نئين صورتحال ۾ سنڌي صحافت جي ذميداري

يون ويون. نتيجو اهو نڪتو ته سنڌي اخبارن ۾ پڙهڻ جي ڪا شيءِ نه بچي ۽ انهن جي ساک سان گڏوگڏ سرڪيوليشن ڪرندي وئي، جنهن اخباري ڪارڪن کي ذهني ۽ مالي سطح تي سخت ترين دٻاءُ ۾ آڻي ڇڏيو.

نيٺ، دٻاءُ هيٺ سنڌي آيل اخبارون بيماري جي حالت مان نڪتيون، هلال پاڪستان ته سڪرات واري حالت مان موٽ کاڌي ۽ وري مورچو سنڀالي ورتائين. جمهوري دور جي ابتدا جي دعويٰ ڪئي پئي وڃي پر اهو ڪو اهڙو نئون ڄاول ڪمزور ٻار نظر اچي ٿو جهڙو لياريءَ جي ڪنهن ڪمزور پورهيت ماءُ کي ڄمندو آهي. جنهن جي بقا لاءِ کيس هڪدم آڪسيجن ٽينٽ ۾ وجهڻ پوندو آهي ۽ خطرناڪ بيمارين جي حملن کان بچاءَ جا ٽڪا هڻڻا پوندا آهن. جمهوريت جي هن ٻار کي ڪجهه ٽڪا لڳا آهن ۽ ڪجهه لڳڻا آهن. هن ٻار ۾ ملڪ جي پورهيتن جون اکيون آهن جيڪو جيڪڏهن جوانيءَ کي رسيو ته سڀ ڏک سور لاهي وجهندو.

سنڌي پريس خاص طور تي هلال پاڪستان جي حوالي سان صرف ايترو چئي ڇڏڻ به مناسب ناهي ته ان جو ڪردار شاندار رهيو آهي. اسان کي هلال جون اوڻايون به ڏسڻيون پونديون. ڇا هلال پاڪستان پنهنجيون سڀ ذميواريون پوريون ڪري سگهي آهي؟ ذميواري فقط اها نه آهي ته اها سچ يا ڪوڙ ۾ ڪيترو فرق ڪري سگهي آهي. پر اهو به وڏو سوال آهي ته هلال ڇا ڇا نه ڪري سگهي آهي؟ ڇا اها پڙهندڙن جي معيار تي پوري لٿي آهي؟ ان صحافتي ترقيون ماڻيون آهن؟ ڇا هلال پاڪستان جا خريدار هيءَ اخبار محض جذباتي لڳاءَ سبب خريد پيا ڪن يا اها واقعي هڪ مڪمل اخبار ٿي سگهي آهي؟ افسوس! ته انهن سڀني سوالن جا جواب ناڪاري آهن.

آمريتي ڏاڍ سنڌي پريس کي علاقائي سڏي ”ريجنل“ جيل ۾ بند رکيو آهي. انهن جي مناسب سرپرستي ڪرڻ کان نابري واري انهن اخبارن ۾ ڪم ڪندڙ صحافين کي نڌڻڪو بنايو ويو آهي. ٻئي پاسي اخباري مالڪن ڪارڪنن کي گهٽ پگهارن تي رکي باقي پورت بندعنواني ۽ رشوت مان ڪرڻ جو رستو ڏيکاريو آهي ۽ هن ريت ٻٽا مقصد حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. هڪ طرف صحافيءَ جي محنت جو استحصال ڪري ”گروپ آف نيوز پيپر“ ڏانهن پيا وڌن ته ٻئي طرف ايماندار صحافت جا رستا بند ڪري بد عنوان صحافت کي هٿي پيا ڏين. هلال پاڪستان جو معاملو ٻيو آهي. پاڪاڻ ته ان ۾ ڪو به روايتي سيٺ نه رهيو آهي ۽ اها اخبار، اخبار جا ڪارڪن ذميوار ڪارڪن جي جذبي سان هلائيندا آيا آهن. ايئن نٿو چئي سگهجي ته هلال پاڪستان ۾ بدعنواني نالي ڪنهن خرابيءَ جو وجود نه رهيو هوندو پر اهو ضرور چئي سگهجي ٿو ته اها نسبت ۾ تمام گهٽ رهي آهي. سماج ۾ موجوده بد عنوانين جو ڪنهن حد تائين اثر هلال پاڪستان تي به پيو هوند. جنهن کي ڪارڪن مڪمل طرح روڪي نه سگهيا هوندا.

