نـئـه نـري ۾

نـئـه نـري ۾
24 جنوري 2007
واهي پانڌيءَ ڏانهن گذريل سال واري سفر ۾ اُڃ اڌوري رهجي وئي هئي. جبل جي ڪڇ سان مليل قديم آثار ۽ مقبرا دلچسپ سهي تسليءَ لاءِ ڪافي ڪونه هئا.
”وري اچجو! توهان کي ’سدو مزُو ڊ هه‘، پپراسر ۽ ڪارو ڪوٽ ڏيکارينداسون!“ واهي پانڌيءَ جي دوستن دعوت ڏني هئي.
واهي پانڌي هڪ آباديءَ جو نالو آهي. پانڌي خان لغاري ڪلهوڙن جو خاص ماڻهو هو. ماڻهو جنهن کي ان واهيءَ تي قبضو ڏنو ويو هو. ان کان الڳ هتي کوسن کي وهاريو ويو هو.
پاندي خان جو نالو هلڻ جي باوجود ان واهيءَ کي ’نري واهي‘ چئجي ته وڌيڪ مناسب ٿيندو ڇاڪاڻ ته اها واهي نئه نريءَ جي پيٽ ۾ پري کان ور وڪڙ کائيندي ۽ ڪنڀ ٺاهيندي اچي ٿي. ان کي بلوچ قبيلا نئه نلي به چوندا آهن. اها نئه لڳ ڀڳ ڦوسي لڪ ۽ لوپ کان شروع ٿئي ٿي جنهن ۾ برساتن دوران کوڙ سارن ڍورن ۽ ڍورين جو پاڻي شامل ٿيندو آهي،
اسانجي رات استاد بخاري لائبرريءَ ۾ گذري، جتي ڪو جهونڙو چئي رهيو هو، ”ڪٿان عرس لغاريءَ کي هٿ ڪيو، هن علائقي بابت معلومات ان کان وڌيڪ توهان کي ڪو به نه ڏيندو.“
ڊاڪٽر زبير پنهور، اڪبر لاشاري ۽ ’ڳوٺ شاد آباد‘ تنظيم واري باقي سنگت ’بودو‘ تائين هڪ جيپ جو بندوبست ڪيو هيو، ان پوائنٽ کان اڳتي جيپ جو هلڻ ممڪن ڪونه هو. اڳتي جيستائين پنڌ ڪري سگهجي! اڄ بخاري صاحب گڏ ڪو نه هو! عزيز رانجهاڻيءَ ساٿ ڏنو. واهيءَ مان نڪرندي نڪرندي دير ٿي ويئي پر چڱي ڳالهه اها ٿي ته عرس لغاري ڊاڪٽر زبير سان گڏ هو. عرس نئه نري جي منهن تي ويٺل هو. اتي زمين جو ڪو ٽڪرو اٿس. جيپ نئه نريءَ جي پيٽ ۾ ڍِٻون ۽ وهڪرو بار بار لتاڙيندي اچي هڪ هڪ سرسبز جاءِ تي بيٺي.
”بس! اتي ئي لهڻو پوندو ... هن کان اڳتي گاڏي نه هلندي!“ اسان لهي پياسون. سامان سنڀالي کنيوسون. آڏو سهڻن جبلن جي وچ ۾ وڏي ڍنڍ نما ڪشادو ڪنڀ هو، جنهن مان سَر، نڙ ۽ ڏِير پٻن ڀر بيهي نظارو ڏسي رهيا هئا. ڪنڌيءَ تي لوط ڪنڊا جهليو بيٺو هو ۽ چريو ڌاتورو (جنهن کي ’اُڪيهي‘ ٿي چيائون) جو اڇو ڪِيف نما گُل ڪافي نرميءَ سان ڏسي رهيو هو. هي ٻوٽو نشي آور آهي، وڏو پن ٿئيس ٿو ۽ ڏؤنڪو ڪڍندو آهي.
”هنن ڪنڀن ۾ واڳون به اَٿو!“ ڊاڪٽر زبير چيو.
” ڇا واقعي!“ مون بي اعتباريءَ وچان ڪنڀ ڏانهن ڏٺو ۽ پوءِ حاجي عرس ڏانهن. مون ڀانيو ڊاڪٽر وري به ڀوڳ جي موڊ ۾ آهي.
