ياري سائينءَ جو مقبرو

ياري سائينءَ جو مقبرو
اسان واهي پانڌيءَ کان ٿيندا منجهند ڌاري ياري سائينءَ جي مقبري تي پهتاسون، جيڪو نئه تڪيءَ جي ٻاهرين ڏاٺ وٽ ڳاڙھي جبل جي لڪ تي آهي. مزار جي اتر کان نئه تَڪي لنگهي ٿي. هي ماڳ تپو ڊرگهه بالا، تعلقو جوھي ۾ پوي ٿو. ياري سائينءَ جو مقبرو ننڍو ۽ چورس آھي. مقبري جو دروازو اوڀر کان آهي. بخاري صاحب جو خيال آهي ته ھن وقت موجود مقبرو پوءِ جو ٺھيل آھي ۽ اصل اڏاوت ياري سائينءَ پنھنجي جيئري ٺھرائي ھئي. مزار جي چوڌاري خاص ڪري ڏکڻ ۽ اولهه طرف قبرون پکڙيل آھن. قبرستان ۾ چار قبرون پٿر جي اڪر جون ملن ٿيون. ياري سائينءَ جي مقبري تي ڳچ جي مٿان گنبذ ٺھيل آھي. ڳچ، چوڪنڊي ڪمري کي پاسن ۾ ڪنڊ ـ جوڙون (squinches) ڏئي اٺ ڪنڊو ڪري ڳچ ٺاھيو ويو آھي. الھندي طرف محراب وانگر جارو ڏنل اٿس ۽ فرش چيروليءَ سان پلستر ٿيل آھي. مقبرو ھڪ ٿَلھي تي اڏيل آھي جنهن جو ڪجهه حصو اڱڻ طور ڪم اچي ٿو. ٻاھران ديوارون ونگن وارن پانيلن سان سينگاريل آھن. لنگهه اوڀر ۾ ڏنل اٿس. مقبري جي ڪنڊن ۽ ڳچ وٽ برجيون ٺھيل آھن. روايتن موجب يارو سائين ميان نصيرمحمد جو مال چاريندو هو ۽ يارو ريڍار سڏبو آهي . هاڻي هن کي بزرگ پِير جو درجو مليل آھي، ۽ هتي اڪثر مقامي مريد ايندا رهندا آهن. يارو سائين جا هاڻوڪا مجاور رند قبيلي جا آهن.
هن ماڳ يا ڏاٺ وٽان ٿورو اوڀر ڏانهن نهاربو ته سامهون چئن پنجن ڪلوميٽرن جي پنڌ تي نئه گاج جي وهڪرن جي وچ ۾ ڊرگهه بالا وارا ٽالپرن جا قبا نظر ايندا، جن بابت اڪثر محققن جو خيال آهي ته ’کوڙ واري جنگ‘ اتي لڳي هئي. ياد رهي ته پشتو ۾ نئه کي ’خوڙ‘ ۽ بلوچيءَ ۾ ’کؤر‘ چوندا آهن. انڪري اهو چوڻ درست ٿيندو ته ’کوڙ واري جنگ‘ معني ٿيندي ”نئه (گاج) واري جنگ“ جيڪا نئي ٿڪيءَ جي ڏاٺ جي سامهون گاج جي ڪنڌيءَ تي لڳي. يارو فقير ميان نصير محمد جي وقت جو فقير آهي، ان ڪري گمان اهو ئي آهي ته جڏهن کوڙ واري جنگ لڳي تڏهن ياري سائينءَ جي قبر هتي اڳي ئي موجود هئي، البت قبو پوءِ ٺهيو آهي، يعني، ميان يار محمد ڪلهوڙي جي قلات کان واپسيءَ کان پوءِ ٺهي. ممڪن آهي ته اهو ڪم ميان يار محمد ڪرايو هجي!
اسان مقبري کان موٽ کاڌي ته ٻروچن جي گهرڙن وٽ هڪ جانڊهه تي نظر پئي، جنهن ۾ هڪ گڏهه جوٽيل هو. جانڊاهي (گڏهه) پنهنجي ڊيوٽي ڏيئي رهيو هو. ان جون اکيون ٻڌل هيون ۽ ڪلڪ کن کان پنهنجي ڪِرت ۾ لڳل هو. هيءَ جانڊهه رندن جي هئي، جيڪي مزار جي پانڌيئڙن جي خدمت لاءِ هتي ڳوٺڙو ٻڌي ويٺا آهن. اسان جي ملاقات گل حسن فقير ۽ رمضان فقير رند سان ٿي.