وهابيت ڇا آهي؟

وهابيت ڇا آهي؟

مان اوهان کي اڳئي ٻڌايو آهي ته وهابيت جو لفظ عربستان ۾ ڪنهن ٻڌو به نه آهي. پر هن وقت اهو لفظ گهڻو ڪري انهيءَ ماڻهوءِ سان لڳايو وڃي ٿو جو مذهبي اصلاح ڪرڻ جي ڪوشش ٿو ڪري. اگرچه نجد سان هنجو ڪو تعلق به نه هجي. نه رڳو ايترو پر انهيءَ پوائنٽ تي ايترو مونجهارو پيدا ٿيل آهي جو ابن تيميه کي وهابي ڪوٺيو ٿو وڃي اگرچه هو ابن عبدالوهاب کان پنج صديون اڳي ٿي گذريو هو.

وهابي به ٻين مسلمانن وانگر مسلمان آهن ۽ امام ابن حنبل جي مذهب تي هلندڙ آهن. هنن جو مقصد فقط اهو آهي ته اسلام کي بدعتن کان صاف ۽ پاڪ ڪري انهيءَ حالت ۾ آڻين جا حالت رسول الله ﷺ ۽ خلفائي راشدين جي زماني ۾ هئي. سندن تعليمات جو مختصر انتخاب هيٺ ڏجي ٿو. (نوٽ: مان وهابين سان سڀ ڪنهن راءِ ۾ شامل نه آهيان).

(1) قرآن شريف ۽ حديثن جي معنيٰ ۽ مطلب ڪڍڻ جو سڀڪنهن کي حق آهي بشرطيڪ هو علم ۽ تعليم جي ڪري معنيٰ ڪڍي ۽ سمجهي سگهي ٿو. هر ڪنهن عالم کي قرآن مجيد ۽ حديثن سمجهڻ جو حق آهي. هنن جو (يعنيٰ نجدين جو) خيال آهي ته قرآن شريف ۽ رسول الله ﷺ جي قول ۽ فعل جي معنيٰ مطلب ٻڌائڻ ڪنهن خاص فرقي جو حق نه آهي.

(2) سڀڪا ڳالهه ۽ سڀ ڪو ڪم الله تعاليٰ ٿو ڪري هو هر طرح قادر مطلق آهي ۽ سڀ ڪجهه ڪري ٿو سگهي. ڪو به انسان ڪيترو به عالمي درجي جو هجي ته به گنهگارن کي ڇڏائڻ لاءِ سفارش يا شفاعت ڪري نٿو سگهي. انسان کي فقط پنهنجا عمل ڇڏائيندا جي هن دنيا ۾ ڪيا هوندائين جيئن قرآن شريف فرمائي ٿو ته جنهن چڱائي جو ذرڙو به ڪيو هوندو سو اُن کي ڏسندو ۽ جنهن بڇڙائيءَ جو ذرڙو به ڪيو هوندو سو به اُن کي ڏسندو.

هن مان نتيجو ٿو نڪري ته وهابين جي تعليم موجب شفاعت ڪجهه به ڪري نه سگهندي. مگر توبه جو رستو سڀ ڪنهن لاءِ بنا سفارش جي کليل آهي ڇو ته الله تعاليٰ انسان کي حبل الوريد (ڳچيءَ جي رڳ) کان به وڌيڪ ويجهو آهي.

شفاعت جو اعتقاد اڳوڻن زمانن جو يادگار آهي جڏهن مقربن جي پڄندي گهڻي هوندي هئي. توهان کي خبر آهي ته بادشاه اُهو پيارو لڳندو آهي جو پنهنجي ماڻهن سان بي تڪلف رلي ملي هلي ۽ بذات خود هنن جا فرياد ٻڌي ۽ انهن جو تدارڪ ڪري. مگر جيڪو بادشاهه اميرن ۽ وزيرن ۽ سپاهين سان وڪوڙيل آهي ۽ جنهن وٽ ڪو به وڃي نٿو سگهي سو ڪيئن رعيت کي وڻندو. جيڪڏهن رواجي بادشاهن لاءِ ائين آهي ته پوءِ فطرتن ائين ئي هڻڻ گهرجي ته بادشاهن جي بادشاه ۽ سڄي خلق جي خالق وٽ سڀڪو انسان سڌيءَ طرح بنا ڪنهن سفارشيءَ جي پنهنجو عرض احوال پيش ڪري سگهي.

(3) هن دنيا ۾ ڪيل عملن تي ئي سڀ ڪجهه منحصر آهي يعني سچو مسلمان اهو ناهي جو خدا ۽ رسول ﷺ تي خالي ايمان آڻي پر اسلام جي تعليمات تي عمل نه ڪري يا خدا وٽ پهچڻ لاءِ عملن تي نه پر ڪن ٻين وسيلن تي ڀروسو رکي.

(4) هر قسم جي عبادت ۽ بندگي فقط هڪ خدا جي ڪرڻي آهي. يعنيٰ قربانيون نذر نياز وغيره الله تعاليٰ جي لاءِ آهن ۽ فقط هن وٽان ئي عملن جي ئي شفاعت وٺي وڃجي. الله تعاليٰ وٽ پهچڻ لاءِ قبرن جو وسيلو نه وٺجي نڪي انهن کان دنيائي مرادون پنجن.

(5) الله تعاليٰ جي عبادت اهڙيءَ طرح ڪجي جيئن رسول الله ﷺ سيکاري. ماڻهن سان هلت چلت وقت جي ضرورتن موجب ڦيرائجي بشرطيڪ اسلام جي عام اسپرٽ کان ٻاهر نه وڃجي.

