ٻهراڙيءَ ۾ ڊاڪٽرن جي تقرري حقيقت پسنديءَ جي ضرورت

10 سيپٽمبر 1995ع

ٻهراڙيءَ ۾ ڊاڪٽرن جي تقرري حقيقت پسنديءَ جي ضرورت



مس مس وڃي حڪومت کي خيال آيو آهي ته ٻهراڙيءَ جي ماڻهن کي طبي سهوليتون ميسر ڪرڻ گهرجن. ملڪ کي چڱي خاصي تعداد ۾ بنيادي صحت مرڪز، صحت يونٽ تعلقي ۽ ضلعي اسپتالون موجود آهن پر صحت جو سامان ڪٿي آهي؟ موجود ته گهڻو ڪجهه آهي. وڏن شهرن ۾ اسپتالون ۽ ماهر ڊاڪٽر به آهن پر صحت جو سامان اتي به خيرڪو آهي. ڪا به سول اسپتال، ڪا به جنرل هاسپيٽل، ڪو به سرڪاري ميڊيڪل ڪامپليڪس ۽ صحت جو مرڪز به قومي ادارو گهمي ڏسو! ماحول ڪنهن مڇي مارڪيٽ کان گهٽ نه آهي. اسپتالن ۾ گندگي اهڙي جو چڱو ڀلو ماڻهو به الٽيون ڪندو ٻاهر نڪري اچي ۽ کليل هوا ۾ وڏا ساهه کڻي پنهنجي حالت سڀنالي!

خبر ناهي ته ڪيئن صحت جو عالمي ادارو انهن اسپتالن کي هلڻ جي اجازت ۽ امداد ڏئي ٿو؟ شايد W.H.O. ۽ يونيسڪو وارا به پاڪستاني آهن جيڪي انهن ادارن جو انتظام ڏسڻ کانسواءِ امداد جاري ڪري ٿا ڇڏين ۽ سمجهن ٿا ته پاڪستان ۾ صحت جي صورتحال سڌري ويندي. ڪير نٿو ڄاڻي ته سنڌ جون اسپتالون ”انتشار“ جا اعليٰ ترين مثال آهن، جتي صحت حاصل ڪرڻ جي شرح مشڪل سان 10 سيڪڙو هوندي البت رشوت، بدعنوانين، بدنظمي ۽ گندگيءَ جو پاڻ ۾ زبردست مقابلو رهي ٿو. ڪراچي جي سول اسپتال جو هر هڪ وارڊ گهمي ڏسو خالي بسترن ۽ اسٽاف جي ميزن تي ٻليون ننڊ پيل نظر اينديون ۽ دوا جو ڪو به ڏس پتو ڪو نه هوندو. حڪومت ملڪ جي صحت ڪيئن سڌاريندي جڏهن صحت جا ادارا ئي گندگي ۽ بيماريءَ جي جيوڙن سان ڀريا پيا هجن!

چئي نٿو سگهجي ته سنڌ حڪومت ٻهراڙيءَ ۾ صحت جي مسئلي کي منهن ڏيڻ لاءِ ڊاڪٽرن کي ٻهراڙين ڏانهن اماڻي رهي آهي يا ڊاڪٽر جي بي روزگاريءَ کي منهن ڏيڻ لاءِ کين ٻهراڙين ۾ کپائڻ جي ڪوشش ڪري رهي آهي؟ هي هڪ بنيادي سوال آهي جنهن ۾ پوئين ڳالهه وڌيڪ درست لڳي ٿي، ان ڪري جو ڪراچيءَ ۾ ضرورت کان وڌيڪ ڊاڪٽر موجود آهن ۽ سرڪار لاءِ مسئلو آهي ته انهن کان ڪهڙو ڪم وٺي!

