وحشت جي ميدان ۾ پٺاڻي خان جو آواز

17 جنوري 1996ع
وحشت جي ميدان ۾ پٺاڻي خان جو آواز

جنهن ڏينهن تي پاڪستان ٽيليويزن جي قومي نشرياتي رابطي تي صبح سوير پٺاڻو خان ” منهنجو عشق به تون، ايمان به تون“ ڳائي رهيو هو، ان ڏينهن تي قادر مگسي پنهنجن ساٿين سان امن ۽ جنگ جي نعرن سان حيدرآباد کان ڪراچيءَ ڏانهن نڪرڻو هو. ان ”پيش قدميءَ“ دوران ڇا ٿيو؟ ان جو تفصيل اڄوڪين اخبارن ۾ موجود آهي. هي سٽون لکڻ مهل قادر مگسي اڃا حيدرآباد مان نڪرڻ جي آخري تيارين ۾ هوندو. پٺاڻي خان جي گلي مان ازلي هيڪڙائي جون سٽون نڪرن ٿيون، ”منهنجي وحشت به تون، ٿل ۽ چولستان به تون، منهنجي بارش ۽ ڏڪار به تون، قبلو ۽ ڪعبو به تون، مندر ۽ مسجد به تون، وڇوڙو به تون..“ ههڙي ”سبيل سڪ“ جنهن مان نا سمجهه ماڻهو شرڪ ۽ ڪفر جي معنيٰ ڪڍن ٿا، ڪٿي اڌ رستي ۾ سنگسار نه ٿي وڃي!
پيار ۾ جيئڻ ۽ مرڻ جون معنائون بي معنيٰ ٿي وينديون آهن. زندگي ۽ موت ڪي بائلاجيڪل وصفون سهيل؛ فلسفو، محبت ۽ نفرت جا جذبا انهن وصفن کان اڳتي نڪري وڃن ٿا. ”ٻڏيءَ جا ٻيڻا“ ٿين ٿا ۽ جڏهن ”تند، ڪٽارو ۽ ڪنڌ“ پاڻ ۾ ملن ٿا، تڏهن انسان هڪ نئين منزل تي قدم رکي ٿو. پر، پٺاڻي خان جو آواز ڪجهه ٻين روڳن، روجن ۽ راڙن ۾ دٻجي وڃي ٿو. ڀلي ته سندس اندر ۽ ٻاهر جي ”پيار واري وحشت“ کي ڪو سمجهي نه سگهي، سندس آواز مادي دنيا جي وحشتن ۾ دٻجي وڃي ٿو.
لاهور ۾، وزيراعظم جو ادب ۽ ثقافت بابت مشير ۽ مشهور شاعر محسن نقوي جيڪو صدارتي ايوارڊ يافته به آهي، واٽ ويندي موٽرسائيڪل سوار دهشتگردن جي هٿان گوليءَ جو شڪار ٿي وڃي ٿو. صدارتي ايوارڊ نه زندگيءَ جو ضامن آهي ۽ نه عزت جو. پوليس ان قتل کي مذهبي دهشتگردي سڏي ٿي ۽ پاڪستان جا اديب، صحافي ۽ قلمڪار ان کي پنهنجي لاءِ هڪ ”چتاءُ“ سمجهن ٿا. جيڪڏهن لاهور ۾ ڪو قلمڪار مذهبي دهشتگرديءَ جو شڪار ٿئي ٿو ته پوءِ اهڙو ٻيو واقعو پشاور، ڪوئيٽا، ڪراچي يا خود اسلام آباد ۾ به ٿي سگهي ٿو.