مطلب ته وهابين، رسول الله ﷺ جي روش ۽ طريقا بهتر سمجهي ٿي سگهيا.

وهابيت جي هاڻوڪي حالت

جڏهن وهابين جي ملڪي طاقت گهٽجي ويئي تڏهن وهابيت فقط نجد ملڪ ۾ وڃي رهي. پر شيخ محمد عبده مرحوم جيڪو تازو مصر جو مفتي اعظم هو سو مصر ۾ پهريون انسان هو جنهن شيخ محمد ابن عبدالوهاب جي واکاڻ ڪئي ۽ سندس مخالفن کي ننديو. نه رڳو ايترو پر شيخ عبده الازهر ۾ جيڪي وعظ ۽ خطبا ڏنا تن ۾ ساڳيائي ابن عبدالوهاب وارا خيال ۽ عقيدا سيکاريائين. فقط ايترو تفاوت هو ته ابن عبدالوهاب کي ابن سعود جي مدد هئي ۽ سندس خيالن جي مقبوليت گهڻي دائره ۾ ٿي ويئي مگر شيخ عبده جي مقبوليت فقط مصر جي ڪن ٿورن سڌريل ۽ گهڻي علم وارن وٽ ٿي. شيخ عبدو جي پيروي ڪندڙ کي بنا مبالغي عملن وهابي ڪوٺي سگهجي ٿو مگر نالي ۾ وهابي (هتان اصل مواد مان ٽڪرو ڦاٽل آهي). . . . . . . . جنهن ٿنب تي هزارين ماڻهو پنهنجون مرادون حاصل ڪرڻ لاءِ اچي گڏ ٿيندا هئا شيخ انهيءَ ٿنڀ تي لکائي ڇڏيو ته هي فقط پٿر جو ٿنڀ آهي جو نڪو نفعو پهچائي نه ڪو نقصان پر بدقسمتيءَ سان هي عاليشان مصلح جلدئي رٿيل سڌارن کان اڳ ۾ ئي رحلت ڪري ويو.

خوشيءَ جي ڳالهه آهي ته ابن تيميه جا اصول شرعي قانونن ۾ داخل ڪيا ويا آهن. انهيءَ عاليشان اصلاح جا بانيڪار الازهر جو هاڻوڪو امام ۽ سندس سنگتي هاڻوڪو مفتي اعليٰ آهن جي بيشڪ تحسين ۽ آفرين جا لائق آهن. اهي ٻئي مرحوم شيخ عبدوءَ جا اوائلي معتقد آهن.

مان بنا مبالغه چئي سگهان ٿو ته دنيا جي هر اسلامي ملڪ ۾ سڌريل ۽ چڱا مسلمان عملن وهابي آهن اگرچ نالي ۾ وهابي ناهن نڪي اصل نجد مان آيل ۽ نه نجدين جي تعليم حاصل ڪئي اٿن. ڇو ته اهو ئي فرقو آهي ( جئن سڄي اسلامي دنيا ۾ قبول ڪيل آهي) جو پاڻ تي ڀاڙڻ جو اصول ٿو سيکاري ۽ قبر پرستي کان روڪي ٿو ۽ پڻ اهل مماتي وارن کان مدد گهرڻ کان روڪي ٿو ڇو ته اهي ڪو نفع يا نقصان پهچائي نٿا سگهن.

ازان سواءِ وهابي جمهوريت ۽ آزاديءَ جي اصولن جي تبليغ ٿا ڪن يعني حڪومت شخصي نه هئڻ گهرجي ۽ هر ڪنهن ملڪ ۽ قوم کي حق آهي ته ٻين کان آزاد رهي ۽ پنهنجي فائدي لاءِ حڪومت جو انتظام پاڻ رکي. ترڪي جي سلطانن جيڪو مذهبي اقتدار ۽ اثر سڄي اسلامي دنيا تي قائم ڪيو هو، وهابي اهڙي قسم جي اقتدار ۽ اثر جي خلاف آهن. وهابين جو تعلق پنهنجي بادشاهه سان اهو آهي جو اسلامي اصول جي ماتحت آهي ته ”ڪنهن به بشر جي بيعت خالق جي قانونن جي خلاف ڪرڻي ناهي“ اهو اصول سڄي دنيا ۾ مسلمانن خواه غير مسلمانن ۾ رائج ٿي ويو آهي. جتي ڪٿي بادشاه يا امير جي اختياري محدود ڪئي ٿي وڃي.

توهان مان ڪو به نجد يا حجاز ۾ هن وقت اچي ته ڏسي سگهندو ته وهابين جو بادشاهه ڪيئن پنهنجي رعيت سان رلي ملي ٿو هلي ۽ توهان کي هڪدم ڏسڻ ۾ ايندو ته گويا اسلام جو شاندار اوائلي زمانو واپس موٽي آيو آهي. ابن سعود جي سادگي، دل ۽ چال جي استقامت، انصاف. خود داري، دورانديشي ۽ تدبر مان تصور ڪندو ته گويا خليفئه اعظم عمر ابن الخطاب جي زماني ۾ ٿا رهون.

سنه 1910 عيسوي ۾ هاڻوڪي بادشاهه ابن سعود انهيءَ ڪم ڪرڻ جو عزم ڪيو جيڪو اڳوڻو بادشاهه نه ڪري سگهيو. اڳي وهابيت جي تبليغ فقط وڏن ڳوٺن �