هاليجيءَ تي وائلڊ لائف ڇاپو

9 مارچ 1996ع
هاليجيءَ تي وائلڊ لائف ڇاپو

جهنگلي جيوت کاتي غالباً پنهنجي وجود جو احساس ڏيارڻ لاءِ هاڻي هاليجي ڍنڍ مان مڇيون ماريندڙ مارين تي ”ڪامياب ڇاپو“ هنيو آهي. هاڻي انهن مهاڻن تي ڪيس هلندو جو رات جي پيٽ ۾ هاليجيءَ مان غير قانوني طور مڇي ماري ڪاروبار پئي ڪوي. پر، اصل ۽ وڏو ڪيس ته خود جهنگلي جيوت کاتي جي عملدارن تي هلڻ گهرجي جيڪي سڄو سال بلڪه ورهين جا ورهيه ننڊ ڪن ٿا ۽ هاليجيءَ جي مڇي جيڪا ڌرتيءَ جي قدرتي ماحول جي بچاءَ لاءِ سندس سنڀال هيٺ آهي، بنا جهل پل جي هر رات نڪرندي رهي.
سنڌ حيران آهي ته جهنگلي جيوت کاتي کي اوچتو ئي اوچتو ڇا ٿيو؟ ڪٿي ايئن ته ناهي ته جڏهن چيف منسٽر هائوس ۾ وزارتن جي ورڇ وارو معاملو ٽنگيل هو تڏهن هاليجيءَ مان مڇي مارائيندڙ ۽ چوريءَ جي سرپرستي ڪندڙن جو ڌيان هاليجيءَ تان هٽيل هو ۽ جهنگلي جيوت کاتي جي ذميوار عملدار موقعو مناسب سمجهي کڻي ”آءُ“ ڪيو! هاليجيءَ مان مڇي ماريندڙ مهاڻن جي زبانن تي تالا آهن ته سندن سرپرست ڪير آهي پر علائقي ۾ هرڪو ڄاڻي ٿو ته اهي ”وڏيون مڇيون“ ڪهڙي نسل جون آهن جيڪي جهنگلي جيوت کاتي جي قانوني ڄار کي ڇنيو ڇڏين!
ان ۾ ڪو به شڪ نه آهي ته هاليجيءَ ۾ جام مڇي آهي ۽ اوڙي پاڙي جي غريب غربي ۽ مهاڻن جو سڌي اڻسڌيءَ طرح ان تي گذارو آهي. هنن مارين جي پيٽ جي بک ته شايد لهي ويندي هوندي پر انهن اصل ”سرپرستن“ جي بک نه لٿي آهي ۽ نه وري لهي سگهي ٿي جيڪي ان ”شڪار“ ۾ سليماني ٽوپي پائي حاضر ناظر رهن ٿا. ڪجهه سال اڳ به علائقي جي هڪ طاقتور عوامي نمائندي جو نالو اخبارن ۾ ظاهر ٿيو هو جنهن پهرين ته هاليجيءَ مان مڇي ڪٺڻ جو غير قانوني طريقن سان ٺيڪو حاصل ڪيو پر جڏهن عدالتي منع نامو وچ ۾ آيو ته اهو به لتاڙجي ويو ۽ هاليجيءَ مان مڇي زوران زوري نڪري وئي! ان کانپوءِ ڇا ٿيو؟ اخبارن ۾ ته ڪي وڏا احوال ڪو نه آيا پر ڏاڍن جي ڏاڍ مڙسيءَ سبب علائقي ۾ هر ڪنهن کي نانگ سونگهي ويو، جهنگلي جيوت کاتو به مپ هڻي ويهي رهيو. ککر ۾ کڙو لڳو ته سڄو تر پاڻ بچائڻ لاءِ وڃي گهرن تڙن ۾ لڪو ۽ ڳالهه آئي وئي ٿي وئي.
