هي مضمون مزاج ۾ ’سنڌ آئينو‘ سلسللي جو آهي سنڌ ۾ ڌربندي (اليڪشن 88ع)

هي مضمون مزاج ۾ ’سنڌ آئينو‘ سلسللي جو آهي

سنڌ ۾ ڌربندي (اليڪشن 88ع)

جڏهن 1977ع وارين عام چونڊن جي نتيجن کي اهو چئي قبول نه ڪيو ويو ته ان ۾ ڌانڌليون ٿيون آهن ۽ ملڪ ۾ مارشل لا لڳي ويو تڏهن سنجيده طبقن اهو محسوس ڪيو ته هن کانپوءِ ملڪ ۾ منصفاڻيون ۽ حقيقي چونڊون نه ٿينديون. ايئن سوچڻ جا ڪارڻ هئا. دنيا جي تاريخ ٻڌائي ٿي ته انهن ملڪن ۾ جتي سامراجي تسلط هوندو آهي، ان وقت ماڻهن کي ”ووٽ جي حق“ کان محروم ڪيو ويندو آهي جڏهن اهي پنهنجي ”ووٽ“ جي قوت کان واقف ٿي ويندا آهن. 1970 وارين چونڊن بابت چئي سگهجي ٿو ته اهي منصفاڻيون ٿيون ڇاڪاڻ ته ان وقت حڪمران ان ڀل ۾ هئا ته ماڻهن جو شعور بلند نه آهي تنهنڪري بيوقوف عوام اهڙي حڪومت لاءِ راهه هموار ڪندو جيڪا حڪمران طبقن جي حق ۾ ويندي. اها حقيقت به ڪنهن حد تائين صحيح آهي ته ان وقت تائين ملڪ جا ماڻهو ووٽ جي قوت کان ايترو واقف نه هئا ته سندن ووٽ ايڏو اهم ۽ طاقتور آهي جنهن جي استعمال سان هو پنهنجي مرضي جي حڪومت قائم ڪري سگهن ٿا. اهو احساس انهن کي تڏهن ٿيو، جڏهن عوامي ليگ بنگال ۾ ۽ پ پ حڪومت پاڪستان ۾ ٺاهي.

پر بعد ۾ ماڻهن کي اها به خبر پئي ته معاشي طور غلام ملڪن ۾ ووٽ کان طاقتور هڪ ٻي شيءِ به هوندي آهي جنهن کي مارشل لا چيو وڃي ٿو ۽ جنهن 1977ع ۾ سول حڪومت جو تختو اونڌو ڪري ڇڏيو ۽ عوام کي ووٽ ڏيڻ ۽ حڪومت ٺاهڻ جي حقن کان محروم ڪري ڇڏيو. اهڙو تجربو عوام کي فقط پاڪستان ۾ ئي نه ٿيو پر اهو به ڏٺو ويو ته جڏهن چليءَ ۾ ”ووٽن“ واري حق جي استعمال مان چليءَ جي عوام پنهنجي پسند جي حڪومت چونڊي ته فوج ان کي طاقت جي زور تي ختم ڪري ڇڏيو ۽ ثابت ڪيو ته عوام پاران جمهوريت طريقن سان قائم ڪيل حڪومت کي هٽائي ڇڏڻ سامراج جي ضرورت آهي. اهڙن ملڪن ۾ چونڊون يا ته ٿينديون ئي نه آهن يا وري اهي اهڙين اٽڪلن سان ڪيون وينديون آهن جو عوام کي حقيقي نمائندگي ملي نه سگهندي آهي. اهڙا تجربا گهڻا ٿيا آهن، جن ۾ خاص طور تي ريفرنڊم ۽ غير پارٽي بنياد تي چونڊن جهڙا ڊراما شامل آهن.

ان وچ ۾ هڪ اڌ ڀيرا چونڊن جون تاريخون مقرر ٿيون ۽ بعد ۾ چونڊون نه ڪرايون ويون.

