نوري پِير ۽ جوڳي

نوري پِير۽ جوڳي

بروٿا کان اڳتي درياهه ٻه ٽي خطرناڪ وڪڙ کاڌا. جبلن درياهه کي ڀڪوڙيو، هڪ هنڌ ته ماڳهي 350 فٽ سوڙهه ڪيائون. ٻيڙيون هلنديون ويون، تان جو سڀني ڇرڪ ڀريو. کاٻي ڪناري تي ٽڪر جي چوٽيءَ تي هڪ ننڍڙو ٽاور ڪر کڻي نهاري رهيو هيو. ڇا اکين دوکو ٿي کاڌو؟ لڳ ڀڳاهڙو ئي هڪ ٽاور سنڌوءَ جي ڇوڙ وٽ آخري ٽڪرين تي، پير پٺي جي درگاهه وٽ آهي. ڄڻ ته ساڳيو سلسلو هو! ... ۽ اها ئي ڏاڪڻ جيڪا سنڌوءَ جي پراڻي وهڪري جي پيٽ مان مٿي، پير پٺي جي درگاهه ڏانهن وڃي ٿي. ٻيڙياتن اکيون مهٽي هڪ ڀيرو وري ان ٽاور ۽ ڏاڪڻين ڏانهن ڏٺو ۽ ٻيڙيون ڪناري لاٿيون. اجنبي ماڻهن سان ڀريل ٻيڙيون ڪناري تي بيٺيون ته پاسي واري ٽڪريءَ تان لهندڙ ڊيلن جي قطار بيهي رهي. هو مٿي تي دلا کڻي سنڌوءَ مان پاڻي ڀرڻ لاءِ لهي رهيون هيون. طوطي خان وڏيون ٻرانگهون ڀريندو اڳتي نڪري ويو. هن کي خبر هئي ته کيس ڇا ڪرڻو آهي.
”مايان پاسي ٿي ونجو!“ طوطي خان ماين کي هندڪو ۾ چيو. ٻيڙياتن هڪ ڀيرو وري ڇرڪ ڀريو. ڇا طوطي خان سنڌيءَ ۾ ڳالهايو هو؟ شايد هتان جا ماڻهو به سنڌي سمجهن ٿا تڏهن ته مايون دڳ ڇڏي ويون هيون!
مسافرن ٽڪريءَ تي چڙهي ساهِي پٽِي. درگاهه تائين پهچڻ لاءِ 180 ڏاڪا آهن. مسافرن، ڳوٺ تي نظر وڌي. هڪ گهر جي ڇت تي ٻه چار عورتون ليپو ڏيئي رهيون هيون. ٻه چار گهر ڇڏي هڪ ٻي ڇت کي هڪ مرد ليپي رهيو هو. جاين جون ڇتيون مضبوط ٿي رهيون هيون.
ٻه سؤ فٽ بلند ٽڪريءَ تي پهچڻ کانپوءِ ان مهل ته اکيون پٽجي ويون، جڏهن اُتي گهنڊ نظر آيو. بالڪل ساڳيو منظر! ”ڇا هيءُ ماڳ پير پٺي جي جاڙي ڀاءُ جو آهي؟“ ٻيڙياتن جي ذهن ۾ سوال ڦري رهيو هو. سڀني هڪٻئي ڏانهن ڏٺو.
”هيءَ نوري پير شاهه عبدالوهاب جي درگاهه آهي!“ طوطي خان درويش جو تعارف ڪرايو سندس چهري تي مرڪ هئي، ”هي باغ نيلاب آهي!“ نيلاب سنڌوءَ جو هڪ ٻيو نالو آهي، معنيٰ اٿس ”نيرو پاڻي“. هيءُ ماڳ صاف چغلي هڻي رهيو هو ته درويش جي درگاهه کان اڳ، هتي ڪا ٻي ڳالهه هئي. مسافرن درگاهه جو تنقيدي جائزو ورتو. هيءَ ٽڪريءَ جي چوٽي هئي جنهن تي سڌو پَٽ يا پڌر ٺاهيو ويو هو. هڪ طرف مسجد، ٻئي طرف ٽاور، هڪ ڪنڊ ۾ درويش جي مزار، ديوارن تي چُن جوپلستر، ڪاٺ تي سهڻي اُڪر ۽ سٺ ستر ڏيئا رکڻ ۽ ٻارڻ جو جوڳو انتظام. ڪنهن به درگاهه تي ڏيئي ۽ گهنڊ جو وجود قديم مندرن واري رسم جو تسلسل آهي.