”هائو!” حاجي عرس ڪنڌ لوڏيو، ”آهن!“
قافلي وارا ڪنڀ جي ڪنڌيءَ سان پهاڙي پيچرو ڏيئي اڳتي وڌندا پئي ويا ۽ آئون ڪناري سان گاهه، ٻوٽين ۽ گلن جا فوٽو و ٺي رهيو هئس، ان ڪري ’بودو ڪنڀ‘ ۾ واڳـُن تي سوال ملتوي رکيم، ”ڪٿي ويٺاسون ته تفصيل وٺندس.“
اڄ نئه نري ۾ آئون فقط ان خيال کان آيو هئس ته ’سَدُو مَزُو ڊَهه‘ ڏسجي ۽ جيڪڏهن ممڪن هجي ته اڳتي ’پِپرا سر ‘ ۽ ’ڪارو ڪوٽ‘ به نظر مان ڪڍجن. سدو مزو جو قصو هُوبهو اهو ئي هو جهڙو نئه سيتا ۾ ’بيلو ۽ حيار‘ وارو آهي، پِـپراسَر ۽ ڪاري ڪوٽ بابت منهنجي ذهن ۾ اڻ ڏٺي جو گمان هو ته متان اهي ٻـُڌڪي دور جا هجن! پر اها ڳالهه ڏسڻ کان اڳ ڪئين چئجي؟
هاڻي جڏهن آئون نئه نريءَ ۾ داخل ٿيس ته هتان جو ماحول سـُرٻاٽن ۾ ٻيو به گهڻو ڪجهه ڳالهائي رهيو هو. مون دوستن کي سڏيو، ”ترسو! منهنجي ڳالهه ٻـُڌو ... هنن جبلن ۾ هي ڪاريون ڇِپون ڪارا روها ڏسو! غور سان ڏسو، انهن ۾ ماڻهن جي هٿن سان ڪڍيل ڪي لِيڪا ۽ چِٽ هئڻ گهرجن! ... غور سان ڏسندا هلجو!“ مون تاڪيد ڪيو.
” توهان ڪيئن ٿا چئو ته هتي ايئن هوندو؟“ عزيز رانجهاڻيءَ ڪجهه تجسس وچان پڇيو.
”هي جبل مون سان ڳالهائين ٿا!“ مون کِلي چيو. رانجهاڻي شايد جواب مان مطمئن نه ٿيو.
دوستن ڪجهه موٽر سائيڪلن جو بندوبست به ڪيو هو، جيڪي جيپ کان اڳ هتي پهچي چڪيون هيون ۽ بودو مڪان هڪ ٽاڪرو لاهيءَ جي ڪڇ ۾ ڪچڙي اوطاق جي ڀر ۾ اچي بيٺيون هيون. موٽر سائيڪل جبل ۾ جيپ کان وڌيڪ ڪارائتي ٿئي ٿي. اها جابلو پيچرن تي پري تائين وٺي ويندي آهي.
بودي ۾ ڪچڙي اوطاق اندر سڄو قافلو اچي ڪٺو ٿيو. اوطاق جي بنهه اتر واري جابلو ديوار تي ڪنهن ماڻهوءَ هڪ چوڪور نشان اُڪيريو هو. ڀر ۾ ڪي ٻيون لِيڪون به کوٽيل هيون. آئون انهن جون تصويرون ڪڍڻ لڳس، ”رانجهاڻي صاحب! لڳي ٿو ته سلسلو شروع ٿي ويو آهي. “ مون سندس ڌيان ڇڪايو.
”واقعي! پر هي ڪنهن ٺاهيا آهن؟“ هن پڇيو.
”خبر نه آهي، متان تازي اُڪر هجي، اڳتي ڏسجي ته ڇا ٿو ملي!“ مون چيو.
”هي نشان ته شايد ڇورن ڪڍيا آهن ... پر اهڙا ٻيا به گهڻا چِٽ آهن.“ حاجي عرس ٻڌايو.
”واهه! ... پر ڪٿي آهن؟ تون ڏيکاري سگهندين؟“ مون شوق وچان پڇيو.
”هائو! اتي سَدُو ڊهه وٽ به آهن، هلي ٿا ڏسؤن.“
حاجي عرس ۽ ڊاڪٽر زبير وري هڪٻئي کي ميارون ڏين لڳي ويا. منهنجو ذهن هاڻي سدو مزو ڊهه کان وڌيڪ پٿرن تي نقاشيءَ ڏانهن لڙي ويو هو.
”اتي ڇا ملي سگهي ٿو؟ ڇا اهو ساڳيو نئه سيتا کان شانهر ۽ ڪيهرجِي وارو تسلسل هوندو؟ هتي جا چٽ ڪهڙي دور جا هوندا؟ هتي پٿر جي دور کان ٻـُڌن ۽ ڪلهوڙن تائين سڄو تسلسل ملي سگهي ٿو ؟“
مون کي هن ماڳ جو نالو به تمام دلچسپ لڳو ڄڻ ”ٻڌ جو مڪان“ يا ٻڌ تيرٿ انسان هجي، ڪٿان دور جي سڪن تي ٻڌ کي بودو BODDO لکيو ويو آهي(هيءُ يقيناً ”ٻڌ مڪان“ هو جنهن جي تصديق اڳتي هلندڙ پٿريلي نقاشيءَ مان ٿيڻي هئي.)