نـئه شانهر ۾

نـئه شانهر ۾



شانهر ڏانهن پھرين ڪوشش

13 مارچ 2003 کان



ڪرخ کان ڏاڙھياري جبل (ڪتي جي قبر) ڏانهن پنڌ دوران اطلاع مليو هو ته نئه شانهر ۾ قديم چٽ آهن. اسان کي اهو اطلاع باري پير (جنهن شاھه گودڙيي جي ڳري گودڙيءَ جو بار کنيو ھو) ۽ پير ابراھيم (باري پير جو پُٽ)جي درگاھن ويجھو رھندڙ رئيس عبدالقيوم ڇٽي ۽ سندس ڀاءَ ابراھيم ڇُٽي ڏنو هو. مون ان وقت ئي نئه شانهر گھمڻ جو فيصلو ڪري ڇڏيو ھو. ھنن نئه شانهر ۾ ڪجھه اھڙن چِٽن طرف اشارو ڪيو ھو جيڪي ڪِن وقتن کان اُتي ماڻھن جا ڪڍيل ھئا! ڪڏھن جا؟ کين ڪوبه اندازو ڪونه ھو.

انهن چِٽن ۾ ڇا ٿي سگھيو ٿي؟ بس! ھنن فقط ايترو ٻُڌايو ھو ته اُتي ڇِپن تي سَرھه، گَڊَ، ڏاند، اُٺ ۽ ماڻھو چِٽيل آھن ! ڪنهن به ٻئي ماڻھوءَ لاءِ اھو ڪو رواجي اطلاع ٿي سگھيو ٿي، پر منهنجي ننڊ ڦِٽي پئي ھئي. مون نئه شانهر کي نقشن ۾ ڳولڻ شروع ڪيو. رواجي نقشن ۾ انجو جو ڪو به ڏس پتو ڪونه ھو پر مليل ڏس موجب اھا نئه شاھه گودڙيي کان اولھه طرف ھئي.

نيٺ ھڪ تفصيلي نقشي ۾ نئه شانهر ( جنهن کي مقامي ماڻھو گھُڻي اُچار ۾ ”شَنهنار، شنهار ۽ شَھنار“ چون ٿا) ھڪ مختصر پر انگڙ ونگڙ ليڪ وانگر نظر آئي. اھا وڪڙ کائيندڙ ليڪ ڏاڙھياري جي اوڀر ۾ گھڻو اندر کان شروع ٿي، اڳتي ھلي آخرڪار ”ڪَڪريو“ ٽڪرين مان ٿيندي اچي ليٽي پيٽي نئه دِلان ۾ پوي ٿي يا ايئن کڻي چئجي ته اھا نئه اونهاڙ جي ڪُن وٽ نئه دلان سان ملي ھڪ ٿيو پوي! پر نئه شانهر ڪا واحد نئه ڪونه آھي جيڪا دِلان جو روپ اختيار ڪندي ھجي! ان ۾ ڪيھرجي مَکي، راڌ، سالاري ۽ سگرو سميت ٻيون نئيون ۽ ننڍا وڏا ڍورا شامل ٿين ٿا ۽ اھي سڀ مِڙي نئه دلان کي نئه کيئنجي، سيتا يا مزاراڻيءَ وانگر ھڪ شاھي نئه جو روپ بخشين ٿيون.

مون مارچ 2003 ۾ اوڏانهن پھريون ڀيرو سفر جي ڪوشش ڪئي. مسرور سومرو ۽ آئون سائين حاڪم علي شاھه کي دادوءَ مان کڻندا شاھه پَنجي وڃي پھتاسين. رات شاھه پَنجي ۾ گذاري ، ٻئي ڏينهن صبح ساڻ شاھه گودڙيي جو رخ ڪيو سين. گاڏيءَ جو بار اسان جي ڳوٺائي رحمت اللھ جانوريءَ تي پيو جنهن اڃا تازو ئي نئين ڊبل ڪئبن خريد ڪئي ھئي. اھو ڏھين محرم جو ڏينهن ھو. ان ڏينهن تي عام طور سنڌي ماڻھو گھٽ سفر ڪندا آھن، جو اھو ڏينهن مِٽن مائٽن جي قبرن جي سار سنڀال لھڻ ، انهن جي مرمت وغيره ڪرائڻ ۽ قبرستان وڃي مائٽن لاءِ مغفرت جي دعا گھرڻ لاءِ مخصوص آھي. رحمت اللھ به پھرين قبرستان ويو ، وڏڙن جي حاضري ڀري پوءِ ظاھر ٿيو، جنهنڪري نڪرڻ ۾ ڪجھه دير ٿي وئي. پر اھا ليٽ ايئن ڪڍيائين جو پاڻ به فريدآباد تائين انتظامن سميت گڏيو ھليو، سندس مھرباني!

