هدايت منگي

ار هلائڻ جون هدايتون، خير خيريت ۽ صلاح مشورو ۽ معصوم فرمائشون هونديون هيون. اهو ئي پٺاڻ ڪنهن هوٽل ۾ رٻڙ جهڙي ماني کائيندي سوچي ٿو ته آخر هن مانيءَ تي ڪنهن جو حق آهي؟ ڪنهن سنڌيءَ جو؟ ڪنهن مهاجر جو؟ ڪنهن بلوچ مڪرانيءَ جو؟ پنجابيءَ جو؟ يا خود سندس (پٺاڻ جو) جيڪو بک ۽ بيروزگاريءَ کان مجبور ٿي ڪراچيءَ ۾ مزدوري ڪري رهيو هو! مون کي ياد آهي ته هڪ سياسي نوجوان ان ڪهاڻيءَ تي ڪاوڙ ۽ اٻهرائيءَ ۾ تنقيد ڪندي چيو هو، ”اها ڪهاڻي ڪنهن پاڪستاني ڪميونسٽ جي سوچ جي عڪاسي ڪري ٿي، جيڪو پاڪستان جي مزدورن کي هڪ ٿيڻ جي صلاح ڏئي ٿو!“
هدايت منگي هلال پاڪستان جي ادبي صفحي ۾ پاڻ کي ”هيميم“ لکندو هو، اهو ”هيميم“ پوءِ سڄي زندگي ساڻس گڏ هلندو رهيو.
هدايت جوانيءَ ۾ گهاٽا شهپر رکيا هئا. بالڪل هوسي مارتيءَ جي شهپرن وانگر، جن يارن هوسي مارتيءَ جي تصوير نه ڏٺي آهي، اهي هڪ ڀيرو ضرور ڏسن ته کين هدايت جي شڪل صورت ۽ هوسي مارتيءَ جي تصوير ۾ تمام ٿورو فرق نظر ايندو (هوسي مارتي ڪيوبا جو قومي شاعر آهي جنهن جو مشهور گيت ’واتنانا ميرا‘ سڄي دنيا ۾ مشهور آهي ۽ ڪيوبا جي سڀني ماڻهن کي اهو گيت قومي تراني وانگر برزبان ياد هوندو آهي)
خبر ناهي ته ان هڪجهڙائيءَ جو احساس هدايت کي هو يا نه! ٻئي ڏٻرن جسمن جا مالڪ هئا. ڏاڙهي چٽ ۽ شهپر وڏا، پيشانيءَ کان مٿي جي مخصوص گولائيءَ ۽ مختصر وار! ضروري ناهي ته چهري ۽ بيهڪ جي هڪجهڙائي هر معاملي ۾ هڪجهڙائيءَ جو سبب ٿئي. آئون نٿو چئي سگهان ته هوسي مارتي پنهنجن دوستن جي حلقي ۾ پنهنجي زبان کي ايئن ڀوڳ چرچي لاءِ استعمال ڪري سگهندو هو يا نه، جيئن هدايت منگي ڪري سگهندو هو.
اهو اتفاق ئي آهي ته جو ٿر جي پهرين سفر دوران انور پيرزادو، فيض ٻگهيو ۽ هدايت منگي مونسان گڏ هئا. مون وانگر اهو هنن جو به پهريون سفر هو، منهنجو خيال آهي ته هدايت ٿر جو آخري سفر ان وقت ڪيو هو جڏهن مسٽر عبدالقادر منگي ٿر سيمينار ڪرايو هو. ان ڀيري به اتفاق سان هو اسان جو همسفر ٿي پيو هو ۽ بقول سندس ’مرڻ کان بچي ويو هو‘ ان دوران يا شايد ان کان اڳ هدايت کي لاڙڪاڻي ضلعي ۾ قديم آثارن جي کوج جو شوق به ٿي پيو. هن لاڙڪاڻي ضلعي ۾ ڪافي سارن دڙن، اسٽوپائن ۽ نُلهن بابت مواد گڏ ڪيو ۽ مختلف اخبارن خاص ڪري هلال پاڪستان ۾ ڇپايو.
بدقسمتيءَ سان اسان وٽ اهڙو ڪو به ادارو يا ڪلب ناهي جيڪا ان قسم جي مضمونن کي سهڙيندي هجي. ڪاش اهو ڪم هدايت پاڻ ئي ڪيو هجي (جيئن سڀ ليکڪ پاڻ ڪندا آهن) مون کي خبرناهي ته هدايت پنهنجيون لکڻيون محفوظ ڪري ويو آهي يا نه! پر جيڪڏهن هن ايئن ڪيو آهي ته پبلشرن کي اڳتي وڌي اهي ڇپائي محفوظ ڪرڻ گهرجن کين نقصان ڪو نه ٿيندو. هڪ ليکڪ جيڪو سڄي ڄمار ڏئي ٿو. سو معاشري کان ايترو ته لهڻي ٿو جو سندس ”ڪم“ ڪتابي صورت ۾ محفوظ ٿئي!
روزاني سنڌ حيدرآباد، اربع 29 ڊسمبر 1999ع