هٿيارن جي ڊوڙ- ماريو ماريو نه، خدا خدا ڪيو!

29 جنوري 1996ع
هٿيارن جي ڊوڙ
ماريو ماريو نه، خدا خدا ڪيو!

پاڪستان جي وزيراعظم جاپان جي تازي دوري مهل اڌ صدي اڳ هيروشيما ۽ ناگاساڪيءَ ۾ ڦاٽل ايٽم بمن سبب پيدا ٿيل هاڃن جو حوالو ڏيئي دنيا کي اپيل ڪئي هئي ته هندستان کي ايٽمي ڌماڪا ڪرڻ کان جهليو. ڪٿي ايئن نه ٿئي ته سڀاڻي نئين دهلي ۽ لاهور ۾ به زندگي ايئن رک ٿي وڃي جيئن ٻي جنگ عظيم جي پڇاڙيءَ ۾ ٿيو هو. وزيراعظم بينظير لاهور ۽ دهليءَ جو حوالو ته محض مثال خاطر ڏنو حقيقت اها آهي ته ڪراچي ۽ اسلام آباد سميت پاڪستان جو ڪو به شهر ڀارتي ايٽم بم جي خطري کان بچيل نه آهي.
عالمي برادريءَ کي پاڪستان تي ايٽم بم رکڻ جو شڪ آهي پر هندستان وٽ ايٽم بم جي موجودگيءَ جي پڪ آهي. سياست ۾ پڪ کي شڪ ۾ رکڻ ۽ شڪ کي پڪ ۾ رکڻ دڙڪي ۽ حڪمت عمليءَ جو حصو سمجهيو ويندو آهي. شڪ ۽ پڪ جي وچ ۾ هلندڙ هٿيارن جي سياست هاڻي 1996ع ۾ ان وقت وڌيڪ خطرناڪ ٿي وئي آهي، جڏهن هندستان فيصلو ڪيو آهي ته اهو پاڪستان جي سرحدن ويجهو 500 ميزائيل نصب ڪندو.
27 جنوريءَ تي ڀارت پرٿوي ميزائل جو پندرهون تجربو ڪيو، جيڪو توقع کان وڌيڪ فاصلي تي ڪريو. ابتدائي اطلاعن موجب اهو ميزائيل 150 ڪلوميٽرن تائين مار ڪري سگهيو ٿي پر اهو 200 ڪلوميٽرن تي ڪريو. معمولي سڌاري سان اهي ميزائيل وڌيڪ 100 ملين تائين مار ڪري سگهندا. انهن ميزائيلن جي تنصيب جي ارادي سان پاڪستان وڏي ڳڻتيءَ ۾ پئجي ويو آهي ڇاڪاڻ ته هاڻي ڀارت انهن جي ذريعي جوهري هٿيار به استعمال ڪري سگهندو، هندستان به ان ڳڻتيءَ جي ترديد نٿو ڪري. وزيراعظم بينظير جاپان ۾ اعلان ڪيو هو ته هوءَ دنيا ۾ ڪنهن به هنڌ هندستان سان ان سوال تي ٺاهه ڪرڻ لاءِ تيار آهي ته ڏکڻ ايشيا اهڙن خوفناڪ هٿيارن کان آزاد علائقو رهي پر ڪمزور ۽ طاقتور جي وچ ۾ موجود معاملا ايڏي سولائيءَ سان طئه نه ٿيندا آهن.
هندستان جي يوم جمهوريه (26 جنوري) تي ڀارتي وزيراعظم نرسمهارائو اعلان ڪيو ته ڀارت پرٿوي ميزائلن جي پروگرام کان اصل ڪو نه مڙندو ڇاڪاڻ ته پاڪستان کي جديد هوائي جهاز ملڻ سان علائقي جي صورتحال بدلجي وئي آهي. نرسمهارائو ته صاف صاف چيو ته دنيا ۾ ڪنهن کي به اها طاقت ناهي ته ڀارت کي ميزائيل نصب ڪرڻ کان روڪي سگهي. هن جو اشارو ظاهر ظهور آمريڪا ڏانهن هو جنهن 17 جنوري تي هندستاني ارادن تي ڳڻتي ظاهر ڪندي چيو هو ته ميزائيل نصب ڪرڻ سان خراب نتيجا نڪرندا ۽ علائقي ۾ ڇڪتاڻ گهٽجڻ بدران وڌي ويندي! اصل ۾ آمريڪي پينٽاگان ڀارت کي گهڻي وقت کان جهليندو پيو اچي پر ڀارت ڪو پاڪستان جهڙو ملڪ نه آهي جيڪو ٻين جون اکيون ڏسي چپ ڪري ويهي رهي.