8 آڪٽوبر تي سنڌ ڪابينا جي اجلاس ۾ فيصلو ڪيو ويو ته ”سڀ ڊاڪٽر لازمي طرح ٻهراڙين ۾ خدمتون انجام ڏيندا. 1990ع م داخل ٿيل 17 گريڊ جا ڊاڪٽر هڪ سال لاءِ ٻهراڙين ۾ ڪم ڪندا. 1992ع کانپوءِ ڀرتي ٿيل ڊاڪٽر ٻن سالن لاءِ ٻهراڙين ڏانهن ويندا. ليڊي ڊاڪٽرس هڪ سال لاء اسپيشلسٽ ڊاڪٽر ٻن سالن لاءِ ٻهراڙين ۾ لازمي طور ڪم ڪندا.“ فيصلو ته اصولي طور تي ٺيڪ آهي پر ڪجهه اهڙيءَ طرح نافظ ٿيو آهي جو جنهن به ڊاڪٽر کي ٻهراڙيءَ ڏانهن موڪليو ويندو، ته هو ايئن سمجهندو ڄڻ کيس ”ڪاري پاڻيءَ“ جي سزا ٻڌائي وئي آهي.

فيصلا ڪرڻ کان اڳ حقيقت پسند ٿيڻ گهرجي. هيءَ ڪا ”افغان جنگ“ نه آهي جو رنگروٽ مجاهد کي هٿ ۾ پاڻيءَ جي بوتل ۽ هڪ بندوق ڏئي مورچي تي بيهاري ڇڏجي ته هتي بيهي دشمن کي منهن ڏي! خود ڊاڪٽر پيشي جي تقاضا آهي ته جنهن هنڌ ڊاڪٽر کي اماڻيو پيو وڃي اتي ضروري سامان ۽ دوائن جي سهوليت موجود هجي، محض ٿرماميٽر ۽ اسٽيٿو اسڪوپ علاج نه ڪندا آهن. اتي ضروري دوائون مشينون، ٻيو اسٽاف ۽ زندگيءَ جون سهوليتون به هئڻ گهرجي ۽ اهو به ڏٺو وڃي ته اتي مقامي وڏيرڪي ۽ ڪامورڪي سياست ڊاڪٽر کي ڪيتري آزاديءَ سان ڪم ڪرڻ ڏئي ٿي؟

هر ماڻهو مسڪين جهان خان کوسو نه آهي جيڪو پنهنجي زندگي عوام لاءِ وقف ڪري ڇڏي، نه هر ماڻهوءَ کان اهو مطالبو ڪري سگهجي ٿو ۽ نه وري اهو ممڪن آهي. خود اهي ماڻهو، جن حڪومت کي صلاح ڏني آهي ته ڊاڪٽر ٻهراڙين ۾ وڃي رهن، پاڻ به ٻهراڙيءَ ۾ رهڻ کان انڪار ڪندا بلڪه ٻهراڙيون ڇڏي شهرن ۾ ٽيڪجي ويهي چڪا آهن. قومي جذبي،پيغمبري پيشي ۽ ڏکويل انسانيت جي خدمت جون ڳالهيون هاڻي وڃي ڪتابن ۾ رهيون آهن ۽ ڪنهن کان به زور زبردستيءَ سان ”قربانيون“ وٺي نٿيون سگهجن. ڪجهه پريڪٽيڪل ٿيڻ جي ضرورت آهي. انهن سببن کي ختم ڪرڻ جي ضرورت آهي، جن جي ڪري ڊاڪٽر ٻهراڙين ڏانهن نٿا وڃن.

17 گريڊ جي ڊاڪٽر جي پگهار ڪيتري آهي جو هو سڪي پگهار تي ڊگهه بالا، ننگرپارڪر يا ڪيٽي بندر ۾ وڃي رهي؟ اتي مريضن جو تعداد ڪيترو آهي ۽ انهن وٽ پرائيويٽ علاج ڪرائڻ جي سگهه ڪيتري آهي جو ڊاڪٽر جو پنهنجو گهر ٻاهر هلي؟ ظاهر آهي ته ايئن نه آهي. اهو ئي سبب آهي جو اتي سرڪاري اسپتال ته ٺهيو پرائيويٽ ڪلينڪون به جهڙيون آهن، تهڙيون ناهن. جيڪڏهن ٻهراڙين ۾ ڊاڪٽرن جي ڪمائي هجي ها ته پوءِ اسلام ڪوٽ (ٿر) جي ڊوميسائل تي ميڊيڪل ۾ داخلا وٺي ڊاڪٽر ٿيل 70 نوجوان ٿر کان ٻاهر روزگار ڪمائڻ نه نڪرن ها. جنهن هنڌ تي بقا ۽ ترقيءَ جي گنجائش هوندي آهي، اها جاءِ پاڻمرادو ڇڪيندي آهي. جتي اها ڪشش نه هجي اتي اها ڪشش پيدا ڪرڻي پوندي آهي.