درگاهه جي مجاور پنهنجو نالو سيد شهريار ٻڌايو. مجاورن جون ڳالهيون عقل کان مٿي پر دلچسپ هونديون آهن. اها ٻي ڳالهه آهي ته پنهنجي ”علم جي خزاني“مان ٻه چار اهڙا قديم سڪا به ڏيکاريندا آهن جن مان معاملي جي اصليت تي ڪا نه ڪا روشني پوندي آهي. پيداگير مجاور، انهن قديم ۽ عقل کان مٿي ڳالهين کي سؤ سيڪڙو سچ ثابت ڪرڻ لاءِ اکيون ڏيکاريندا آهن، پر پڙهيل ڳڙهيل مجاور اهي ڳالهيون ٻڌائڻ کانپوءِ شرم جو اظهار ڪري چوندا آهن، ”بس سائين ماڻهو جاهل آهن، ويٺا ٿا عجيب عجيب ڳالهيون ڪن!“ اها ٻي ڳالهه آهي ته انهن مجاورن جو سڄو روزگار انهن ئي ”عجيب ڳالهين“ تي ٻڌل هوندو آهي.
مجاور ڳالهه کنئي، ”هيءُ ڇهه سؤ سال پراڻو شهر آهي. هتي مسلمان بلوٽ شريف کان آيا (بلوٽ شريف جو ذڪر اڳتي ايندو) منهنجا وڏا به اتان آيا. هتي وڻ وڍي ڪاٺين جو ڪاروبار ڪيو وڃي ٿو، زمينداري به آهي. هتي اعواڻ، سيد ۽ پٺاڻ رهن ٿا ...“ هتي جا پٺاڻ خٽڪ آهن ۽ هتي کٽڙ قبيلو به رهي ٿو.
باغ نيلاب تائين خشڪيءَ رستي به پهچي سگهجي ٿو. ان لاءِ اٽڪ کان يا بَسال کان ڦري اچڻو پوندو. چون ٿا ته شيرشاهه سوريءَ جي قديم شاهراهه هتان لنگهندي هئي ۽ درياهه ٽپڻ لاءِ مناسب پتڻ هو. اصل ۾ هن جاءِ تي درياهه، گهڙي سوا لاءِ پرسڪون آهي.
