هو، جي اونداهين راتين ۾ ماريا ويا!

هو، جي اونداهين راتين ۾ ماريا ويا!

1983ع واري جمهوريت جي بحاليءَ واري تحريڪ ڪيترائي گهر اجاڙيا ۽ ڪيترائي گهر معذور ڪيا. ان جو تفصيلي رڪارڊ اڃا تائين سامهون ڪو نه آيو آهي. جمهوريت جي بحاليءَ جي هيءَ تحريڪ فقط چار مهينا هلي پر اهڙي هلي جو پوليس، رينجرز ۽ فوج کي پوئتي موٽڻو پيو. بڪتربند گاڏيون ۽ هيليڪاپٽر بم ۽ بارود جي باهه اوڳاڇڻ لڳا هئا ۽ مارشل لا جون خودڪار بندوقون شهرين جي سينن ۾ گوليون پوکڻ لڳيون هيون. غير سرڪاري ذريعن جو چوڻ آهي ته ان تحريڪ ۾ 300 کن شهرين جون ڇاتيون پروڻ ٿيون هيون پر حڪومت جي رڪارڊ تي فقط 49 شهيدن جا نالا اهن. 1983ع کي هاڻي 12 سال مڪمل ٿيا آهن پر اسان جو حال اهو ئي آهي ته اڃا تائين اهي لاش به ڪو نه ڳڻيا اٿئون جن تي جمهوريت جو پنڌ اڳتي هليو ۽ محمد خان جوڻيجي واري انڌي منڊي جمهوريت جي بحاليءَ کانپوءِ پيپلز پارٽي جي حڪومت ٺهڻ ممڪن به ٿي.
سنڌ جي عام ماڻهن وزارتن، سفارتن، پلاٽن ۽ پرمٽن جي لالچ ۾ تحريڪ ۾ بهرو ڪو نه ورتو هو. هنن ته ضمير جي سڏ تي وراڻي ڏني هئي ۽ جمهوريت جي پنڌ ۾ وڙهي ۽ رڙهي ساهه ڏنو هو. هنن کي ڪنهن موٽ جي لالچ ڪو نه هئي ۽ نه هنن ڦٽڪا کائڻ مهل اهو سوچيو هو ته سڀاڻي هڪ هڪ ڦٽڪي جي موٽ ۾ جمهوري حڪومت کان هيترا ڪي هيترا نوٽ وٺنداسون. هنن ته جمهوريت لاءِ آخري پساهه کنيا، ڦاهي جو ڦندو چميو، پنهنجي چمڙي اڊيڙائي ۽ جوانيءَ جا ڏينهن زندانن کي ڏئي ڇڏيا، صرف ان لاءِ ته جمهوريت جي ديوي راضي ٿئي ۽ ملڪ ۾ سک جو هوائون لڳن، پر اها جمهوريت لاءِ پنهنجيون زندگيون برباد ڪندڙن جي بدقسمتي جو سڀ ڪجهه ٿيڻ کانپوءِ به سک جون هوائون ڪو نه لڳيون.
جمهوريت لاءِ وڙهندڙ قيدي جن کي پوءِ ايمنسٽي انٽرنيشنل ”ضمير جا قيدي“ قرار ڏنو، جيڪي رات ۽ ڏينهن ٿيڻ تي شاعري ڪندا هئا، پنهنجن پيارن کان وڇوڙي جي غم کي دنيا جي غم سان ملائي هڪ ڪري چڪا هئا. چوندا هئا ته ”جڏهن چمڪي اٿيون کوليون دل سمجهي ٿي وئي ته تنهنجن ڳلن تي سحر وکري وئي آهي. جڏهن زندان تي ڏينهن وسامي ٿو ته سمجهي ٿا وڃون ته تنهنجي سينڌ ۾ تارا ڀرجي ٿا وڃن!“
حڪومت انهن شهيدن تي مهربان ٿي آهي جيڪي 1983ع واري گولين جي برسات ۾ رت سان وهنجي زمين ۾ پوکجي ويا هئا. سنڌ حڪومت وڏي سخا جو مظاهرو ڪري سندن جذبن ۽ حياتين جو ملهه 50 هزار رپيا في شهيد مقرر ڪيو آهي ۽ سفارش ڪئي آهي ته شهيدن جا وارث انهن رقمن جا حقدار هوندا باقي معذور ماڻهن جو معاوضو 25 هزار رپيا آهي. حڪومت شايد انهن بنيادن جي ادائگي ڪرڻ ٿي چاهي ته جن تي سندن حڪومت ٺهي ۽ انهن بنيادن تي اڏيل عمارت کين اربها رپين جو نفعو ڏياريو. ڪاش ايئن نه هجي ۽ حڪومت ان رقم کي شهيدن جي جذبي جي سلامي سڏي! شهيدن جي روحن وڏي وزير سيد عبدالله شاهه کي ”مالي مدد“ يا ”معاوضي“ جي التجا ڪو نه ڪئي هئي. پر جيڪڏهن شاهه صاحب کي پاڻ ئي خيال آيو آهي ته هو شهيدن جي جذبي کي سلامي پيش ڪري ته پوءِ شاهه صاحب جي سوچ تي خوشي ظاهر ڪبر ۽ گڏوگڏ اها به صلاح ڏبي ته جمهوريت جي شهيدن جون قبرون ايتريون اوچيون ۽ پڪيون ضرور ڪرايو جو ايندڙ وقت جا محقق ۽ سنڌ جا سپاهي انهن کي ڳولي سگهن. انهن سڀني شهيدن جي لاءِ ڪنهن ايوارڊن جو اعلان به ڪريو ۽ سندن قرباني کي نظر ۾ رکي هڪ اهڙو ڪتاب به ڇپايو، جنهن ۾ انهن سڀني شهيدن جو مڪمل ذڪر هجي، جن ضمير جي چوڻ تي مارشل لا سان ويڙهه کاڌي هئي.