سرحدن تي فائرنگ جا واقعا هلندڙ آهن. 26 جنوريءَ تي خاص خبرن ۾ ٻڌايو ويو ته فارورڊ ڪهوٽه ڳوٺ وٽ هندستاني فوج جي پري تائين مار ڪندڙ راڪيٽن هڪ مسجد ۾ جمعي نماز پڙهندڙ 24 نمازي ماري وڌا ۽ ايترائي زخمي ڪيا. سڄو اپکنڊ ٻري رهيو اهي. ڪشمير ۾ هندستاني يوم جمهوريه ”ڪاري ڏينهن“ طور ملهائجي ٿو، ڪراچيءَ ۾ هندستاني مداخلت جي سرڪاري دعوا ٿئي ٿي ۽ نيٺ معاملو سرحدن تي ميزائيلن ۽ ائٽمي هٿيارن جي دڙڪن تائين پهچي ٿو. پاڪستان هندستان سان 50 سالن ۾ 3 جنگيون وڙهي چڪو آهي ۽ انهن جي اثر کان ٻئي ملڪ واقف آهن. پهرين جنگ ڪشمير رلائي ڇڏيو. ٻي جنگ بابت جيتوڻيڪ پاڪستان کٽڻ جي دعوا ڪري ٿو، ڳالهه صرف ايتري هئي ته پاڪستان پنهنجو چڱو دفاع ڪري سگهيو، باقي 1971ع واري جنگ ته پاڪستان کي ٻه اڌ ڪري ڇڏيو.
28 جنوري جي هڪ ”قومي“ اخبار اسلام آباد جي فوجي ذريعن جي حوالي سان خبر ڏني ته پاڪستان جي فوج ڪهوٽه واقعي کانپوءِ جوابي ڪارروائي ڪري هڪ ڀارتي چوڪي تباهه ڪري ڇڏي. اخبار لکيو ته، ”پاڪستاني فوج ڀارتي بندوقن کي خاموش ڪرائي ڇڏيو جنهن کانپوءِ ڇڪتاڻ وڌي وئي آهي.“ ڪنٽرول لائين تي وڏي پئماني تي فائرنگ ۽ جوابي فائرنگ هلي رهي آهي. ان ڇڪتاڻ جي ماحول ۾ هندستان ۽ پاڪستان جا اڳواڻ جوش ۾ اچي ويا آهن ٻيو ته ٺهيو نوابزادي نصرالله جهڙو ٿڌو ماڻهو به جوش ۾ اچي حڪومت پاڪستان تي ڇوهه ڇنڊيندي پريس ڪانفرنس ۾ چوي ٿو، ”پرڏيهي وزارت جو رد عمل (ڪهوٽه واقعي بابت) بي جان آهي. پاڪستان ايٽمي ڌماڪو ڪري، سرحدن تي ميزائيل نصب ڪري. ڪشميري حريت پسندن لاءِ پيغام اهي ته جيڪي ماڻهو پنهنجي حفاظت نٿا ڪري سگهن اهي کين ڪهرو تحفظ ڏيئي سگهن ٿا؟ ڀارت هاڻي گرم تعاقب يا محدود جنگ مان ڪو به رستو اختيار ڪري سگهي ٿو.“
هوڏانهن ميان نواز شريف به فرمائش ڪئي آهي ته ڀارت کي رعايت نه ڏيو، سخت ڪارروائي ڪئي وڃي ۽ ڀارت کي روڪڻ لاءِ سخت قدم کنيا وڃن“ ڀارتي حڪومت ڪهوٽه ۾ راڪيٽ ذريعي مسجد ۾ نمازي شهيد ڪرڻ واري واقعي ۾ ملوث هجڻ کان صاف انڪار ڪيو آهي پر سڌ سماءَ جا عالمي ادارا به اها صفائي قبول ڪرڻ کان انڪار ڪن ٿا. واقعو ته تمام شديد ٿيو آهي ۽ اهو بلڪل ممڪن اهي ته ڀارتي فوجي حلقا پاڪستان تي جنگ مڙهڻ چاهيندا هجڻ ۽ ان لاءِ اهڙن واقعن کي جنم ڏيندا هجن جن سان کين اڳرائي لاءِ ڪو رستو ملي، جيئن نوابزادي صاحب خطرو ڏيکاريو ته گرم تعاقب يا محدود جنگ ٿي سگهي ٿي.
