نئه گاج ۾

�ئي ٿي، ان جو نالو بدلجي ’گاج‘ ٿي پوي ٿو ۽ اها آهي به سنڌو درياهه وانگر، پرتي ننڍڙا ننڍڙا نالا ان ۾ ملندا ٿا اچن ۽ اتي(کيرٿر جي ان ڀاڱي ۾ )اچي مست ٿي ٿئي ۽ پوءِ ڪاڇي جي ميدان مان لنگهي سنڌو منڇر نظام ۾ ڇوڙ ڪري ٿي.
ھاڻي، اسان جي آڏو گاج ۾ وھندڙ واھين جو پاڻي هڪ ڪنڊ کان ٻي ڪنڊ تائين ٽپائڻ جو هڪ انوکو نمونو هو. ان کي ’مَڏ‘ ٿي چيائون. اسان هڪ ڪنڀ جي ڪنڌيءَ تي پاڻيءَ ۾ پير وجهي ويهي رهياسين جو اڳتي وڌڻ جو ڪوبه انتظام ٿي نه سگهيو هو. اسان جو شديد شوق شديد مايوسيءَ ۾ بدلجي ويو ھو.
’مَڏ‘ جو نمونو ڪجهه ايئن هو جو ڪاٺين جا ٿڙ مضبوط کوڙي انهن تي ٽارن وغيره کي مضبوطيءَ سان ٻڌي انهن جي مٿان ڦيش جا ڦڙها رکي انهن تان وهندڙ پاڻي گذاريو ٿي ويو، يعني اها پٿرن ۽ گچ تي ٻڌل واهي يا پُل بدران ڪاٺين ۽ ڦيش جي پتن تي ٻڌل واهي يا پُل هئي. ڪٿي ڪٿي ته مڏ ڪئي ڪئي سئو فٽ پُل وانگر هلي ٿي وئي يا وري ڪٿي جبل جي ڪنڌيءَ سان مٿان ئي مٿان پاڻي کنيو ٿي وئي.
اسان اڃا مڏن جو جائزو ٿي ورتو ته پري کان هڪ همراهه پاڻ تي ڪپڙي جي ڇانوَ ڪري تڪڙو تڪڙو ايندو نظر آيو. ويجهو آيو ته سڏي ويهاريوسينس!
”ابا ڪر خبر! ڪير مڙس آهين، ايڏو تڪڙو ٿو وڃين ... خير ته آهي؟“
”محمد ... بروهي ... زهري“ همراهه نالو ٻڌايو،”اسان جا بروهي هيڏي جبل ۾ کوڙ! ... مٿي ويٺو آهيان ڪاري تي زدي کان ڪَرُو!“ (هن ڪرخ جي ڀرپاسي جو ڏس ڏنو!)
”هن نئه جو هُتي نالو ڇاهي آهي ؟“
”هن جو نالو آهي ’گاج ڪولاچي‘... ڪولاچي جو معنيٰ ته هي پري کان اچي ٿو ! ... پري کان اچي ٿو ، لوڙهه جي لڪ کان به ٽپي ويندو پري ... اتي نڪو گاڏيءَ جي جڳهه ... ڪولاچي الڳ، گاج الڳ، پوءِ گڏ ٿا ٿين ... پوئتي ڪولاچي، اڃا پوئتي بلوچستان ... اتي هن جو هڪ نالو ناهي، هڪڙو پاڻي هتئون ايندو آ، ٻيو هُتئون شاخون شاخون گڏ ٿينديون آهن ... ائين!“ بروھيءَ پنهنجي خاص انداز ۾ ۽ سنڌيءَ ۾ سمجهائڻ جي سٺي ڪوشش ڪئي.
”هي نئه نڪري ڪٿان ٿي“ انور پڇيو.
”اهو اسان کي ان جو خبر ناهي، ما قبل مابعد جو ... ڪٿان ٿو اچي!“ بروھي اڻڄاڻائي ڏيکاري.
”ڀلا اهو تڪڙو تڪڙو ڪيڏانهن ٿو وڃين!“ انور پڇيس.
” سنڌ کان موٽي ٿو وڃان بلوچستان، گرمي! يار ڇتو ڪري اسان کي ڇڏيو آ، صفا مري وياسي، گريب چِچ ... دوائي ۾ پورا، يڪِي اسپتال ۾ ... ڀڄي ٿا وڃون! هيڏهون لوڙهه جي لڪ کائون مٿي ٿڌ شروع ٿي ويندو.“ بروھيءَ ڪلهي تي بوڇڻ رکيو ۽ تيز وکون کڻندو ھليو ويو. ايئن ٿي لڳو ڄڻ سنڌ جي گرميءَ کان ڇنائي ڀڄندو ھجي! بروهي اڃا تائين سياري ۾ جبل تان لهي سنڌ ايندا آهن ۽ اونهاري کان اڳ واپس هليا ويندا آهن. سياري جو هي پکي پنهنجي ولر کان شايد وڇڙي ويو هو جو هاڻي دير سان اڏاڻو ٿي ويو.