جهنگلي جيوت کاتي جي ڪنزرويٽر کي پورا پورا اختيار هئا ته ڪڏهن به ۽ ڪنهن به وقت اهڙو ڇاپو هڻي جهڙو 6-7 مارچ ڌاري هنيو اٿس. هن کان اڳ ايئن ڇو نه ٿيو؟ اها وضاحت کيس ڪرڻي پوندي. عوام کي به کانئس اهو پڇڻ جو حق آهي ته مسٽر ڪنزرويٽر توهان هن کان اڳ ڪهڙي دٻاءَ ۾ هئا؟ توهان اهو دٻاءُ ڇو قبول ڪيو هو ۽ ڪنهن مصلحت کان ڪم وٺڻ بدران ڇو نه قانون کي حرڪت ۾ آندو؟ ڇا ڪالهه تائين شڪار ۾ توهانجي پنهنجي رضامندي به شامل هئي؟ جيڪڏهن ايئن نه هو ته پوءِ اهو ڪيئن ممڪن ٿيو ته هاليجيءَ جهڙي مختصر ڍنڍ جنهن جي چئني ڪنڌين تي گاڏيون ڊوڙائي سگهجن ٿيون، جنهن جو وسيع پيٽ ايڏو وسيع به ناهي جو ڍنڍ جو ٻيو ڪنارو نظر ئي نه اچي، ان ۾ پوندڙ 35 تر هن ۽ 300 رڇن جي مار ڌاڙ واري مستقل سرگرمي نظر نه اچي؟!؟
اهو راز ڪو وڏو راز به نه آهي پر بهتر آهي ته هاڻي مسٽر ڪنزرويٽر عدالت ۾ پنهنجي زبان سان پاڻ اصل حقيقت بيان ڪري ۽ مارين جي بدران مارين جي سرپرستن جو نالو کڻي! ڪنزرويٽر کي وري به شابس آهي جنهن هاليجي مان مڇي ڪڍندڙ طاقتور ماڻهن جي ڪارندن کي آڌيءَ رات جو سرچ لائٽن جي مدد سان ٺيڪ ان مهل جهليو جڏهن اهي ڍنڍ م ڌاڙو هڻي رهيا هئا. آپريشن ۾ فقط ڇهه ماري گرفتار ٿيا آهن، ٻيا پڪ ئي پڪ ڀڄي ويا آهن يا ڀڄايا ويا آهن. ڇا 35 ترها ۽ 300 رڇ ڇهه ماري استعمال ڪري رهيا هئا؟
ڪنزرويٽر اقرار ڪري ٿو ته، ”وائلڊ لائيف جو اسٽاف شڪارين سان ٻٽ آهي ۽ بااثر ماڻهو قومي ملڪيت ۽ جهنگلي جيوت کي ناس ڪرڻ پٺيان آهن.“ گرفتار ٿيل ڇهه ئي مقامي شڪاري پنهنجي جاءِ ۾ مسڪين صورت ٺاهي بيهي رهن ٿا ۽ چون ٿا، ”اسان جو ڪنهن به بااثر ماڻهوءَ سان واسطو ناهي، ٻچڙن جي پيٽ گذر واسطي مڇي ماريندا آهيون!“ گرفتار ٿيل ڇهن مهاڻن وٽان ”ٻچڙن“ لاءِ 6 يا 12 ڪلو مڇي نه، 300 رڇ مليا آهن جن ۾ ڪيئي مڻ مڇي ڦاٿل هئي. قانون ۽ انسانيت جو احترام نه ڪندڙ ماڻهو اول ته پاڻ کي ڏوهاري سمجهندو ئي نه اهي پر جڏهن چوري ڪندي جهلجي پوندو آهي ته وچ ۾ الله، رسول ۽ ٻچڙن کي بيهاري ڇڏيندو آهي. جن ماڻهن ڪڏهن قانون جو احترام نه ڪيو، هاڻي ڪهڙي منهن سان ”ٻچڙن“ کي آڏو آڻي بيهارين ٿا ۽ ڪهڙي دليل هيٺ پاڻ کي مظلوم قرار ڏياري همدرديءَ جي خيرات گهرن ٿا؟ انهن مهاڻن کي گهرجي ته اهي قيد خانن ۾ بند انهن ڌاڙيلن کي وڃي ڏسن جن ڪڏهن به ڪنهن تي رحم نه کاڌو پر هاڻي اهڙي مسڪين صورت کڻي ٿا هلن ڄڻ ته هنن ڪڏهن ڪڪڙ به ڪو نه ڪٺي هوندي!“ ويچارن ملاحن“ کي پنهنجي ۽ انهن ڌاڙيلن جي صورت ۾ ڪو به فرق نظر نه ايندو.