هندستان بهرحال، جنگي ساز سامان ۽ فوجي صلاحيت ۾ پاڪستان کان گهڻو آهي ۽ پاڪستان اها غلطي ڪندو جيڪڏهن هندستان سان جنگ جي ميدان ۾ ”ڪرڪيٽ“ کيڏڻ لهي پوي! 1971ع ۾ لڳل جذباتي نعرو ته ”ڀارت کي چيڀاٽي ڇڏيو!“ ۽ ”پاڪستان جي مسلمانن کي عيد جي نماز دهليءَ جي جامع مسجد ۾ پڙهائي ويندي.“ پاڪستان جي جذباتي سياستدانن کي شايد ياد نه رهيا آهن. پاڪستان لاءِ جنگ جو سڀ کان بهتر ميدان اقوام متحده ۽ سلامتي ڪائونسل جا ايوان آهن. جيڪا جنگ دليل سان وڙهي سگهجي ٿي، اها بندوق سان ڇو وڙهجي؟ خاص ڪري ان وقت جڏهن گليل جي سامهون راڪيٽ بيٺو هجي! هندستان هن وقت تائين پاڪستان تي سڌيءَ طرح چڙهائي ڪرڻ کان پاڻ کي ان ڪري ڪو نه جهليو آهي جو هن کي پاڪستان جي ان ايٽم بم جو ڀو آهي جيڪو آهي ئي ڪو نه! هن کي فقط دنيا آڏو بدناميءَ جو خيال آهي. ڀارت هن وقت فوجي ۽ معاشي لحاظ کان ان حد تائين اڳتي آهي جو ان کي آمريڪي پابندين جي هروڀرو ڪا پرواهه ڪو نه آهي.
آمريڪي دڙڪا ڀارت لاءِ ان ڪري ڪجهه به نه آهن جو ڀارت عراق نه آهي ۽ ڀارت جي فوجي قوت آمريڪا جي حق ۾ چين جي خلاف علائقائي توازن لاءِ بهتر بندوبست سمجهي وڃي ٿي. پاڪستان جي فوجي حيثيت هندستان، چين ۽ آمريڪا جي مفادن جي وچ ۾ ان سپاهيءَ جهڙي آهي جنهن کي شهادت ماڻڻ لاءِ مورچي ۾ ويهاريو ويو آهي يا شايد سندس بقا ئي ان ۾ آهي ته هو ان مورچي ۾ ان وقت تائين وڙهندو رهي، جيستائين وڙهي سگهي!
هندستان ۽ پاڪستان جا تضاد هاڻي گهڻا ٿي ويا آهن. اهي تضاد هاڻي ٻنهي ملڪن جي اندروني معاشي ۽ سياسي حالتن تي اثر انداز ٿيڻ لڳا آهن. ڀارت ته جلد ئي عام چونڊن جي مرحلي ۾ داخل ٿي رهيو آهي ۽ جهڙي طرح پاڪستاني سياستدان وٽ خارجه پاليسيءَ جو اهم ترين موضوع ڪشمير ۽ هندستان آهي ساڳي طرح هندستاني سيا