هاڻي وري چونڊن جا ڏينهن ويجها ايندا پيا وڃن. حڪومت اعلان ڪيو آهي ته اهي غير جانبدار، پارٽي بنيادن تي ۽ صاف سٿريون چونڊون ٿينديون. دعويٰ جي حد تائين اها پر اميد ڳالهه آهي پر عملي طور تي اهو ممڪن آهي ته يا نه؟ اهو ٻيو سوال آهي اسان ڄاڻون ٿا ته پاڪستان جو عوام پنهنجي ووٽ جي قوت کان واقف ٿي چڪو آهي ۽ اهو سمجهي ٿو ته ووٽ جي استعمال سان هو وري حڪومت ٺاهي سگهي ٿو. اهو ئي سبب آهي جنهن ڪري مختلف سياسي حلقا ان انديشي جو اظهار پيا ڪن ته چونڊون نه ٿينديون يا جيڪڏهن ٿيون ته انهن ۾ ڌانڌليون ٿينديون.

ڌانڌلين کي ناڪام ڪرڻ لاءِ حڪومت جي اعلان موجب اپاءَ ورتا ويا آهن. پر صورتحال اها آهي ته حڪومت ۽ ان جون اتحادي پارٽيون به چونڊن ۾ اميدوار آهن ۽ انهن جا اڳواڻ اهڙو اظهار ڪندا رهيا آهن جن مان ڌانڌليون ڪرائڻ جا ڏس پتا ملن ٿا. مثال طور پنجاب جو وڏو وزير چونڊون ملتوي ڪرائڻ جي حق ۾ نظر اچي ٿو. نسيم اهير، پليجي کي هر صورت ۾ قومي اسيمبليءَ کان روڪڻ جي ڳالهه ڪري ٿو. اوڪلي، آمريڪي معيشيت جي حوالي سان پاڪستان بابت راءِ ڏئي ٿو ۽ هڪ روحاني پيشوا چوي ٿو ته ”سندس حق ۾ ابابيل ووٽ وجهڻ ايندا.“ اهي پراسرار ابابيل ڪهڙن پاسن کان ايندا اهو پاڻ کي سمجهه ۾ نٿو اچي.

سنڌ جي تازي صورتحال ۽ بدليل لهجن ۽ نئين ڌربندي کي ڏسي اهم سوال اهو پيدا ٿو ٿئي ته هاڻي ڪنهن تي اعتبار ڪجي ۽ ڪنهن کي ووٽ ڏجي جيڪو سنڌ، سنڌي ماڻهن ۽ پورهيتن جي راڄ جي قيام ۾ مدد ڏئي. تاريخ جو ڦيٿو سدائين اڳتي وڌندو اهي. اسان کي 1970ع وارين چونڊن جا نتيجا ٻڌائين ٿا ته انهن منصفاڻين چونڊن ۾ عوامي ليگ، پيپلز پارٽي ۽ نيشنل عوامي پارٽي کٽيو هو جن جا مکيه نعرا .سوشلزم اسان جي معيشيت آهي.“ هئا. عوام، انهن ئي نعرن جي حق ۾ ووٽ ڏنو پر بعد ۾ حاڪمن خبر ناهي ته ڪهڙن عالمي دٻائن سبب اهي نعرا واپس ورتا. تاريخ جو ڦيٿو اڳتي وڌندو آهي. 1970ع وارو عوامي فيصلو پوئتي ٿيڻو ناهي. ڳالهه اڳتي وڌڻي آهي.

