نـئـه نـري ۾ قـديـم چِـٽ

----kher thar chitsali2024_07_17_11_46_files-- --نـئـه نـري ۾ قـديـم چِـٽ


24 جنوري 2007


واهي پانڌيءَ ڏانهن گذريل سال واري سفر ۾ اُڃ اڌوري رهجي وئي هئي. جبل جي ڪڇ سان مليل قديم آثار ۽ مقبرا دلچسپ سهي تسليءَ لاءِ ڪافي ڪونه هئا.


”وري اچجو! توهان کي ’سدو مزُو ڊ هه‘، پپراسر ۽ ڪارو ڪوٽ ڏيکارينداسون!“ واهي پانڌيءَ جي دوستن دعوت ڏني هئي.


هاڻي جنوري 2007 اچي چڪي هئي، منهنجن ڏکين سفرن جو سٺو ساٿي انور پيرازادو ستين جنوريءَ تي اسان کان هميشه لاءَ جدا ٿي چڪوهو. هن ڀيري مون کي جبل به اداس نظر آيو.


واهي پانڌي هڪ آباديءَ جو نالو آهي. پانڌي خان لغاري ڪلهوڙن جي دور جي شخصيت آهي. هن کان اڳ هتي کوسا قابض هئا، جيڪي پڻ ميان وال تحريڪ سان لاڳاپيل هئا پر پوءِ ميان نصير جي ناراضگي سبب دلو کوسي کان قبضو ڇڏائي پانڌي خان کي مقرر ڪيو ويو.


پر، ان واهيءَ کي ’نري واهي‘ چئجي ته وڌيڪ مناسب ٿيندو ڇاڪاڻ ته اها نئه نريءَ جي پيٽ ۾ پري کان ور وڪڙ کائندي ۽ ڪنڀ ٺاهندي اچي ٿي. ان کي مقامي ماڻهو نئه نلي به چوندا آهن. اها نئه لڳ ڀڳ ڦوسي لڪ ۽ لوپ کان شروع ٿئي ٿي جنهن ۾ برساتن دوران کوڙ سارن ڍورن ۽ ڍورين جو پاڻي شامل ٿيندو آهي،


اسانجي رات استاد بخاري لائبرريءَ ۾ گذري، جتي ڪو جهونڙو چئي رهيو هو، ”ڪٿان عرس لغاريءَ کي هٿ ڪيو، توهان کي هن علائقي بابت ان کان وڌيڪ معلومات ٻيو ڪو به نه ڏيندو.“


ڊاڪٽر زبير پنهور ۽ ’ڳوٺ شاد آباد‘ تنظيم واري سنگت ’بودو مڪان‘ تائين هڪ جيپ جو بندوبست ڪيو هيو ، ان پوائنٽ کان اڳتي جيپ جو هلڻ ممڪن ڪونه هو. جيپ اسان کي بودي وٽ ڇڏي موٽي وڃڻي هئي، اڳتي جيستائين پنڌ ڪري سگهجي! اڄ بخاري صاحب گڏ ڪو نه هو! عزيز رانجهاڻيءَ ساٿ ڏنو . سنگت کي واهيءَ مان نڪرندي نڪرندي دير ٿي ويئي پر چڱي ڳالهه اها ٿي ته عرس لغاري ڊاڪٽر زبير سان گڏ هو.


” اسان ٻئي پاڻ ۾ ڪونه ٺهندا آهيون . بس! توهان جي ڪري اڄ حاجي عرس سان گڏجڻ تي مجبور آهيون.“ ڊاڪٽر زبير حاجي عرس جي روبرو چيو. عرس به کيس سخت ميارون ڏنيون. آئون صفا منجهي پيس، ”خدا ڄاڻي ته قصو ڇا آهي. پر جيڪڏهن توهان منهنجي ڪري پاڻ ۾ ٺهيا آهيو ته چڱو ٿيو، خير جو ڪم ٿيو!“.


