ڏسي ڪَمين کي تڪڙيون ھدايتون ڏيئي پاڻ اُٿيو ۽ اڳتي وڌي ڀليڪار ڪيائين. مونکي ھي ماڻھو پھرين ملاقات ۾ سُٺو لڳو پر اوطاق جي ديوارن تي گَڊن جي مُنڍين جي قطار ڏسي دل اداس ٿي وئي. علي نواز خان اڃا ٻه ٽي ڏينھن اڳ شڪار تان موٽيو ھو ، ”ڀوتار گذريل سال 100 کن گڊ ۽ ھرڻ شڪار ڪيا آھن! ‟ ڪنھن ھمراھه نوابزادي جي تعريف ڪئي.

”ڪيڏانھن سنڀريا آھيو؟‟ علي نواز خان منظور کان پڇيو.

” ڪراچيءَ کان سنگت آئي آھي، سيتا ڏاٺ تائين ويندا ... اتي ڪي قديم چِٽ وغيره آھن، اھي ڏسندا ... ڪليم لاشاري ۽ اشتياق واري ٽيم جا آھن!‟ منظور اتي بس نه ڪئي پر پورو پورو تعارف ڪرايو. ڪليم جو حوالو اچڻ تي علي نواز خان ڪجھه مُرڪيو. شايد کيس ياد اچي ويو ھو ته جڏھن ڪليم ۽ اشتياق وارا ڪتي جي قبر ڏانھن پئي ويا تڏھن سندس ماڻھو ھنن کي اڌ رات جو ڪيئن ڇڏي ڀڄي ويا ھئا!

”پر، ھي جيپ اوستائين پھچندي؟ ھن جا ٽائر ريڊيئل آھن ۽ گاڏي مٿي نه آھي، ھيٺان وڏا پٿر لڳندا ته ڪيئن ڪندؤ؟‟ ھُن ڳڻتي ڏيکاري.

ريڊيئل ٽائرن سبب جيپ واقعي ڪجھه ھيٺ ھئي ۽ ٽائرن جو گُريون نه ھئڻ ڪري لسن پٿرن تي پڪڙ به نه ٿي ڪيائين. علي نواز خان پنھنجي مستريءَ کي جيپ تپاسڻ لاءِ چيو. مستريءَ بي اعتباي ڪونه ڏيکاري، البت ايترو چيو،”گاڏيءَ کي وڏي تڪليف ايندي ... کينجي جي گر لڪي<