ابڙو اڪيڊمي Abro Academy
2020-11-06
داخلا نمبر 1246
عنوان هيءَ چوٿين مارچ جي ڪهاڻي آهي
شاخ پنهونءَ ڪارڻ پَٻ ۾: ايڊيٽوريل-2 روزاني برسات ڪراچي
پڙهيو ويو 1046
داخلا جو حوالو:
هن داخلا جون تصويرون نه مليون
4 مارچ 1996ع
هيءَ چوٿين مارچ جي ڪهاڻي آهي
اڄ 4 مارچ آهي. 4 مارچ 1967 کي ذري گهٽ 30 سال ٿيا آهن پر سنڌي ماڻهن جي حقن ۽ بقا جي جنگ اڃا جاري آهي. ان جنگ ۾ 30 سالن دوران سنڌي قوم ڇا حاصل ڪري سگهي آهي؟ ڪيتريون وکون اڳتي وڌي چڪي آهي ۽ سنڌ دشمن قوتن کي ڪيتريون ملهون ماري چڪي آهي؟ هر سوال جو جواب خود هڪ سوال آهي. سنڌي قوم 30 سالن ۾ 30 وکون به اڳتي ڪو نه وڌي اهي ۽ 4 مارچ وارو ڳڀرو جوان نسل هاڻي پيريءَ ۾ پير رکي چڪو آهي، اها ٻي ڳالهه آهي ته وقت جي جبر ان نسل جي هيرن کي ڪجهه اهڙيءَ طرح پيٺو آهي جو سندن حالت ڏسي آهه نڪري وڃي ٿي.
يوسف لغاري جوانمرديءَ ۽ سچائيءَ سان اڃا تائين سنڌ جو ڪيس وڙهي رهيو آهي. رياستي جبر سان جهيڙيندڙ ۽ مهاڏو اٽڪائيندڙ ڄام ساقيءَ جو جوش ۽ جنون ڊيلٽا جي سنڌوءَ وانگر سانتيڪو ٿي چڪو آهي. يوسف جکراڻيءَ جو انت ڪجهه ايئن ٿيو، جو رياستي جبر پنهنجي جبر جي تصديق جون مهرون سندس جسم تي هڻي ويو. جکراڻيءَ جو مڙهه ڏسي ڪجهه وقت لاءِ سنڌ کي به ماٺ لڳي وئي هئي. هتي انهن صاحبن جو ذڪر ڪرڻ مان ڇا حاصل ڪجي ڀو ۾ پاڻمرادو جلا وطن ٿي ويا يا جڏهن اقتدار جي جي مڪني هاٿيءَ سندن ڳچيءَ ۾ گلن جا هار وڌا ته هو سنڌ سان عشق وساري ويهي رهيا. هي چوٿين مارچ جي ڪهاڻيءَ جو هڪ منظر آهي!
4 مارچ 1967ع تي سنڌي شاگردن جي هٿن ۾ ڪجهه به ڪو نه هو، سواءِ پٿرن جي. شاگردن جي للڪار هئي ”گوليءَ جو جواب پٿر – اسان جا پٿر توهان جي گولين جي برابر آهن.“ ظاهري طرح شاگردن جي جنگ ڪمشنر مسرور حسن سان هئي پر مسرور حسن جي پويان ايوب خان جي مارشل لا هئي. هيءَ ڪنهن ڪاموري سان نه، رياستي جبر سان سنڌي شاگردن جي سڌي ويڙهه هئي جيڪا سنڌي قوم جي جدوجهد ۾ پيڙهه جو پٿر ٿي وئي. اها جدوجهد 30 سالن ۾ ڪٿي پهتي آهي؟ ۽ ان جدوجهد جي اها حالت ڪنهن ڪئي آهي؟ نه اسان سوچيو آهي ۽ نه وري سوچڻ چاهيون ٿا، شايد ان ڪري ته رياستي جبر ته جيڪي ڪيو سو ڪيو پر اسان جيڪي ڪجهه پاڻ سان پاڻ ڪيو، اهو به گهٽ نه هو.