”نوري پير هتي ڪٿان ۽ ڪيئن آيو؟“ مشاهداتي ٽيم جي آڏو هڪ اهم سوال هو. ڇا اها آکاڻي به پير پٺي جي ڪٿا جهڙي آهي؟
”ڪنهن زماني ۾ هتي ڪافر رهندا هئا.“ سيد شهريار نوري پير جي ڪٿا ٻڌائڻ شروع ڪئي، “ڪافرن جي بادشاهه جو نالو جوڳي هو. نوري پير قدرت جي حڪم سان هتي اچي رهڻ لڳو. جوڳيءَ، درويش کي هتان لڏي وڃڻ لاءِ چيو، پر درويش نه اٿيو. درويش جي انڪار تي جوڳي کيس چئلنج ڪيو ۽ چيو ته هو روحاني طاقت سان سندس مقابلو ڪري ...“
”پوءِ؟“
” ...پوءِ نوري پير جوڳيءَ کي چيو ته ٻيلي مان فقير ماڻهو آهيان ۽ طاقت جو مظاهرو ڪرڻ نٿو گهران! پر جوڳيءَ کيس مجبور ڪيو ۽ چيو ته جيڪڏهن ڪرامت اٿئي ته ڏيکار نه ته ماڳ خالي ڪر!“
”پوءِ؟“
” ...پوءِ جوڳيءَ کي درويش چيو ته مون وٽ ڪا به ڪرامت ناهي جيڪڏهن تو وٽ ڪجهه آهي ته ڏيکار! تنهن تي جوڳيءَ چيو مان سِرڻ ٿي اڏامي سگهان ٿو ... پوءِ جادوءَ جي طاقت سان هو سِرڻ بڻجي اڏاڻو ته درويش کيس جهلي، پادر لاهي مارڻ شروع ڪيو ۽ ڪُٽي ڪُٽي او هن پاسي وڃي جبلن ۾ هنيائينس ...! سِرڻ مئي يا بچي پر انهن جبلن ۾ گم ٿي وئي. ان کانپوءِ نوري پير ڪافرن کي مسلمان ٿيڻ جي دعوت ڏني. ڪافرن چيو ته هت رهڻ جو وسيلو پيدا ٿئي ته مسلمان ٿيون. هتي چئني پاسي جبل آهن. پوءِ ڇا ٿيو ته رات وچ ۾ هڪ جبل گم ٿي ويو ۽ ميدان ظاهر ٿيو. ان کانپوءِ ماڻهو مسلمان ٿي ويا.“ ڳالهه پوري ٿي.
معاملو صاف ٿي ويو ۽ اسان جو شڪ پڪ ۾ بدلجي ويو. ڇهه سؤ سال اڳي هتيٻُڌياهندو آبادي هئي ۽ هتي ڪو ساڌو يا جوڳي تپسيا ڪندو هو. هوريان هوريان مسلمانن کي سياسي ۽ فوجي بالادستي حاصل ٿي ته جوڳي هتان لڏي ويو يا مارجي ويو، باقي ماڻهو يا ته لڏي ويا يا وري مسلمان ٿي ويا. ان ئي عرصي ۾ هڪ مسلمان درويش آستاني تي پهتو ۽ پوءِ زماني سان ڪهاڻيءَ ۾ ڪرامت ۽جادوئي طاقت جو قصو شامل ٿي ويو. اڄ تائين قديم مندر جا تفصيل درگاهه تي موجود آهن. ظاهر آهي ته جوڳيءَ جي جاءِ تي ڪنهن نه ڪنهن مقدس هستيءَ کي وهارڻو هو، سو وهاريو ويو. هندو جوڳيءَ جي جاءِ تي مسلمان درويش کي وهاريو ويو پر هن کي به جوڳيءَ واري حيثيت ملي. ڏيئا ۽ گهنڊ ان قديم زماني جي ياد ڏيارين ٿا ۽ هائو! هتان جون ڏاڪڻيون! جيڪڏهن ڪنهن جابلو مندرن جو منظر ڏٺو آهي ته هن کي محسوس ٿيندو ته هنن ڏاڪڻين جو درگاهن کان وڌيڪ مندرن ۽اسٽوپائن سان تعلق آهي.
ٻيڙيون هڪ ڀيرو وري اڳتي وڌيون، باغ نيلاب جي واسين هٿ لوڏي خدا حافظ ڪيو ، پر ٻيڙياتن جي ذهن ۾ اهو سوال اڌورو رهجي ويو ته نوري پير ۽ پير پٺيءَ واري ماڳ ۾ ايڏي هڪجهڙائي ڇو آهي؟ هتان جا ماڻهو نه پشتو ڳالهائين ٿا ۽ نه پنجابي، سندن ٻولي سرائيڪي يا هندڪو نموني جي آهي. نوري پير درياهه جي کاٻي ڪپ تي پنجاب ۾ آهي. ساڄو ڪپ سرحد صوبي جو آهي جتي جا ماڻهو پشتو ڳالهائين ٿا.