نواز علي کوسو

�يٻاڙي ۽ ٻيون کوڙ جاتيون هيون. هر ڪنهن جا پنهنجا ڌرمي اسٿان، جهونجهارڪا پٿر، پاريا، ستي پٿر، گئو چر نشان کتل آهن. ڪيئي قديم کوهه ۽ تلاءَ آهن. سچ پچ ته نواز کوسي وانگر ڪن ٿورڙن ماڻهن ڪارونجهر ووڙيو آهي. هي ننڍو سهي پر تمام شاهوڪار ۽ ڏکيو جبل آهي.
ڪارونجهر جو ڪاسبو مورن کان مشهور آهي، پر ڪاونجهر جو جهونو مور ته نواز علي کوسو پاڻ هو. هر سياح لاءِ روح جي راحت ۽ هر نگر واسيءَ لاءِ آسيس، ڪارونجهر سان عشق هئس. پراڻي چوڻي موجب ”ڪاونجهر جي ڪور تي دم ڏنائين، پر ڇڏيائين ڪونه! مسڪين جهان خان کوسي کان پوءِ هيءَ ٿر جي ٻي زنده سڃاڻپ هئي. هن جون هندو جوڳين ۽ جين مت جي سنياسين سان ننڍپڻ ۾ ، ۽ پاڪستان ٺهڻ کان ڪجهه اڳ تائين (جڏهن هو پاڻ جوان مڙس هو) خوب ڪچهريون هيون. يادن جو اهو جنسار هن سان پڇاڙيءَ تائين گڏ هو.
هو هر وقت پيو ڪارونجهر بابت سوچيندو هو، ”فلاڻي جاءِ تي هيئن ٿي پوي ته واهه جو ڪم ٿي ويندو ... فلاڻو ڪم هيئن ڪجي ته ماڻهو خوشحال ٿي ويندا. ڪارونجهر جي سڀني ندين تي ڊيم ٻڌڻ جو خيال سڀ کان پهرين کوسي صاحب کي آيو. هن گوڙ ڌري جي پيٽ ۾ پيل هڪ آڏي ڇِپ کي ڏٺو، جيڪا برساتن جو پاڻي جهليندي هئي. پوءِ، جڏهن هن جي واقفيت ’ٻانهن ٻيلي‘ جي جاويد جبار سان ٿي ته ان جا پاسا ٻڌايائين. هي بند هلڪا ڦلڪا مينهن جهلي ويو ۽ ڪارونجهر جي کوهن تي چڱو اثر ٿيو. بعد ۾ هن هر آئي وئي انجنيئر، NGO ۽ صحافيءَ کي اها ڳالهه ورجائي ورجائي چئي، ”ٻيلي ڪارونجهر جي پارت اَٿوَ!، ٿر جي پارت اٿوَ! ... هي ڏاڍا مسڪين ماڻهو اَٿـوَ!، ڪجهه ڪري سگهو ته ڪريو، نه ڪندؤ ته به توهان جي مرضي!“ ايئن چئي هو ماٺ ٿي خيالن ۾ ڪارونجهر وانگر خاموش ٿي ويندو هو. ڪچهري ڪرڻ ويهندو ته ڪانڀ ڪڍي ڪلاڪن جا ڪلاڪ ويهي رهندو هو. سڄو ڏينهن پيو ڪارونجهر جو ڪيس وڙهندو.
