هاڻي صوبائي خودمختياريءَ کان گهٽ ڪجھہ بہ نہ

آچر 16 آگسٽ 1998ع

آئينو روزاني سچ ڪراچي

سنڌ يونيورسٽي: بي اثر انتظام، مافيائن، ايجنٽن ۽ وائڙن استادن ۾ گهيريل ادارو

جيئن تہ ڪو ماڻهو ڪنھن چور يا سپاهي، ڏوهاريءَ کي سڳ سوڌو جهلي ۽ باقي ڳوٺاڻا هٿ وٺي ان جي منھن تي دانگي ملي، پوءِ منھن تي هن کي گهروڙي ڀونڊو ڏئي، گڏھہ تي ويھاري سڄي شهر ۾ سرگس ڪرائين ۽ گڏوگڏ کيس پادرن جو هار بہ وجهن! معاف ڪجو! سنڌ يونيورسٽيءَ جھڙي مقدس تعليمي اداري سان بنہه اها ڪار ڪئي وئي آهي. هاڻي سنڌ يونيورسٽيءَ جو نہ تہ تقدس رهيو آهي، نہ ان جي ڊگريءَ کي ڪا مڃتا باقي آهي. مٿان وري شاگرد، انتظاميا، سرڪار ۽ هر ڪا ٻي واسطيدار ڌر ”ڪانءَ کي لڙ ۾ مزو“ وانگر ڪان ڪان ڪري مزا وٺي رهيا آهن.

شاگردن (سڀ نہ، ڪجھہ) کي نہ پڙهڻو آهي ۽ نہ وري امتحان ڏيڻ ۾ دلچسپي آهي. تعليمي ادارا ”اضافي سياست“ جو شڪار ٿي ويا آهن. کين پڙهائيءَ کان وڌيڪ ڪجھہ ٻين معاملن، ڀتہ خورين ۽ دهمان ڪرڻ ۾ دلچسپي آهي. جيڪي شاگرد پڙهڻ ۽ امتحان ڏيڻ چاهين ٿا اهي سندن نظر ۾ ”ڏوهاري، بي چيا ۽ سنڌ جا دشمن“ آهن. اها نالائق شاگردن جي علم دشمني ۽ سنڌ دشمنيءَ جي انتہا آهي. انھن نالائقن کي داخلا ملي ڇو ٿي؟ مون کي يونيورسٽي جي هڪ استاد صاحب ٻڌايو ”انھن کي داخلا ڏياري ٿي وڃي.“ جڏهن مون وضاحت گهري تہ جواب ڏنائين ”محترم! انھن مان اڪثر ايجنسين جي ”پي رول“ تي آهن. ڪھڙا ڪھڙا نالا لکان؟“ مون کي ان استاد صاحب جي لفظن ۾ سچائي نظر آئي.

ايجنسين وارن کي سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ پنھنجن ايجنٽن جي ايڏي سخت ضرورت آخر ڇو آهي؟ ٻئي طرف منھنجي ذهن ۾ اهو سوال بہ ڏاڍي شدت سان اڀريو تہ يونيورسٽي استاد انتظاميا وارا پاڻ ايترا جرئت مند ۽ علم دوست ڇو ڪو نہ آهن جو اهي ايجنسين جون هدايتون وٺڻ کان انڪار ڪري ڇڏين! آخر پرائيويٽ علمي ادارن کي هلائڻ وارا بہ پنھنجا ادارا هلائي رهيا آهن. مشينري اسڪولن وارا بہ تہ پنھنجي پنھنجي ڊسيپلين تحت پنھنجا اسڪول ۽ ڪاليج هلائي رهيا آهن. آخر انھن ادارن ۾ ايجنسين جا ايجنٽ (جن کي اڃا بہ سخت لفظن ۾ جاسوسي ادارن جي نوڪرن جا نوڪر چوڻ بھتر آهي) ڇو نہ آهن؟ اسان مڃون ٿا تہ ”نوڪرن جا نوڪر“ ڪراچي يونيورسٽيءَ ۾ بہ هوندا ۽ پاڪستان جي هر يونيورسٽيءَ ۽ اهم تعليمي اداري ۾ هوندا پر هيتري وڏي تعداد ۾ علم سان هن حد تائين دشمني رکڻ جو مثال اسان کي فقط سنڌ يونيورسٽيءَ ۽ ئي ملي ٿو. آخر ڇو؟

