نئون سج

نئون سج



ڇنڇر 11-نومبر 1989ع

وقت: صبح جا پوڻاست

ڊيجي خان جي نئين پل وٽ نئين ڪَيل (Kel) برادري ايڪسپيڊيشن جون پنج جهوپڙيون (تنبو) لڳل آهن. ٽيم جا ميمبر هڪ هڪ ٿي پنهنجي تنبن مان بانبڙا پائي نڪري رهيا آهن. ڪو هٿ منهن پيو ڌوئي، ڪو ڏاڙهي پيو لاهي، ڪو جهنگ ڏانهن منهن ڪري نڪتو آهي ته ڪو سنڌوءَ جي ڪنڌيءَ تان سج اڀرڻ جو منظر ڏسڻ ۾ گم آهي. طوطي خان چانهه ڪاڙهڻ جي انتظامن ۾ آهي، چلهه ٻري چڪي آهي، انتخاب شاهه ڪاٺيون ميڙي طوطي خان کي ڏيئي رهيو آهي. رات بک ڪاٽي اٿئون، ڏسجي ته نيرن نصيب ٿئي ٿي يا نه. انور پيرزادو اڃا تنبوءَ ۾ ستو پيو آهي، ڪي ٻيا به اڃا تائين ٻاهر نه نڪتا آهن.

خالد سمون ويجهو اچي تنبن ڏانهن اشارو ڪري چوي ٿو ، ”ڏس! جهڙو قبرستان ... پنج قبرون لڳيون پيون آهن ... هڪ هڪ قبر ۾ ٽي ٽي چار چار مردا ڪفن (sleeping bag) پائي پيا آهن ... اسان روز ڪفن پائي سمهون ٿا ۽ صبح جو وري جيئرا ٿي نڪري اچون ٿا ... هر هڪ کي هڪ هڪ ڪفن ۽ ٽن ٽن چئن چئن ڄڻن کي هڪ قبر الاٽ ٿيل آهي ... پر هيءُ قبرستان گهمندو ڦرندو رهي ٿو ڪڏهن هڪ شهر ۾ ڪڏهن ٻئي شهر ۾ ... ڪڏهن هِن ڪنڌيءَ تي، ڪڏهن هُن ڪنڌيءَ تي ...“

“ڪالهه سپاهين تنبو اکيڙڻ جي ڪوشش ته نه ڪئي؟” مون خالد سمي کي سندس عجيب موضوع کان هٽائڻ لاءِ پڇيو.

”هٽائيندا وري ڪيئن؟ مڙئي دهمان ٿي ڪيائون ... ڀلا آفيسرن جا ٻار هتي پٿرن ۽ ڦولڙين تي پڪنڪ ڪرڻ ايندا؟“

درياهه جي ڪنڌيءَ تي سَر هوا جي جهوٽن تي جهومن ٿا. لهرن تي درياهي ٻوڙن ۽ ولين جو سفر به جاري آهي. مختلف ڪنڌين تان پائيندڙ سبب لڙهي آيل وليون ۽ ٻوٽا اچي ڪنڌيءَ لڳا آهن۽ ڪي اڃا ڏورانهين ڪنڌين ڏانهن لڙهندا پيا وڃن. سنڌوءَ ڌارا نه رڳو زندگيءَ کي پالي ۽ نپائي ٿي پر زندگيءَ کي پري پري تائين پکيڙي به ٿي. اهي وليون ۽ ٻوٽا جنهن ڪنڌيءَ تي لڳندا اتي پاڙ هڻندا، جن تي مال چرندو يا انسان انهن مان لاڀ وٺندا. ڪٿي تونئريون ٺهنديون، ڪٿي جهڳيون ٺهنديون، ڪٿي ڪجهه ٻيو.

صبح جا سوا نَوَ

ٻيڙيون تيار آهن، انهن ۾ هوا ڀري وئي آهي. نيرن جو انتظام ٿي چڪو آهي. انور پيرزادو ڊائري لکڻ ۾ مصروف آهي. محمد قادريءَ کي به ڊائري ۽ قلم هٿ ۾ آهي. اشتياق انصاري پنهنجا تاثر ٽيپ ۾ محفوظ ڪري رهيو آهي. ڪليم لاشاري اڄوڪي سفر جي انتظامن تي آخري نظر وجهي رهيو آهي. ٽيم جي سينيئر ميمبرن جو خيال آهي ته جيئن ئي اسان سنڌ جي حدن ۾ داخل ٿينداسون تيئن ڪي ميمبر گهٽجي ويندا ۽ اڌ مان ڀڄي ويندا. مان ان راءِ سان سهمت ناهيان. البت ڪجهه نوجوانن کي اها شڪايت آهي ته انهن کي ٻيڙين جي قافلي بدران خشڪي واري قافلي ۾ شامل ڪيو ٿو وڃي. هر ميمبر سنڌوءَ تي سفر ڪرڻ گهري ٿو پر ٻيڙين ۾ ايڏي سگهه ناهي جو اهي سڀني ميمبرن کي هڪ ئي وقت کڻي سگهن.

ڪليم لاشاري خشڪي واري قافلي کي هدايتون ڏنيون، ”اڄ توهان کي ڄام پور وٽ ٻيڙين جي پل تائين پهچڻ جي ڪوشش ڪرڻي آهي ۽ اتي پهچي اسان جو انتظار ڪرڻو آهي ... توهان پروگرام سمجهيو؟ جيڪڏهن ڪنهن سبب ڪري پل کڄي چڪي آهي ته پوءِ ڄام پور لڳ پهرين پتڻ تي انتظار ڪجو ... پاڻ اتي ئي ڪئمپ ڪنداسون.“

ٻيڙيون جيئن جيئن ڄام پور ڏانهن وڌن ٿيون تيئن تيئن درياهه تانگهو محسوس ٿئي ٿو. بئراج کان هيٺ سنڌوءَ جا ڪپ اوچا نه رهيا آهن. هاڻي زمين جي سطح ۽ درياهه جي سطح ۾ وڌ ۾ وڌ چئن پنجن فوٽن جو فرق آهي، پاڻي تراکڙو ٿي وهي ٿو جنهن ڪري ٻيڙيون وري وري گپ ۾ ڦاسجي وڃن ٿيون. اسان محسوس ڪيون ٿا ته پاڻيءَ جي صورتحال ڏينهون ڏينهن مايوسي پکيڙي رهي آهي. ڇا سکر بئراج کانپوءِ سفر ممڪن رهندو؟ اُتي ٻه مسئلا هوندا. پهريون مسئلو پاڻيءَ جي کوٽ جو هوندو ۽ ٻيو ڌاڙيل. ڇا سکر کان هيٺ ٻنهي ڪنارن تي گهاٽا ٻيلا ڌاڙيلن جون پناهه گاهون بڻجي چڪا آهن، ڇا اتان سلامتيءَ سان لنگهي سگهبو؟ ڪليم لاشاريچوي ٿو ته، ”سِر تريءَ تي کڻي به لنگهبو!“