اسا ڇا ڪيو؟ هر ڪو پنهنجي لاءِ جدا ڏيڍ سر جي مسيت ٺاهيندو ويو. هڪ ڌڙو ٺاهيندو ويو، ٻيو ڌڙو ڊاهيندو ويو. هڪ ڌڙو ”پر امن“، ”پر امن“ چوندو ويو ۽ ٻيو ڌڙو ”آنڊن مان رسيون ۽ کلن مان بوٽ ٺاهڻ“ جا ڀاشڻ ڏيندو ويو. اهنسا جي پاڇي ۾ هٿيار سنڌ گهڻو اڳ ڏٺا. اها 1974ع واري چوٿين مارچ هئي، حيدرآباد جو مسلم ڪاليج هاسٽل هو جڏهن سنڌ جي نوجوان پهريون ڀيرو ڏٺو ته هڪ نوجوان اسٽيج تي خودڪار بندوق کڻي بيٺو آهي. ان ئي جلسي ۾ ڪي نوجوان وار ۾ پستول هڻي پهتا هئا ۽ ڪنهن ڪنهن مهل انهن جي تجلي ڏيکاري ڄڻ ته اعلان ٿي ڪيائون ته سنڌ هٿياربند ٿي وئي آهي. شايد هيءَ اها بدقسمت گهڙي هئي جڏهن مٺ جيترا نوجوان بلوچن ۽ پٺاڻن واري ويڙهه جو تانءُ ڏسي ڀلجي پيا هئا ته آزادي گهوڙي تي چڙهي واءُ مينهن ڪندي پئي اچي! اها به چوٿين مارچ جي ڪهاڻي آهي!
ان کانپوءِ رياستي جبر ڪاري ڏائڻ وانگر سنڌ ۾ ڪاهي پيو. 1977ع واري مارشل لاءِ ٻن چئن پيرن، رئيس ۽ ڪامورن کي ڇڏي هر سنڌيءَ جو نالو ”ناپسنديده ماڻهن“ جي لسٽ ۾ لکي ڇڏيو ۽ انهن قوتن کي هٿن ۾ خودڪار بندوقون ڏيئي ڇڏيون جيڪي سنڌ جي گرم جذبن کي ٿڏو ڪري سگهن. ڳالهه خيرپور ناٿن شاهه ۽ موري کان ٿيندي سکپور ۽ ٽنڊي بهاول وٽان ڦيرو کائي سنڌ جي ٻيلن ۽ عزيز آباد تي اچي بيٺي. سنڌ پنهنجي مزاج ۾ جيڪا مزاحمت رکي ٿي، ان مزاحمت جي سزا بلڪه تشدد جو ”عمر قيد“ کيس ايم ڪيو ايم ۽ ڌاڙيلن جي صورت ۾ ڏنو ويو.
هن وقت سنڌ تشدد جو عمر قيد ڀوڳي رهي آهي. اها سزا ڏيڻ ۾ ڪي مير جعفر به هوندا، ڪي مير صادق به هوندا. ضروري ناهي ته اهي ڪي وڏا ۽ ننڍا وزير ئي هجن، انهن ۾ ڪي عام ماڻهو به ٿي سگهن ٿا. جڏهن رياستي پنجوڙ سوڙهو ٿيندو آهي تڏهن بيشمار ماڻهو ”سرڪار ڀڳت“ ٿي ويندا آهن. سرڪار ڀڳتيءَ مان وڏو لاڀ ملندو آهي. جڏهن سرڪار ڀڳتيءَ جو لاڙو وڌيو ته اڳتي هلي ان لاڙي هڪ خاص سياسي ڪلچر جو روپ ورتو. اهو روپ اڄ تائين قائم آهي ۽ ان روپ محل جيڪو اصل ۾ وڏو ٻهروپ محل آهي، جي بنيادن ۽ فرش جي هيٺان اهي بيشمار قبرون دٻجي ويون جيڪي ڊگهي رياستي جبر ۾ وڙهندڙ نوجوانن جون هيون. اها آهي چوٿين مارچ جي آکاڻي!