ماڻهو هلال پاڪستان پڙهن ٿا ۽ ان کي پنهنجو ادارو سمجهن ٿا، صرف ان ڪري ته اها وڏي حد تائين ايمانداريءَ وارن شرطن تي پورو لهي ٿي ۽ ان جي ڪارڪنن قومي مسئلن تي ڏکئي کان ڏکئي وقت ۾ پنهنجو ڪردار ادا ڪيو آهي. اها ياد رکڻ جي ڳالهه آهي ته هلال جي جرئت مند پاليسيءَ ۾ وڏو حصو فقط ۽ فقط ڪارڪنن جو رهيو آهي ۽ ڪنهن به ايڊيٽر ڏانهن اهڙو ڪريڊٽ نٿو وڃي جيئن عام طرح سان سمجهيو ويندو آهي. هڪ ٻن تمام سٺن ايڊيٽرن کي ڇڏي باقي صاحبن رياستي مشينريءَ جي دٻاءَ ۾ اچي ڪارڪنن ۽ اخبارن جو آواز برابر دٻائڻ جي ڪوشش ڪئي پر اهڙي ڪنهن به ڪمزوريءَ ۾ هلال جي ڪارڪنن جو ڪو به ڏوهه نه هو، اهڙن دورن ۾ اهي ”قيدي“ ڪيفيت مان لنگهيا آهن.