سنڌي ماڻهو ڏاڍا رحمدل آهن، ممڪن آهي ته سندن همدرديون هڪدم انهن ٻچڙيوال ماڻهن ڏانهن هليون وڃن پر سنڌي ماڻهن کي پاڻ کان اهو ضرور پڇڻپ پوندو ته ڇا اهي ”ويچارا ٻچڙيوال مهاڻا“ ڏوهاري نه آهن؟ ڇا هو پنهنجن سرپرستن کي بچائڻ لاءِ پاڻ کي ”الله جا ماڻهو“ قرار ڏيئي نه رهيا آهن؟ ڇا هو ڪوڙ نه ڳالهائي رهيا آهن؟ آخر هو ڪهڙي ڪارڻ انهن ماڻهن کي بچائي رهيا آهن جن جو نالو زبان تي آڻيندي سندن وجود ڏڪي ٿو وڃي؟ هو ايئن ڇو نٿا چون ته اسان پنهنجن سردارن جو نالو ان ڪري نٿا کڻي سگهون جو هو اسان جي ٻچن جو جيئڻ حرام ڪري ڇڏيندا! سنڌي ماڻهو ڏاڍا رحمدل آهن، هو هنن چورن کي ”ويچارا ٻچڙيوال سنڌي“ سمجهي سندن همدرد ٿي ويندا. هو سچ پچ ته همدرديءَ جي لائق آهن پر همدرديءَ لاءِ فقط ايترو ئي ڪافي نه آهي. هاڻي سنڌي ماڻهن کي پنهنجيون همدرديون مشروط ڪرڻيون پونديون ۽ ٻچڙيوال ماڻهن جي سرپرستي ڪري کانئن مطالبو ڪرڻو پوندو ته اهي ”وڏين مڇين“ جا نالا عدالت ۾ کڻن.
ٻچڙيوال مهاڻن کان اهو مطالبو شايد پورو نه ٿئي ڇاڪاڻ ته ”رياست هاليجي“ ۾ رهي واڳونءَ سان وير رکي نٿو سگهجي! گرفتار ٿيل مهاڻن لاءِ سنڌي ماڻهن کي همدرديون به آهن پر هو انهن کي ”رياست هاليجي“ جي زور آور شڪاري شهزادن جي خلاف تحفظ جي ضمانت ڏيئي نه سگهندا. جن سان مرڪزي سرڪار ٺهيل هجي ۽ جيڪي شهزادا سرڪار جا ”دادلا“ هجن، انهن جي خلاف ڪير ڪڇي سگهندو؟
ڪو ٻيو ڇا ڪري؟ چون ٿا ته ڪنزرويٽر پنهنجي کاتي جي ڪجهه ملازمن ۽ چوريءَ ۾ ملوث ڏوهارين سان گڏ انهن بااثر ماڻهن جا نالا کڻي ٻڌايو هو ته اهي هاليجيءَ مان منظم طريقي سان مڇي مارائي رهيا آهن ۽ کيس ڌمڪيون به مليون هيون ته هو مارين جي خلاف ڪو به قدم نه کڻي ۽ نه وري ڇاپو هڻي. ڪنزرويٽر وٽ ڪجهه پڪا ثبوت به موجود آهن. هن جو چوڻ آهي ته ماڻهن کي پيٽ گذر لاءِ ڪنڍي ۽ ڏور جي ذريعي ڪناري تي ويهي مڇي مارڻ جي اجازت آهي پر ڍنڍ م ترها ۽ رڇ وجهي مڇي مارڻ تي پابندي آهي. ڪنزرويتر ته شايد سرڪاري اختيارن سبب بااثر ماڻهن جا نالا کڻي ويو پر حيرت آهي ته سنڌ جي ”جرئتمند صحافت“ به �