اڄ وري 4 مارچ آهي. ان هلچل جو هڪ اهم ڏينهن، جيڪا سنڌ جي بحاليءَ لاءِ هلي. ان هلچل سان سنڌ جو گم ٿي ويل اهو نالو ته پاڪستان ۽ دنيا جي نقشي تي موٽي آيو جيڪو ايوب شاهيءَ جي مارشل لا وقت ون يونٽ جي صورت ۾ ٽينڪن جي پٽن هيٺان اچي چيڀاٽجي ويو پر سنڌ جو اهو اختيار اڃا ڪو نه موٽيو آهي جنهن جو واعدو ٺهراءَ پاڪستان ۾ ڪيو ويو جنهن جي ضمانت 1973 واري آئين ۾ ڏني وئي ۽ پوءِ ان جي تجديد ايم آر ڊي واري اعلان نامي ۾ به ڪئي وئي. 4 مارچ 1967ع واري ڏينهن تي سنڌ پنهنجي وجود جي سياسي بحالي لاءِ وڙهي رهي هئي ۽ ان معاشري عنصر به شامل هو پر هاڻي 4 مارچ 1996ع واري ڏينهن تي سنڌ جي ورهاڱي لاءِ ڏنل الٽيميٽم جون گهڙيون وقت جي ٽڪ ٽڪ سان ويجهو اچي رهيون آهن ۽ معاشي جنگ وفاق جي وڇايل شطرنج تي شهه کايو بيٺي آهي. سنڌ جي معاشي حقن جو سودو ڪنهن ڪيو؟ سنڌ جي پاڻيءَ جو سودو ڪنهن ڪيو؟ سنڌي وزيراعظمن ۽ سنڌي وڏن وزيرن جي موجودگيءَ ۾ برمي، بنگالي، بهاري، هندستاني، افغاني ۽ ٻيا لوڪ سنڌ تي ڇو ۽ ڪيئن قبضو ڪري سگهيا؟
سنڌ، هر جنگ هارائي بيٺي آهي، پوءِ به هارايل جنگ وڙهي رهي آهي. هارائڻ کانپوءِ به وڙهڻ، سنڌ جو مزاج آهي. شايد اهو ئي مزاج هار کي جيت ۾ بدلائي ٿو! سنڌ، هڪ جنگ نيم تاريخي دور ۾ لڳل مهاڀاري لاڙائيءَ ۾ به هارائي وئي هئي جنهن جو ذڪر مهاڀارت ۾ آهي پر سڄي اپکنڊ، افغانستان ۽ ايران ۾ اها سنڌ ئي هئي جنهن شڪست کانپوءِ به جنگ جي فاتح ارجن جي گهوڙي جون واڳون جهلي ”واڪ اوور“ ڏيڻ کان انڪار ڪيو هو. اڄ، سنڌ پنهنجا وسيلا، پنهنجي ٻڌي، پنهنجا شهر، روڊ ۽ رستا وڃائي چڪي آهي ۽ انهن تي غير مقامي لوڪ پنهنجي ”اباڻي ملڪ“ وانگر ڦرندا ٿا وتن، ان هوندي به سنڌين جي مزاحمت جاري آهي. پر، هيءَ مزاحمت ڪيڏي نه عجيب آهي ۽ ڪيڏي نه طاقت آهي ان ۾ ! جو ڄڻ ته ڪو ڇپ هيٺان ڦاٿل ۽ پاڻ کي آزاد ڪرائڻ لاءِ ڦٿڪي ڦٿڪي ٿڪجي، نستو ٿيل ماڻهو، پنهنجي قوت ميڙڻ لاءِ ڪجهه گهڙيون اکيون ٻوٽي بي ست ٿيو پيو آهي! هيءَ به چوٿين مارچ جي ڪهاڻي آهي.
4 مارچ پاڻ ڪا تحريڪ نه آهي، اهو هڪ ڊگهي تحريڪ جو هڪ اهڃاڻي ڏينهن آهي، جنهن ڏينهن تي سنڌ جي شعور کي رياستي جبر ذريعي چيڀاٽڻ جي ڪوشش ڪئي وئي. ان ڏينهن جا ڪجهه تفصيل مسعود نوراني قلمبند ڪري اڄ جي نوجوانن کي پڙهائي چڪو آهي، ڪجهه يوسف لغاريءَ لکيا هوندا ۽ ڪجهه بين. اڃا به لکڻ جي ضرورت آهي پر اصل حقيقت اها آهي ته اها تحريڪ اڃا جاري آهي. ڇا ان ڊگهي تحريڪ کي ڪو قلمبند ڪري رهيو آهي؟.... ۽ ڇا اها تحريڪ ڪاميابي ماڻيندي نظر اچي ٿي؟ سنڌين جي قومي جدوجهد جو هڪ اتحاد ايوب خان جي آخري ڏينهن ۾ ٿيو، ٻيو اتحاد ”سنڌ قومي اتحاد