جيتوڻيڪ هلال پاڪستان زرد صحافت ۽ سنسني خيزيءَ کان پنهنجو پئله بچائيندي رهي پر ڪڏهن ڪڏهن تاريخ ۾ اهڙا به موقعا اچي ويندا آهن. جڏهن سنسنيءَ جو دور ايندو آهي. اهو زمانو جمود جي ٽٽن سان گڏ ايندو آهي. رياستي جبر ۽ جمود جيترو وڌيڪ عرصو رهندو آهي. ان جي خاتمي سان سماج ۾ اوتري ئي هلچل پيدا ٿيندي آهي. هن وقت اسان ان ئي دور مان پيا لنگهون. اهو ئي سبب آهي ته ملڪ جي هر اخبار وانگر هلال جون خبرون به بيحد گرم محسوس ڪيون ويون آهن. جڏهن سماج ۾ ئي تلخيون عروج تي پهتل هجن ته اخبارن ۾ پڻ انهن جو عڪس ڏسڻ ۾ ايندو، پر ان جو مطلب اهو نه آهي ته صحافي اظهار جي آزاديءَ وارو حق اهڙي طرح استعمال ڪري جو اها ڇڙواڳ ٿي وڃي ۽ سماج اڳتي وڌڻ بدران هڪ اهڙي ڌٻڻ ۾ ڦاسندو وڃي جنهن سان نئين سر تعمير جو امڪان به باقي نه رهي. اهو تمام نازڪ مرحلو آهي. تمام نازڪ. ان مرحلي مان لنگهڻ وقت صحافيءَ جو هڪ هڪ لفظ توريل تڪيل هئڻ گهرجي ڇاڪاڻ ته اهي لفظ سماج تي پنهنجو اثر ڇڏي رهيا هوندا آهن. اهو اثر تعمير توڙي تعريب ٻنهي طرفن ڏانهن وٺي وڃي سگهي ٿو. سچ پچ ته صحافت ڏاڍي حساس ۽ نازڪ ذميواري آهي. ان جو امڪان پنهنجي جاءِ تي بالڪل موجود آهي ته هلال پاڪستان هن دور ۾ پنهنجيون ذميواريون ايمانداريءَ ۽ حوصلي سان پوريون ڪرڻ جي باوجود ڪٿي بي احتياطي ڪري وڌي هجي ۽ اهو به ممڪن آهي ته ان جو ڪنهن هنڌ تي ڪو منفي اثر به ٿيو هجي. هڪ ڳالهه جيڪا هلال سڀني سميت سنڌي اخبارن سان لاڳو ڪري سگهجي ٿي، اها هيءُ آهي ته سنڌي پريس ۾ سياسي بيان بازيءَ کي ضرورت کان وڌيڪ جاءِ ملي آهي. جنهنڪري سماج ۾ صحت مند عمل جي بدران غير ضروري ذهني ڇڪتاڻ وارو ماحول پيدا ٿيندو رهيو آهي. هر روز ساڳي نوعيت جا ڪيئي ڪيئي بيان سنگل ڪالم، ڊبل ڪالم ۽ ٽن ٽن چئن چئن ڪالمن ۾ ڇپيل ڏسي سگهجن ٿا، جڏهن ته اهي هڪ ئي هيڊنگ هيٺ اچي سگهن ٿا. ان غير ضروري ڪوريجبب زرد صحافت جا لاڙا ڪر کڻندا محسوس ڪري سگهجن ٿا. نتيجو اهو نڪتو آهي ته سڀني سياسي تنظيمن جو هر ڪارڪن پاڻ کي اڳواڻ سمجهڻ لڳو آهي ۽ جڏهن ڪو سنجيدو ماڻهو عقل جي ڳالهه چوي ٿو تڏهن نوجوان، جذباتي ۽ نظم ضبط کان آزاد ٿي ويل ڪيڊر ايتري اڍنگائي ۽ داد گيريءَ واري لهجي سان رد عمل ادا ڪرڻ جي خواهش رکندڙ ۽ عقل جي ڳالهه ڪندڙ ماٺ لڳي وڃي ٿي. ان صورتحال لاءِ جتي سياسي تنظيمن کي ذميوار قرار ڏيئي سگهجي ٿو. اتي پريس کي به بالڪل آجو نٿو ڪير سگهجي. اظهار جي آزاديءَ جي اها ڪهڙي معنيٰ آهي جنهن ۾ عقل هيسيل هجي ۽ لٻاڙ ۽ دهشتگرديءَ جو من وڌيل هجي؟ جيستائين ڳالهه ۾ دليل نه آهي تيسين اظهار جي ڇا معنيٰ آهي؟ صاف ظاهر آهي ته جڏهن دليل جي کوٽ هوندي آهي تڏهن رڙيون ڪري دليل جو آواز دٻائن جي ڪوشش ڪئي ويندي آهي ۽ لٻاڙ کي دليل طور پيش ڪيو ويندو آهي. جڏهن صحافت ان منفي رويي کي عقل جي برابر جاءِ ڏئي ٿي ته پوءِ ڪيئن چئبو ته ان انصاف ڪيو. هلال پاڪستان ۾ ڇپجندڙ مواد ۾ جيڪڏهن عقل کي نمايان هنڌ تي رکيو ويو آهي ته چئي سگهبو ته هلال پاڪستان اظهار جي آزاديءَ جي معنيٰ ڄاڻي ٿي پر جيڪڏهن لٻاڙ، اجائي لفاظي ۽ داداگيريءَ وارن روين کي اهميت ڏني آهي ته پوءِ چئبو ته اها ”سنسي خيزي“ جوشڪار ٿي آهي.

سنڌي ماڻهن کي سنڌي پريس کان ڪي مکيه شڪايتون آهن. جيڪي پوريون ڪري سگهڻ مشڪل به ناهن. تازو جڏهن سنڌ جي آرمي هلچل هڪ نئين دور ۾ داخل ٿي تڏهن مختلف حلقن غير سنڌي سنڌ دشمن پريس جو بائيڪاٽ ڪرڻ جون اپيلون ڪيون پر پڙهندڙن جو چوڻ آه