” هُو ماڻهو گُگُر ختم ڪري ڇڏيندا! ادا، هو روجهه هرڻ ڪجهه ڪونه ڇڏيندا! هي جي آيا آهن (سندس اشارو رينجرز طرف هوندو هو) مور به کايو وڃن! ... ادا رستو کپي، بجلي کپي!“ شڪر ٿيو جو هن پنهجي حياتيءَ ۾ ئي ڪارونجهر ۾ ڊيم، پيٽرول پمپ، ڪارپيٽيڊ روڊ، ۽ بجلي ڏٺي، رينجرز وارن مور کائڻ بند ڪيا. پر هُو پوءِ به خوش نه هو، ”ادا ماڻهن کي وڏي تڪليف آهي، مِٺيءَ تائين جو ڀاڙو ڪونه اٿن، ڇا ڪن؟“
نواز علي کوسو ڪارونجهر جي ترقيءَ لاءِ سراپا سڏ هو. گگر هجي يا گرينائٽ، چائنا مِٽي هجي، جين مندر، ماڻهو هجن، مال يا جهنگلي جيوت ... هر ڪنهن جي دانهن ڏنائين. جيڪي وٽس علم جو خزانو هو، دل تي لُٽايائين، ڪجهه به بچائي نه رکيائين.
بس! سندس هڪ خواهش پوري نه ٿي. سندس چوڻ هو ته ڪارونجهر جي زمينن تي ڪارونجهر واسين جو حق آهي. نه ٻيلي کاتي جو، نه ڪنهن ٻئي جو حق آهي. اهي زمينون متروڪ ملڪيت ۽ دشمن جي ملڪيت قرار ڏيئي الائي ڪنهن ڪنهن کي پيا ڏين. اجايو ماڻهن کي ٿا ويڙهائين. ٻيلي! اهي مقامي ماڻهن کي ڏياريو!“
کوسو صاحب هڪ نقشي جي ڳولا ۾ هو، جنهن ۾ ڪارونجهر جي زمينن جي الاٽمينٽ جيڪا غالباً انگريزن جي ڏينهن ۾ ٿي هئي، جا دنگ ۽ ملڪيت جي مالڪي لکيل هئي.2010ع ۾ کوسي صاحب مون کي مون ڏانهن ڪراچي نياپو موڪليو، ”يار! انور (پيرزادو) ته هليو ويو، تون منهنجو هڪ ڪم ڪر، اهو نقشو هٿ ڪر. اهو مون پاڻ ڏٺو هو، عمر ڪوٽ واري روينيو آفيس ۾ هو. هاڻي الائي ڪٿي آهي. الائي مائنز وارا کڻي ويا، الائي اسلام آباد وارا کڻي ويا ... پر يار اسان جي اصل مالڪي ان ۾ لکيل اٿئي!“
مون ڏاڍي ڳولا ڪئي. ڪافي دوستن کي چيم. ڪاغذ ڪنهن کي به هٿ نه آيو. هاڻي سمجهان ٿو ته اهو ڪاغذ ڪنهن ڊپٽي ڪمشنر يا ڪمشنر پنهنجي ذاتي ڪليڪشن ۾ داخل ڪري ڇڏيو هوندو يا برساتن ۾ ڳري سڙي ويو هوندو. جيڪڏهن اهو پنو سلامت آهي ته نيٺ آرڪائيوز کاتي ۾ ايندو، ڪيڏانهن ويندو؟ ۽ نيٺ ڪارونجهر جي ماڻهن جي ڏکن جو ڪو درمان ٿيندو.
انور پيرزادي سان دل هئس. اڪثر آئي وئي هٿان نياپو ڪندو هو ته گهڻا ڏينهن ٿيا آهن، چڪر هڻي وڃو! گذريل سال به نياپو ڪيائين ته منهنجي ٻيڙي اچي وئي آهي، ملڻو اٿوَ ته ملي وڃو. آئون نياپي تي چاچي نواز علي سان ملڻ خاص طور تي نگرپارڪر ويو هئس. تمام هيڻو ٿي ويو هو. هلڻ جهڙو به ڪونه هو. ڪچهري پوري ڪري جڏهن هن گهر وڃڻ لاءِ موڪلايو ته مون کي احساس ٿيو ته هو ٻيڙيءَ جي سفر لاءِ روانو ٿيو آهي، جا پتڻ سان اچي لڳي آهي. هن هڪ ڀيرو مڙي ڏٺو، ۽ اکين ئي اکين ۾ چيائين، ”ٻيلي منهنجي ڪم جي پارت هجئي! ڪارونجهر جي پارت هجئي!“