سچي ڳالھه اھا آهي ته اسان کي ان پاسي واري جھان جي ڪا به خبر ڪونه ھئي ته شاھه گودڙيي کان اڳتي ڪيڏانهن ۽ ڪيترو پري وڃبو؟ بس! ابراھيم ڇُٽي جو چيو ھو ته، ”شاھه گودڙيي کان اُونهاڙ (ڳوٺ) جي پُڇا ڪجو، جيپ توھان کي پئراچ تائين پھچائيندي، جو نوابن (چانڊيا نواب) جي شڪاري گاڏين جا پٽا اوستائين ڏنل آھن. ان کان اڳتي گاڏي نه ويندي، اُتي ڀائي خان گانئچو رھي ٿو، ان وٽ ھليا وڃو، وٽس مھري اُٺ آھن، توھان صبوح جو ويندؤ ته مھري اُٺ توھان کي ھڪ ڏينهن ۾ چِٽَ ڏيکاري گھمائي ڦيرائي موٽي ايندا!“

ڏھين وڳي ڌاري اسان شاھ گودڙي جي مزار آڏو بيٺا ھئاسين. پھچڻ شرط اونهاڙ، پئراچ ۽ ڀائي خان جو ڏَس پُڇيوسون. شاھه گودڙيي تي اسان سڌي يا اڻسڌيءَ طرح وڃي خليفي تي بار پيا ھئاسين. مون جلد ئي محسوس ڪيو ته ڪا به پھر اسان کي اونهاڙ ۽ پئراچ پاسي وٺي وڃڻ لاءِ تيار نه ھئي.

”نيٺ مسئلو ڇا آھي؟“ مون ھڪ ھمراھه کي اعتماد ۾ وٺي پڇيو.

”امن ناھي، ايڏانهن حالتون ٺيڪ نه آھن، ڪي لوفر ماڻھو ٻه ھفتا اڳ وارھه شھر ۾ ھمراھه ماري اتي اندر وڃي ويٺا آهن!“ ھن ڪنهن جو به نالو نه کنيو، البته وارھه ۾ اھڙو واقعو برابر اخبار ۾ رپورٽ ٿيو ھو، اھي قاتل شايد ايڏانهن وڃي ويٺا ھجن!

”ڀائي خان اُونهاڙ ۾ نه، ھاڻي اورتي پئراچ ۾ ھوندو، گاڏي ۽ ڊرائيور موڪليو ته ھمراھه کي وٺي ٿا اچون، توھان ھتي اوطاق تي ئي ترسو!“

آئون ڳالھه سمجھي ويس. ھنن جي مرضي نه ھئي ته ڪو اسان اڳتي وڌون، ان ۾ سندن ڪا وڏي مصلحت ھئي. پر اسان جي مصلحت ان ۾ ھئي ته ان خبر جي تصديق ٿئي، جنهن سبب اسان شانهر جو پنڌ ڪرڻ نڪتا ھئاسون.