حڪومتون هر اداري ۾ بلڪه هر حساس اداري ۾ پنھنجا جاسوس مقرر ڪنديون آهن. جاسوس ورديون نہ پائيندا آهن. رڍن ۾ رڍون ٿي رهندا آهن. استادن ۾ استاد، شاگردن ۾ شاگرد، سپاهين ۾ سپاهي ۽ چورن ۾ چور ٿي رهندا آهن. سڄي دنيا ۾ سڀ حڪومتون ايئن ئي ڪنديون آهن. سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ بہ ايئن ئي ٿيو آهي. آئون سمجهان ٿو تہ هن موقعي تي اهڙن شاگردن جا نالا خود يونيورسٽيءَ جي انتظاميا ۽ استادن کي پاڻ ظاهر ڪرڻ جي جرئت ڪرڻ گهرجي. متان منھنجي هٿان کنيل نالا ويساھہ ۾ نہ اچن.

منھنجي ذهن ۾ اهو سوال شدت سان اڀري ٿو تہ حڪومت پاڪستان کي آخر اها ڪھڙي ضرورت پئجي وئي آهي جو سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ وڏي تعداد ۾ جاسوس ۽ ايجنسين جا ايجنٽ ڀرتي ڪيا ويا آهن؟ هتي تہ ڄڻ هر ڪو ”روزگار سان“ لڳو پيو آهي ۽ هر ڪو ڏاڍي ايمانداريءَ سان پنھنجي نوڪري ڪري رهيو آهي. منھنجو ذهن سنڌ يونيورسٽيءَ جي اهميت جا سبب ڳولڻ وڃي ٿو.

شايد آئون غلط هجان پر آئون محسوس ٿو ڪيان تہ سنڌ جي وچولي ۽ زميندار طبقي جا نوجوان جڏهن هتي اچن ٿا تڏهن هو هڪدم هڪ مختلف دنيا يا ”ذهني ماحول“ ۾ داخل ٿي وڃن ٿا. هڪ اهڙو ماحول جتي ماءُ، پيءُ، وڏو ڀاءُ يا اهڙو ڪو بہ ٻيو ڪردار ڪونہي جيڪو کين خرابين ڏانھن وڌڻ کان جهلي. ٻئي پاسي ملڪ ۾ ڪم ڪندڙ مافيائون اهڙن شاگردن جي چوگرد پنھنجا ماڻهو ڇڏين ٿيون. اهي مافيائون، هٿيارن کان هيروئن ۽ جاسوسيءَ کان سياست تائين سڀ ڪم وٺن ٿيون. يونيورسٽي تہ هونئن ئي مستقبل جي سياستدانن جي نرسري هوندي آهي. ڇا توهان هتي نوٽ نہ ڪيو تہ اهو معصوم ٻار جنھن کي مائٽن جيئن تيئن سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ داخلا ڏياري انھن کي ڄڻڪ ”خطرن ۾ ڇڏي“ ڏنو ويو. هاڻي ان اڌ ڪچي اڌ پڪي ذهن جي حفاظت ڪير ڪري؟ اهو ڪم استادن جو هوندو آهي. اداري جي ڊسيپلين تي عمل ڪرايو ويندو آهي. پر سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ ”ڪل خير“ لڳو پيو آهي. انتظاميا نوڪري پڪي ڪرڻ لاءِ گورنر جي پيرن تي ڪري پوي ٿي ۽ ڪي ”جرئتمند“ استاد هلڪي ڦلڪي مزاحمت ڪري ماٺ ڪري ويھن ٿا. آخر هنن کي بہ تہ پنھنجا گهر هلائڻ لاءِ ”عزت جي پگهار“ گهرجي.