هُو اڳ ئي ٺهيل هئا، مڙئي ويٺي هڪٻئي کي ڏوراپا ڏنائون. عرس نئه نري جي منهن ته ويٺل هو. اتي زمين جو ڪو ٽڪرو اٿس. جيپ نئه نريءَ جي پيٽ ۾ ڍٻون ۽ وهڪرو بار بار لتاڙيندي اچي هڪ ڪنڀ جي ڪنڌي وٽ هڪ سرسبز جاءِ تي بيٺي.


”بس! اتي ئي لهڻو پوندو ... هن کان اڳتي گاڏي نه هلندي!“ اسان لهي پياسون. سامان سنڀالي کنيوسون. آڏو سهڻن جبلن جي وچ ۾ وڏي ڍنڍ نما ڪشادو ڪنڀ هو، جنهن جي تري مان سَر، نڙ ۽ ڏِير پٻن ڀر بيهي نظارو ڏسي رهيا هئا. ڪنڌيءَ تي لوط ڪنڊا جهليو بيٺو هو ۽ چريو ڌاتورو (جنهن کي ’اُڪيهي‘ ٿي چيائون) جو اڇو ڪِيف نما گُل ڪافي نرميءَ سان ڏسي رهيو هو. هي ٻوٽو نشي آور آهي، وڏو پن ٿئيس ٿو ۽ ڏؤنڪو ڪڍندو آهي.


”هنن ڪنڀن ۾ واڳون به اَٿو!“ ڊاڪٽر زبير چيو.


” ڇا واقعي!“ مون بي اعتباريءَ وچان ڪنڀ ڏانهن ڏٺو ۽ پوءِ حاجي عرس ڏانهن. مون ڀانيو ڊاڪٽر وري به ڀوڳ جي موڊ ۾ آهي.


”هائو!” حاجي عرس ڪنڌ لوڏيو، ”آهن!“


قافلي وارا ڪنڀ جي ڪنڌيءَ سان پهاڙي پيچرو ڏيئي اڳتي وڌندا پئي ويا ۽ آئون ڪناري سان گاهه، ٻوٽين ۽ گلن جا فوٽو و ٺي رهيو هئس، ان ڪري ’بودو ڪنڀ‘ ۾ واڳـُن تي سوال ملتوي رکيم، ”ڪٿي ويٺاسون ته تفصيل وٺندس.“


اڄ نئه نري ۾ آئون فقط ان خيال کان آيو هئس ته ’سَدُو مَزُو ڊَهه‘ ڏسجي ۽ جيڪڏهن ممڪن هجي ته اڳتي ’پِپرا سر‘ ۽ ’ڪارو ڪوٽ‘ به نظر مان ڪڍجن. سدو مزو جو قصو هُوبهو اهو ئي هو جهڙو نئه سيتا ۾ ’بيلو ۽ حيار‘ وارو آهي، پِـپراس (پِپرا سَر) ۽ ڪاري ڪوٽ بابت منهنجي ذهن ۾ اڻ ڏٺي جو گمان هو ته متان اهي ٻـُڌڪي دور جا هجن! پر اها ڳالهه ڏسڻ کان اڳ ڪئين چئجي؟


هاڻي جڏهن آئون نئه نريءَ ۾ داخل ٿيس ته هتان جو ماحول سـُرٻاٽن ۾ ٻيو به گهڻو ڪجهه ڳالهائي رهيو هو. مون دوستن کي سڏيو، ”ترسو! منهنجي ڳالهه ٻـُڌو ... هنن جبلن ۾ هي ڪاريون ڇِپون ڏسو! غور سان ڏسو، انهن ۾ ماڻهن جي هٿن سان ڪڍيل ڪي لِيڪا ۽ چِٽ هئڻ گهرجن! ... غور سان ڏسندا هلجو!“ مون تاڪيد ڪيو.


” توهان ڪيئن ٿا چئو ته هتي ايئن هوندو؟“ عزيز رانجهاڻيءَ ڪجهه تجسس وچان پڇيو.