گاڏي وئي ۽ موٽي، ٻه ڪلاڪ کن لڳا! جھُونڙو ڀائي خان آيو، پر ھمراھه بنهه ڇرڪيل ھجي!، ”ايڏي ڇاھي؟ توھان کي ڪنهن چيو آھي؟ ڇا چيو آھي؟ نيٺ اُتي تنهنجو ڪھڙو مطلب آھي؟“

مون کي پيرائتي ڳالھه ڪرڻي پئي، باقاعدي جابلو ريتن رسمن مطابق ”حال احوال‟ ڏنم ... رئيس قيوم ڇُٽو، رئيس ابراھيم، ڏاڙھياري جبل وارا چڱا مڙس، منظور مارفاڻي، نئه سيتا ۾ چِٽَ ، ۽ اتي عُمر ۾ ڀائي خان جي جوڙ جو رئيس مصري خان، سندس اوطاق ... وغيره وغيره ... ۽ ھاڻي شانهر ۾ ”ڪُونڊي“ وٽ يا ان کان اڳتي پوئتي آخر تائين جبل جي ديوارن تي چِٽيل چِٽ ڏسڻ جو شوق!، ”اھو حال احوال!‟ ڪري مون سندس اکين ۾ ٻيھر ڏٺو، ” جيڪڏھن اھي چٽ اِتي ناھن ته اسان جي ھتان ئي واپسي ٿيندي، پر جيڪڏھن آھن ته پوءِ ھلي ڏيکار!‟

ڀائي خان کي ”حال احوال“ تي اعتبار ته آيو پر اسان کي وٺي وڃڻ جي ھمت نه ڪيائين، ”ھائو! چِٽ ته آھن!“ ھن ڏاڍي احتياط سان ھائوڪار ڪئي، پر چيائين، ” پنڌ وڏو آھي، ڪو ڳوٺ، ڳوٺڙو، آبادي به نه آھي، حالتون به ٺيڪ نه آھن، ٻئي ڀيري اچو! اڳواٽ ڏَسيو! اُٺ ھٿيڪا رکجن، ھَئو مَئو ٽري!‟ ھن سُرٻاٽن ۾ ايئن به چيو، ” زورآور ماڻھو پاڻ منهنجا اُٺ ڪاھي ويا آھن، ڪو ورائي به نٿو سگھي!‟ خبر نه آھي ته ھن جو اشارو ڪنهن ڏانهن ھو؟ يا ھن مڙئي اسان مان جند ڇڏائڻ لاءِ ٻه چار عذر پيدا ڪري ورتا ھئا.

خير! ٽِپهري ٿي چڪي هئي، ۽ عذر به ڪي بلڪل غلط ڪونه ھئا. مُھم جُوئي پنهنجي جاءِ تي، اجايو جوکم کڻڻ يا اُٻھرائي ڪرڻ مُھم جوئيءَ ۾ ڪو چڱو قدم نه ھوندو آھي. اھو بنهه آخري رستو ھوندو آھي. اسان کي ايڏي تڪڙ به ڪونه ھئي! ڀائي خان سان ايتري ملاقات به وڏي ڪم جي ھئي. ابراھيم ڇُٽي جيڪي خبرون ڪيون ھيون، سي غلط ڪونه ھيون. ڀائي خان چِٽن جي موجودگيءَ جي تصديق ڪري منهنجو شوق اڃا به وڌائي ڇڏيو ھو.

مون بخاري صاحب ڏانهن ڏٺو، اکين ئي اکين ۾ ھن کان صلاح ورتي ۽ موٽ جو فيصلو ڪيو، ”ڀائي خان! اسان وري اينداسين، ڪجھه مِينهن برساتون پون، جبل وَسي، سائو ٿئي، پوءِ اھو بار تو تي ھوندو، خدا ڪري ته توکي جلد ئي اُٺ وري ملن!“

دوستن ڀائي خان کي اُٺ تي چاڙھي اُونهاڙ روانو ڪري ڇڏيو ، ۽ اسان جي واپسيءَ جو ٻڌي خوشي ظاھر ڪيائون، سندن مٿي تان بار جو لھي پيو ھو! مقامي ميزبانن جا چھرا به ھڪدم ايترو ته ھشاش بشاش ٿي ويا ڄڻ سندن ڪنڌ تي ڪا تلوار ٽنگيل ھئي، جيڪا ھٽي وئي ھجي! اھا تلوار ڪھڙي ھئي؟ مون کي ڪافي دير کان پوءِ سمجهه ۾ آيو ته نيٺ ايتري نَٽ نَٽاءَ جو اصل ڪارڻ ڪھڙو ھو؟ جُھونڙو ٻُڌ