هن وقت چونڊن ۾ سرمائيدار، جاگيردار، پير، مير، سردار ۽ انتهاپسند مذهبي جماعتون هڪ طرف آهن. ٻئي طرف اهو جاگيردار ۽ سرمائيدار طبقو آهي جيڪو عوام کي يقين ڏيارڻ ۾ ڪامياب ويو آهي ته اهي سندن خدمت لاءِ ”عاليشان ۽ بي مثال“ جذبو رکن ٿا. ٽئن طرف قومپرست، پورهيت مفادن سان لاڳاپيل، سنڌ دوست ۽ روشن خيال مذهبي ماڻهو آهن. بدقسمتيءَ سان اولين ڌر تمام تڪڙو ۽ وڏو اتحاد تيار ڪيو آهي جيڪو دراصل ٻي ڌر جي خلاف آهي. ٻي ڌر ۾ موجود ڪارڪنن جو جذبو ۽ ايمانداري ساراهڻ لائق آهي پر ڪن تڪن ۾ ڪارڪنن کي نظر انداز ڪري روايتي سياسي بازيگرن کي ٽڪيٽ ملڻ ڪري منجهن ناراضگي اڀري آهي. ٽين ڌر ۾ ٿيل ڦير ڦار تمام نازڪ موڙ تي ٿي آهي جنهن جا في الحال شايد سٺا نتيجا نڪري نه سگهن. ان هوندي به اها سنڌ جي ٻيو نمبر وڏي طاقت آهي. هاڻوڪين چونڊن ۾ هيءُ ٽه طرفو مقابلو آهي. جنهن ۾ ٻيو نمبر ڌر کي سڀ کان وڏو فائدو ”ليڊرشپ“ جو هئڻ آهي، جنهن جيتري ليڊرشپ ٻين ڌرين وٽ نه آهي. اها ٻي ڳالهه آهي ته سياسي شعور ٽين ڌر وٽ ۽ رياستي پٺڀرائي پهرين ڌر وٽ وڌيڪ آهي. ان صورتحال ۾ ووٽر لاءِ اها سوچڻ جي گهڙي آهي ته هو ڪنهن کي ووٽ ڏئي.

ووٽر کي پنهنجو ووٽ، سنڌ، سنڌ جي ماڻهن، قومي مفادن ۽ پنهنجي ضمير موجب ڏيڻ گهرجي. وٽس ان کانسواءِ ٻي ڪا به ڪسوٽي نه آهي ته هو پنهنجي تڪ ۾ بيٺل نمائندن جو ماضي ۽ حال ڏسي انهن جي سياسي ڪردار جو جائزو وٺي، سندن اصولن جو جائزو وٺي ۽ ڏسي ته اهو اميدوار پنهنجن اصولن تي ڪيترو بيهي سگهيو آهي. ڪٿي ايئن ته نه ناهي ته اهو اميدوار چونڊجي وڃڻ کانپوءِ وڪامجي ويندو ۽ ووٽر جو ووٽ عوام دشمن ماڻهوءَ جي هٿ ۾ پهچي ظلم ڪرڻ لڳندو.

هنن چونڊن ۾ ٽه طرفو مقابلو آهي، ان ڪري هر هڪ ڌر کي هڪ وقت ٻن مخالفن سان منهن ڏيڻو آهي. پر هن ٽطرفي ويڙهه سان ان اتحاد کي ڪو به نقصان ڪونهي جنهن کي اسلامي جمهوري اتحاد جو نالو ڏنو ويو آهي ڇاڪاڻ ته پ پ ۽ سنڌ دوستن/قوم پرستن جا ووٽ پاڻ ۾ ڪٽجي سگهندا. دلچسپ صورتحال وري اها آهي ته سنڌ جا ماڻهو، ڪٽنب يا هر هڪ فرد پنهنجي اندر اڌو اڌ تقسيم ٿيل آهي. هو سڀ جذباتي طرح پ پ سان ۽ شعوري طرح قومپرستن سنڌ دوستن ۾ ورهايل آهن. جنهن فرد تي شعور حاوي آهي سو سنڌ دوستن سان آهي ۽ جنهن تي ڀٽي خاندان سان جذباتي لاڳاپو حاوي آهي سي پ پ سان آهن.

هوڏانهن، پ پ ۽ جمهوري اتحاد ۾ شموليت جو به هڪ ڊگهو سلسلو هليو آهي. جن مفاد پرستن جي خيال ۾ پ پ جي ڪاميابي يقيني هئي سي پ پ ۾ ويا ۽ جن جي خيال ۾ اڳوڻي حڪمران ڌر جا امڪان وڌيڪ هئا اهي اسلامي جمهوري اتحاد ۾ ويا. پر سنڌ جي قومپرستن ۽ پورهيت دوستن کي پنهنجي لاءِ اهڙو ڪو به گمان نه آهي تنهنڪري