صحت بابت رٿابندي ڪرڻ مهل اهو به سوچڻ گهرجي ته صحت کاتو هڪ اهڙي فرد کي جهنگ ڏانهن اماڻي رهيو آهي جنهن وٽ اڳتي وڌڻ جا ٻيا رستا آهن جڏهن ٻهراڙيءَ ۾ وڃڻ کانپوءِ هن جي پنهنجي وڌيڪ تعليم ۽ اڳتي وڌڻ جا ٻيا رستا بند ٿي وڃن ٿا جيڪي وڏن شهرن مان ڦٽندا آهن. ٻهراڙيءَ ۾ ايندڙ ڊاڪٽر جيڪڏهن گهر ٻار وارو آهي ته هن جي ٻارن جي سٺي تعليم جا رستا بند ٿي وڃن ٿا. سڪي پگهار تي هلندڙ ڪنهن به ڊاڪٽر لاءِ اهو ممڪن ئي نه آهي ته هو پنهنجو ڪٽنب شهر ۾ رکي ۽ پاڻ ٻهراڙيءَ ۾ ٻيو ڪنو چاڙهي. محدود ۽ جائز آمدنيءَ جي بنياد تي ڪنهن ڊاڪٽر کان ٻهراڙيءَ ۾ خدمت وٺڻ جو خيال عجيب آهي. يقيناً اهڙي زبردستي ڊاڪٽر کي ڪرپشن تي مجبور ڪندي.

حڪومت جيڪڏهن ٻهراڙي ۾ طبي سهوليتن جو ڄار وڇائڻ ۾ سنجيده آهي ته ان کي سڀ کان پهرين خود ڊاڪٽرن جي مجبوريءَ کي ذهن ۾ رکڻو پوندو. ٻهراڙيءَ ۾ پوسٽنگ لاءِ ايترا الائونس آڇڻا پوندا جو هر ڊاڪٽر پاڻ اچي درخواست ڏي ته مٿس مهرباني ڪري کيس ٻهراڙيءَ ۾ رکيو وڃي. اسان وٽ صورتحال عجيب آهي. مهانگائي الائونس، شهري الائونس، گهر جي مسواڙ ۽ ٻيون رعايتون انهن سرڪاري ملازمن کي آهن جيڪي شهرن ۾ رهن ٿا. ان ريت ٻهراڙيءَ وارن ملازمن کي ته هٿئون گهٽ پگهار ملي ٿي. ان سرشتي کي ابتو ڪرڻ جي ضرورت آهي. ٻهراڙيءَ جا الائونس شهر جي ڀيٽ ۾ گهٽ ۾ گهٽ ٻيڻا هئڻ گهرجن ته جيئن گهريلو مجبوريون ڊاڪٽرن جي پيرن جون زنجيرون نه بڻجن.

ٻهراڙين م ڊاڪٽرن کي اهو سهوليتون ڏيڻ ڪا عجيب ڳالهه نه هوندي. سڄي سڌريل دنيا ۾ ايئن ئي آهي. پنهنجو پاڙيسري ملڪ ايران ئي ڏسو جتي جيتري ڏورانهين ٻهراڙيدي، الائونس اوترا ئي وڌيڪ آڇيا وڃن ٿا بلڪه وڏيون آڇون ڏيئي پرڏيهه مان ڊاڪٽرن کي گهرائي کين ٻهراڙين ۾ رکيو وڃي ٿو. بدقسمتيءَ سان اسان جو صحت کاتو به ڪامورڪي سوچ جو شڪار ٿي ويو آهي ۽ ان ۾ سيڪريٽري سطح کان ميڊيڪل آفيسر تائين هر هڪ جي ڪوشش فقط اها آهي ته هن جو ذاتي مفاد وڌ کان وڌ پورو ٿئي. هو نت نيون تجويزون ته ڏين ٿا پر اهڙيون جن جا نتيجا ئي نه نڪرن. جن سان ڪنهن جو به مسئلو حل نه ٿئي، نه مريض جو ۽ نه ڊاڪٽر جو. سنڌ ڪابينا جيڪو فيصلو ڪيو آه