استاد صاحبن کي بہ وڏي معذرت سان عرض ڪجي ٿو تہ هو پڻ پنھنجن شاگردن جي نگراني ۽ پڙهائيءَ جي ذميواري ايئن پوري ڪو نہ ٿا ڪن جيئن پنھنجي اولاد جي ڪبي آهي، جيئن هئڻ گهرجي، جيئن ڊسيپلين چوي ٿو يا جيئن سڌريل ملڪن ۽ سڌريل تعليمي ادارن ۾ هئڻ کپي. هڪ تہ اڪثر استاد صاحبن کي پڙهائڻ ڪو نہ ٿو اچي، ٻيا ”نوڪرن جي نوڪرن“ آڏو ٻانہون ٻڌي بيھي رهن ٿا ۽ ٽيان يونيورسٽي پاليٽڪس ۾ اهڙي ريت مصروف آهن جيئن ”يونين باز“ آفيسر ڪم بدران پبلڪ رليشننگ ڪندا آهن. شاگردن کي پڙهائي تہ ڪير پڙهائي؟ هر استاد نوڪري پڪي رکڻ جي چڪر ۾ آهي ۽ ”نوڪرن جي نوڪرن“ آڏو ”حڪم ڪريو سرڪار!“ ڪرڻ جو سلسلو جاري آهي. جڏهن ”ڪاپي ڪلچر“ جو رواج پيو تڏهن نوڪرن جا نوڪر ۽ ڪي استاد (جن کي استاد لکڻ تي خود مون کي شرم ٿو اچي) سڄي خرابيءَ ۾ پاڻ ملوث هئا. جيڪڏهن ايئن نہ هجي ها تہ هاڻي جڏهن سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ سخت ڊسيپلين واري ماحول ۾ امتحان وٺڻ جي رٿ رٿي وئي تہ بسن تي فائرنگ ڇو ٿي؟ ۽ ڪنھن ڪرائي؟

ان تعليمي ماحول ۽ اهڙن واقعن سنڌ يونيورسٽيءَ جي اجهو اها عزت ڪرائي آهي جو ڏڪندڙ هٿن سان مثال ڏيڻو پيو تہ هتي اها ڪار ٿي آهي جيڪا ڪاري چور سان ٿيندي آهي. اهو سوال پڇڻ جو حق، هڪ عام شهريءَ وانگر مون کي بہ آهي تہ نيٺ هن اهم ترين مسئلي جي حل ۾ رنڊڪ ڪھڙي آهي ڇا ڪجھہ سڄڻن جون اپيلون هن گندي ماحول مان گندگي ختم ڪري ڇڏينديون؟ اسان کي مهرباني ڪري ايترو تہ ٻڌايو وڃي تہ سنڌ يونيورسٽيءَ جو ڪھڙو شعبو آهي جيڪو درست ڪم ڪري رهيو آهي، جنھن ترقي ڪئي آهي يا جيڪو علمي سطح تي ”مثالي“ ڪري پيش ڪري سگهجي! داخلا جي شعبي وارن وٽ پراسپيڪٽس ڪو نہ آهن. امتحان جي شعبي مان پيپر آئوٽ ٿي وڃن ٿا. ڪنھن بہ ڊپارٽمينٽ ۾ ڊسيپلين جو وجود ڪونہي. سنڌالاجي ۾ وڃ تہ رڳو مايوسي پکڙي پئي آهي. الائي تہ ڇو مون کي سنڌالاجيءَ مان هاڻي اهڙي قسم جي بوءِ ايندي آهي جھڙي ميان يار محمد ڪلهوڙي ۽ عيسيٰ خان ترخان جي مقبري مان ايندي آهي.

سياستدانن، جاسوس ادارن، ”نوڪرن جي نوڪرن“، مافيائن، هٿ ٺوڪين استادن سميت يونيورسٽيءَ جي انتظامي سربراھہ کي اها صلاح شايد ڪڏهن بہ پسند نہ ايندي تہ هو هن مقدس اداري کي ڌنڌي ۽ سياست جي نرسري نہ بنائين. داخلائون سفارش بدرا