گرمي واقعي سخت هئي. پٺاڻ ڊرائيور به سٽجي ويو. کيس چڪر اچي ويا. غلطي سندس پنهنجي هئي جو ڪنڊ وٺي آرام ڪرڻ بدران نٽهڻ اُس ۾ بيهي گاج جي پاڻيءَ سان گاڏي ڌوئڻ بيهي رهيو هو. سندس حالت ڏسي انور ھڪدم پوئتي موٽڻ جو فيصلو ڪيو پر خان صاحب جا وائيسر ڦِري ويا هئا. هڪ گرميءَ جو جهٽڪو، ٻيو واٽ ۾ وڏا پٿر ۽ ٽيون نئه جو پيٽ جنهن ۾ ٽائر لٿا لٿا ٿي ويا. چوي، ”پٿر ھٽاؤ!“ انور کيس سمجهائڻ لڳو، ”آپ گاڙي پيڇهي هٽا ڪر اور ٽرن ڪرين نا، يهان پٿر اٺهاني اور گاڙي ڪو ڌڪا ديني والي مزدور همين کهان سي ملين گي؟ آپ ريورس ڪر ڪي دوسري طرف سي نکلين !“
”اڄوڪي سفر ۾ اسان گاج بنگلي کي ويجهي ڏوئي جي ڪنڊ، مٿين پاسي اولهه طرف مدو جي ڪنڊ، يارو جي ڪنڊ، ۽ نرزاڻ جي ڪنڊ ڏکڻ پاسي جيڪي هڪ ٻئي کان آمهون سامهون آهن، ڏٺيون آهن“ حاجي لغاري انور کي ٻڌائي رهيو هو.
ٽاڪ منجهند جو نئه گاج ۾ سفر دوران اسان ڏٺو ته مسافر ماڻهو نئه جي ڪا نه ڪا ڪنڊ، جبل جي ڪا اوٽ، ڪنهن ٽاري يا کبڙ جي ڇانءَ ۾ ايئن ڇپ هنيو پيا هئا، ڄڻ ست ئي نه هجين ! هر ڪو ڏينهن ٺرڻ ۽ سج لهڻ جي انتظار ۾ هِتي هــُتي ويهجي ويو هو، اهائي سياڻپ هئي. جڏهن سج نالو پڇڻ لڳي تڏهن وڃي ڇپر ڇانو َوٺجي! ڪالهه اسان به ته ائين ئي ڪيو ھو. شاباس ته ٻڪرارن کي هئي جن سڄو ڏينهن ڊوڙي ڊوڙي ٻڪريون يڪجاءِ ٿي ڪيون، هڪليون ٿي يا وري واهيون پئي ٽپايون، سندن نظر هر وقت انهن تي هئي! ڌڻ سنڀالڻ ڪو سولو ته نه آهي!
منجهند ڏيڍ وڳي ڌاري اسان واپس گاج بنگلي اچي ويٺاسون ... پر توبهه! ٽڪريءَ تي پٿر جي عمارت کوري جهڙي ٿئي ئي. اسان پٺا اگهاڙا ڪري ورانڊي ۾ کٽون وجهي ويهي رهياسون. سج لڙي ته وري سفر ڪجي. مون ڊجيٽيل ٿرماميٽر ڪڍيو ۽ کليل آسمان هيٺ گرمي پد ريڪارڊ ڪيو، ريڊنگ وٺي مونکي اعتبار نه آيو. منهنجي چهري تي حيرت ڏسي بخاري صاحب به پڇيو ”گهڻو (ٽيمپريچر) آهي؟“
”60 کي وڃي پهتو آهي، هي ته غلط ٿو ٻڌائي.“
”60 کي وڃي لڳو آهي؟“ بخاري صاحب به حيرت کاڌي.
اهو ٽيمپريچر گاج بنگلي وٽ تقريباً 1.30 لڳي مهل اُس ۾ هو. اندر، بنگلي ۾ سخت گرمي هئي پر في الحال اسانجا هوش سلامت هئا. گاج بنگلي واري ٽڪريءَ تي به فلنٽ پٿر جا بليڊ ٽڙيل پکڙيل آھن. چند منٽن ۾ مون کي ٽي چار بليڊ ھٿ آيا. ھي ننڍا ۽ سنها بليڊ آھن جهڙا نيو ليٿڪ ۽ ڌاتو پاھڻي دؤر ۾ رائج ھئا.