”هي جبل مون سان ڳالهائين ٿا!“ مون کِلي چيو. رانجهاڻي شايد جواب مان مطمئن نه ٿيو.


دوستن ڪجهه موٽر سائيڪلن جو بندوبست به ڪيو هو، جيڪي جيپ کان اڳ هتي پهچي چڪيون هيون ۽ بودي ڳوٺ ۾ هڪ ٽاڪرو لاهيءَ جي ڪڇ ۾ ڪچڙي اوطاق جي ڀر ۾ اچي بيٺيون هيون. موٽر سائيڪل جبل ۾ جيپ کان وڌيڪ ڪارائتي ٿئي ٿي. اها جابلو پيچرن تي پري تائين وٺي ويندي آهي.


بودي ۾ ڪچڙي اوطاق اندر سڄو قافلو اچي ڪٺو ٿيو. اوطاق جي بنهه اتر واري جابلو ديوار تي ڪنهن ماڻهوءَ هڪ چوڪور نشان اُڪيريو هو. ڀر ۾ ڪي ٻيون لِيڪون به کوٽيل هيون. آئون انهن جون تصويرون ڪڍڻ لڳس، ”رانجهاڻي صاحب! لڳي ٿو ته سلسلو شروع ٿي ويو آهي. “ مون سندس ڌيان ڇڪايو.


”واقعي! پر هي ڪنهن ٺاهيا آهن؟“ هن پڇيو.


”خبر نه آهي، متان تازي اُڪر هجي، اڳتي ڏسجي ته ڇا ٿو ملي!“ مون چيو.


”هي نشان ته شايد ڇورن ڪڍيا آهن ... پر اهڙا ٻيا به گهڻا چِٽ آهن.“ حاجي عرس ٻڌايو.


”واهه! ... پر ڪٿي آهن؟ تون ڏيکاري سگهندين؟“ مون شوق وچان پڇيو.


”هائو! اتي سَدُو ڊهه وٽ به آهن، هلي ٿا ڏسؤن!“


حاجي عرس ۽ ڊاڪٽر زبير وري هڪٻئي کي ميارون ڏيڻ لڳي ويا. منهنجو ذهن هاڻي سدو مزو ڊهه کان وڌيڪ پٿرن تي نقاشيءَ ڏانهن لڙي ويو هو، ”اتي ڇا ملي سگهي ٿو؟ ڇا اهو ساڳيو نئه سيتا کان شانهر ۽ ڪيهرجِي وارو تسلسل هوندو؟ هتي جا چٽ ڪهڙي دور جا هوندا؟ هتي پٿر جي دور کان ٻـُڌن ۽ ڪلهوڙن تائين سڄو تسلسل ملي سگهي ٿو ؟“ مون اڳواٽ پُور پچائڻ شروع ڪيا، ”ڏٺو ويندو، جيڪي هوندو! منزل پري ته نه آهي.“


مون حاجي عرس ڏانهن غور سان ڏٺو: جسم جو هلڪو ڦلڪو، مـُٺ جيتري اڇي سونهاري. پڪو اڇڙو رنگ، گول اکيون ننڍو نڪ، شرع شريعت جو پابند ٿي ڏٺو. مٿي تي اڇڙين ڪنارين وارو ڪارو رومال پٽڪڙي وانگر ٻڌل هئس. مون کي سندس ڳالهائڻ جو ڌيرج وارو انداز وڻيو. ڏوراپا ڏيڻ مهل به روايتي مهمانداري برقرار هئس. علائقي بابت پوري ڄاڻ هئس، مون کي محسوس ٿيو ته گورک کان گري جبل تائين چپي چپي جو واقف هو، اهڙو ڪو گس پيچرو ڪونه هو جنهن تي پيرين پنڌ نه هليو هجي!


”بابو مون کي چوندو هو ته ان کان اڳ جو جبل وڏا ٿي وڃن، سڀ گهم