ٻاٻرو بند

ٻاٻرو بند

ٻاٻرو آثارن وٽ ٻه قديم بند آهن. مان ننڍي بند کي ’ٻاٻرو گوربندي‘ چوندس، جيڪا ٻاٻرو ٽڪريءَ جي ڇت تي هڪ ننڍڙي پهاڙي ڍوري جو پاڻي جهلڻ لاءِ ٺاهي وئي هئي. ٻاٻري بند جو وچون حصو جيڪو ڍوري جي پيٽ ۾ هو، تيز برساتن ۾ وهي ويو آهي. البت ان ڍوري جي ٻنهي ڪنڌين تي بند جا باقي حصا قائم آهن.

ٻاٻرو بٺُيءَ جي ڏکڻ ۾ هيٺ نهاربو ته هڪ گبر بند جا نشان نظر ايندا. آئون وقت جي کوٽ سبب هن بند جون ماپون وٺي نه سگهيس، البت ٽُڪر جي ٻنهي ڪنڌين تي بند جا نشان واضح هئا. هيءُ هڪ شاهي بند هو، جنهن جو وچ وارو وڏو حصو لڙهي ويو آهي. هن بند ان پاڻيءَ کي ٿي جهليو جيڪو مهير جبل جي وچ واري حصي مان نڪرندڙ نئه ڪنڊي واريءَ ۾ پوندو آهي. اها نئه وڏو وڪڙ کائي حب نديءَ ۾ پوي ٿي.

ٻاٻرو گوربندي هڪ اهڙي ڍوري جي وات تي ٺهيل آهي جيڪو چئن طرفن کان بند آهي، فقط اها وٿي کليل هئي جتي گوربندي ٻڌي وئي اهو هڪ ڪامياب تجربو هو. ان طرح جبل جي سَنڌن ۽ پورن ۾ پاڻي ڪُٺو ٿي ويو ، جيڪو برساتن کان پوءِ کوهه ذريعي حاصل ڪيو ٿي ويو. اهڙا ٽي بند اڄ به مهير جبل تي رهندڙ ماڻهن جي استعمال هيٺ آهن. ڪراچيءَ جي ريڙهي مياڻ وٽ به ساڳئي قسم جو هڪ بند اڄ کان اڌ صدي اڳ تائين استعمال ٿيندو رهيو آهي.

هڪ قديم بند لاهوت ويجهو محبت فقير کان چار پنج ڪلوميٽر ڏکڻ طرف جيپ جي پيچري سان آهي. ساڳئي ماڳ تي هڪ پراڻي آباديءَ جا کنڊر به آهن.

هڪ گبربند گورک چوٽيءَ ويجهو ڄموري لڪ تي آهي، جنهن جو ذڪر تاج صحرائيءَ پنهنجي مضمون ”گورک، نئه گاج ۽ کيرٿر“ ۾ ڪيو آهي. هڪ گبر بند ڇنيءَ کان ست اٺ ڪلوميٽر اتر اولهه ۾ آهي. ڪارونجهر جي گوڙ ڌري نديءَ ۾ ’گئو مک‘ واري واٽ ۾ به هڪ قديم بند جا نشان موجود آهن. سر اَريل اسٽائين ”بلوچستان ۾ کوٽايون“ نالي رپورٽ ۾ بلوچستان جي ’ٽوجي گبربند‘ جو ذڪر ڪيو آهي.

هڪ گوربندي رني ڪوٽ جي موهن گيٽ کان پنج ڪلوميٽر اولهه طرف ڏاڦري جبل جي اتر ۾ آهي. ان گوربنديءَ سبب ان هنڌ جبل جو نالو ئي ’گور بندي‘ پئجي ويو آهي. هيءَ گوربندي هڪ جابلو لنگهه تي ٻڌل آهي. بند جي اوچائي 50 فٽ ۽ ڊيگهه 130 فٽ آهي. پاڙ وٽ ويڪر 70 فٽ ۽ مٿئين سطح تي 13 فٽ آهي. گوربنديءَ جو ڪجهه حصو ڀڳل آهي، پر ان ڀڃ ڊاهه جي ذميواري برساتي پاڻيءَ تي ناهي. ڌنار ۽ ٻڪرار صدين کان اتان پنهنجا ڌڻ ڪاهي رني ڪوٽ واري چشمي تان ٻڪرين کي پاڻي پيارڻ اچن ٿا. بند اڏڻ جو مقصد پاڻيءَ کي روڪڻ نه هو پر ان جو رخ بدلائي اتر طرف ڪرڻ هو. اهو بند اڄ ڏينهن تائين پنهنجو ڪم خير خوبي سان ڪري رهيو آهي. هن بند سبب پاڻيءَ جو تيز وهڪرو پنهنجو رخ ڦيرائي اتر طرف هڪ ٻئي لنگهه مان واٽ ٺاهي وهڻ لڳو آهي. پاڻي نئين واٽ مان ڦيرو کائي موهن پٽ ۾ داخل ٿي، نئه موهن سان ملي، رني ڪوٽ مان لنگهي سنڌوءَ ۾ پوي ٿو. جيتوڻيڪ وقت جي ڪميءَ سبب ڀرپاسي ۾ ڪو قديم ماڳ منهنجي نظر مان نه گذريو، البت هن گوربنديءَ وٽان تاريخ کان آڳاٽي زماني جي پٿريلي چاقوءَ جو ٽڪرو مليو آهي. هن گوربنديءَ وٽ اڄ تائين پوکي ڪئي وڃي ٿي.

(نوٽ: هن کان پوءِ به کوڙ سارا گبربند ۽ گور بنديون لڌيون ويون آهن)