ماتليءَ ۾ ستن ورهين جو معصوم فهيم اغوا، زوري ۽ قتل جو شڪار ٿئي ٿو ۽ سندس مائٽن سميت سڄو شهر، بلڪه سڄي سنڌ حيران ٿي وڃي ٿي. جيتوڻيڪ، پاڪستان ۾ جيڪي ٿئي ان تي حيران ٿيڻ جي گنجائش نه رهي آهي پر ماڻهو ڇا ڪن جو وحشتون ختم ئي نٿيون ٿين؟ فهيم جي ماءُ اڌ چري ٿي پئي آهي پر ماتليءَ جي ڪهڙي ماءُ آهي، جيڪا هن واقعي کانپوءِ دل جهلي نه ويٺي هوندي. سڄي ماتليءَ سوڳ ملهايو ۽ سڄي سنڌ ان واقعي تي ششدر ٿي وئي. وحشي قاتل تي لک هزار لعنت ۽ ڦٽڪار وڌي وئي، قاتل کي جهلڻ لاءِ خاص ٽيم جوڙي وئي، معصوم جي جنازي ۾ هزارين ماڻهن شرڪت ڪئي ۽ نيٺ فهيم جو پيءُ اهو چئي ماٺ ٿي ويو ته ”منهنجي معصوم جو حساب الله تعاليٰ وٺندو، معصومن جو محافظ رب تعاليٰ آهي!“ ماڻهو ويچارو ڇا ڪري؟ ماڻهوءَ کي ”ويچارو“ چوندي دل نه ٿي مڃي، ماڻهو ته جبلن جي آڏو سينو تاڻي بيهي رهندو آهي ۽ چوندو آهي ته ”آڏو ٽڪر ٽر...“ پر هاڻي هي معاشرو هماليه جي چاڙهين کان ڏکيو ٿي ويو آهي.
جنهن ڏينهن تي پٺاڻي خان جو ڪائناتي راڳ پلٽيندڙ راڳ قومي نشرياتي رابطي تي سڄي ملڪ ۾ گونجي رهيو هو، ان کان هڪ ڏينهن اڳ فقط ڪراچي ۾ 6 ڄڻا قتل ٿيا. سڄي ملڪ ۾ ٻيو نه ته گهٽ ۾ گهٽ 10 ڄڻا دهشتگرديءَ جو شڪار ٿيا هوندا. ساڳئي ڏينهن جي اخبارن ۾ هڪ قاتل جو ذڪر هو جنهن 90 تي ٿيل هڪ رٿابنديءَ جي نتيجي ۾ سيد احسان علي شاهه کي قتل ڪيو. ان ئي ڏينهن تي روهڙيءَ جي سيمينٽ فيڪٽريءَ ۾ هڪ اهڙي پريشانيءَ جو ذڪر هو، جنهن مان لڳي ٿو ته اتان چورايل بارودي مشينون سکر يا ڀرپاسي جي ڪنهن شهر جي عمارت ڊاهيندي ۽ خدا ڄاڻي ته ڪهڙو حشر برپا ڪنديون؟ ساڳئي ڏينهن تي الطاف گروپ جا ست دهشتگرد سڪرنڊ مان هٿيارن ٺاهڻ جي اوزارن سميت جهلجن ٿا ۽ الطاف حسين لنڊن ۾ ويهي چوي ٿو، ”هاڻي مهاجرن تي ٻهراڙيءَ جي زمين به تنگ ڪئي پئي وڃي!“
پٺاڻ خان جي محبت جي وحشت ۽ دهشتگردن جي جنون جي وحشت به جدا جدا انتهائون آهن. پٺاڻي خان جي وحشت ۾ ابدي سڪون، بندگي ۽ پيار جي هيٺانهين آهي ۽ دهشتگردن جي وحشت ۾ ذهني انتشار ۽ موت جي ڪاري منهن تي ڳاڙهين اکين مان وهندڙ گهاٽي رت جون لارون آهن. هاڻي فقط ڪراچي4 جي ڳالهه ڪرڻ شايد ”آئوٽ ڊيٽيڊ حقيقت“ هجي، هاڻي دهشتگردي گس پڇائيندي حيدرآباد، گجرانوالا، لاهور ۽ اسلام آباد کان ٿيندي پشاور تائين پکڙجي وئي آهي. ان وحشت ڀرئي ماحول ۾ هر ماڻهو معصوم فهيم جي ماءُ سميت ڪراچيءَ ۾ دهشتگرد هٿان مئل ڪنهن گمنام مقتول جي ماءُ وانگر پريشان اهي.
