نئون معاشي نظام: هڪ خواب جي تعبير؟

نئون معاشي نظام: هڪ خواب جي تعبير؟

وزيراعظم اهو چئي رهي آهي ته ”سپر پاور جي سياست دم ٽوڙي چڪي آهي ۽ ايڪيهين صدي ايشيا جي صدي هوندي!“ سياڻي وزيراعظم جو اهو تجزيو معاشي اعتبار کان درست ٿي سگهي ٿو ڇاڪاڻ ته عالمي اقتصادي نظام ۾ ايشيا اهميت وٺندي پئي وڃي. پاڪستان انسٽيٽيوٽ آف انٽرنيشنل افيئرز ۾ محترمه وڏي خاطريءَ سان چيو، ”19هين صدي يورپ ۽ 20 صدي آمريڪا جي هئي پر 21 هين صدي ايشيا جي هوندي!“ محترمه گذريل 50 سالن دوران قائم اقتصادي ڍانچي ۽ نظام سبب عالمي معاملن تي (سندس خيال موجب) پيدا ٿيل استحڪام جي بنياد تي چوي ٿي ته هاڻي اهو ختم ٿي رهيو آهي. سندس اشارو سرد جنگ جي خاتمي ۽ سوويت يونين جي ٽٽڻ ڏانهن هو. محترمه جو خيال آهي ته ”دنيا جون قومون جمهوريت ۽ آزاد معيشت جو نظام پنهنجائيندي سياسي ۽ معاشي طور هڪ راءَ ٿي چڪيون آهن!“ محترمه چوي ٿي ته پوءِ ٺيڪ ئي چوندي هوندي پر ”هڪ راءِ“ اڃا پاڪستان ۾ ئي قائم ڪو نه ٿي آهي. ٻيو ته ٺهيو ڀارت سان آزاد واپار جو سوال اڃا تائين نبريو ڪو نه آهي.
لفظ ”جمهوريت“ هڪ اهڙو لفظ آهي جنهن جي معنيٰ ۽ روح تي ”حزب اقتدار“ ۽ ”حزب اختلاف“ ئي متفق نٿا ٿين ته اولهه ۽ اوڀر ڪيئن متفق ٿيندا؟ محترمه جنهن جمهوريت جي ڳالهه ڪري ٿي اها ڪا سماج وادي جمهوريت ڪو نه آهي، مولوي صاحب اسلامي جمهوريت جي ڳالهه ڪن ٿا ۽ آزادي معيشت واري جمهوريت عوام بدران سيڙپڪار جي جمهوريت آهي. پاڪستان ۾ سيڙپڪار ڪيترو آهي؟ دنيا ۾ سيڙپڪار ڪيترو آهي؟ سوال ايترو سولو به نه آهي جو اکيون پوري چئجي ته دنيا ۾ جيڪو نئون ”آرڊر“ هلي رهيو آهي، ان ۾ ”عوام جي نجات“ آهي.
”جمهوريت“ جو بنياد اتفاق راءِ آهي. حڪومت جي پاران پروفيسر اين ڊي خان پارليامينٽ کان ٻاهر سياسي جماعتن سان ”اتفاق راءِ“ لاءِ رابطا ڪري رهيو آهي. سندس ملاقاتن جو سلسلو مولوي صاحبن کان شروع ٿيو آهي، مولانا نوراني ۽ پوءِ پروفيسر غفور احمد اتفاق راءِ لاءِ ايجنڊا آهي ”ملڪ جي صورتحال خاص ڪري ڪراچي.“ ڪراچيءَ جي صورتحال تي سنڌ جي قوم پرستن سان ملاقات خبر ناهي ته پروفيسر اين ڊي خان جي ”جمهوريت“ ۾ شامل آهي يا نه! ڳالهه صرف ايتري آهي ته ”وصفون“ پاڻ جوڙيون وڃن ٿيون ۽ اهي پارٽي شاونزم کان ٻاهر نه هونديون آهن. هانگ ڪانگ جي هڪ رسالي ڳالهه ته بنگلا ديش جي ڪئي آهي پر ان ۾ اسان پنهنجي صورت به ڏسي سگهون ٿا. رسالو، بنگله ديش جي صورتحال تي تبصرو ڪندي لکي ٿو، ”بنگله ديش جي بحران جو اصل سبب ”ترياهٽ“ آهي“ تريا هٽ معنيٰ، ضد ۽ انا. بنگله ديش جون ٻئي اڳواڻ خواتين (حسينه واجد ۽ خالده ضياءَ) هڪٻئي کان ايڏي شديد نفرت ڪن ٿيون جو اتان جو بحران حل ئي نٿو ٿئي ۽ ڊپ آهي ته متان ڪو فوجي لٺ کڻي قبضو ڪري ويهي رهي! پاڪستان جو ميان نواز شريف به ساڳين پيرن تي بيٺو آهي ۽ چوي ٿو، ”حڪومت اپوزيشن سان گن پوائنٽ تي ڳالهيون ڪرڻ گهري ٿي!“ اها ٻي ڳالهه آهي ته سندس رويي ۾ موجود هٺ حسينه واجد کان مختلف ناهي!
”آزد معيشت“ پاڪستان ۾ ”قومي سرمائيدار“ کي جڙ پڪڙڻ ئي ڪو نه ڏني ۽ پاڪستان جو قومي سرمائيدار ملڪي سياست تي گرفت رکندي رکندي وڃائي ويٺو. هاڻي جڏهن گهڻ-قومي مالياتي ادارا ۽ عالمي سيڙپڪار پاڪستان ۾ داخل ٿي رهيا آهن تڏهن پاڪستان جي قومي سرمائيدار وٽ ان کانسواءِ ڪو ٻيو رستو ئي ڪو نه ٿو بچي ته اهو پاڪستان ۾ سندن ننڍو مئنيجر يا پيٽي ڪانٽريڪٽر ٿي وڃي. ميان نواز شريف يا ڪو ٻيو صاحب ڀلا گورڊن وو جو مکيه پارٽنر ته ٿي نٿو سگهي! ويتر، محترمه اهو چڱو ڪم ڪرڻ جو واعدو ڪيو آهي ته ”دولت جي آڌار تي صنعتڪارن جي چونڊجڻ جي ڪوشس کي روڪبو ”انتخابي اصلاحات ڪميشن ٺاهي ويندي.“ نواز شريف ان عمل ”انتقامي سياست ۽ غير جمهوري عمل“ چوندو پر اهو نئين معاشي نظام ڏانهن وڌندڙ ”خاص جمهوريت“ جي پير جو نشان هوندو، جنهن هيٺان قومي سرمائيدار جي چيڀٽاجڻ جا امڪان ته موجود آهن پر ذهن انهن جي تعبير خوابن جو سوچي وڌيڪ پريشان ٿي وڃي ٿو جيڪي پورهيت ماڻهن ۽ وچولي طبقي جي عوام جي ذهنن ۾ موجود آهن.