وحشت اسان کي ۽ اسان جي شهرن کي ڪٿي پهچايو آهي؟ اين اين آءِ جي تازي رپورٽ چوي ٿي ”ڪراچيءَ ۾ امن ۽ رتوڇاڻ سبب هڪ سال اندر 5 لکن کان وڌيڪ ماڻهو شهر ڇڏي ٻهراڙين ۽ ٻين شهرن ڏانهن لڏي ويا اهن، اها ٻي ڳالهه آهي ته روزگار جي تلاش ۾ ماڻهو ڪراچي ايندا رهيا پر انهن جو تعداد ڪافي گهٽ هو. سال 1995ع ۾ 27 ارب رپيا صنعتي ۽ واپاري خسارو صرف بدامني ۽ هڙتالن جي ڪري رهيو، 2989 ڪاروباري ادارن جو ڏيوالو نڪري ويو. 50 هزار ماڻهو پنهنجو 15 ارب رپين جو سرمايو کڻي پنجاب هليا ويا، اسلام آباد، لاهور ۽ پنجاب جي شهرن م زمينن ۽ جاين جون قيمتون چڙهي ويون ۽ 3700 ننڍا وڏا ڪارخانا بند ٿيا.“ اسان معاشي طور اجهو اتي بيٺا آهيون. دنيا اڳتي وڌي رهي آهي ۽ اسان پوئتي موٽي رهيا آهيون پر اڃا به چئون ٿا ته اسان ترقي ڪري رهيا آهيون ۽ معاشرو ”نابود“ ڪو نه ٿيو آهي.
جڏهن اسان معاشري جي تباهيءَ جي ڳالهه ڪيون ٿا تڏهن اسان کي معلوم هئڻ گهرجي ته جڏهن ترقي نه ٿيندي آهي ۽ جمود طاري ٿيندو آهي ته ان کي زوال ئي چئبو اهي. اسان سنڌ وارا ته ان هنڌ تي بيٺا آهيون جتان ”واپسيءَ جو سفر، شروع ٿي چڪو آهي. معاشي ترقيءَ جو گراف هيٺ ۽ زوال جو گراف مٿي بيٺو آهي. ڪو مڃي يا نه، ان سان ڪو به فرق نٿو پوي، ڇاڪاڻ ته معاشرو ختم ٿي چڪو آهي، هر ادارو ۽ سڀ اخلاقي قدر کنڊر ٿي چڪا آهن. معاشي ۽ اخلاقي قدرن تي ايڏي زبردست بمبار ٽمينٽ ٿي چڪي آهي جو بنياد ئي لڏي ويا آهن.
5 لک ماڻهو شهر ڇڏي وڃن ٿا اهو ڪو گهٽ انگ ڪونهي. اها ڪراچيءَ جي چار سيڪڙو آبادي آهي. هيڏن ماڻهن جي لڏ پلاڻ جي خبر ڪا معمولي خبر نه آهي، چئبو ته دهشتگردن ڪراچيءَ جي قبضي جي خواب جي پورائيءَ ۾ 5 لک يا چار سيڪڙو آباديءَ کي ڀڄائي ڇڏيو! هيڏي وڏي واقعي جو حڪومت ڪهڙو نوٽيس ورتو آهي؟
هاڻي جڏهن پڍاڻي خان جي ”عشق ابدي“ جو راڳ ماحول ۾ اڀري ٿو ته اهو ڪنهن ٻي دنيا جو آواز لڳي يا وري ايئن ٿو محسوس ٿئي ڄڻ هن کنڊريل معاشري جو ڪو باغي واڪ آئوٽ ڪري ڪنهن صحرا ڏانهن لڏي ويو آهي ۽ اتان ويهي انسان جي حالت تي روئي درد جون دانهون ڪري رهيو آهي ۽ وحشتن جا فرق سمجهائي رهيو آهي.