ٻه ڪنارا ــ پُل

ٻه ڪنارا ــ پُل
حُسين ذري جهٽ ڊوڙندو ٿي ويو. ايئن، جيئن ڪو ڀوائتو وحشي جانور ڪڍ هجيس. ڊوڙندي ڊوڙندي ڪنڌ ورائي پوئتي به ٿي ڏٺائين. ڪا به شيءِ پويان ايندي نظر نه آيس، پر بيٺو ڪونه! هو بنهه سهڪي پيو هو، زبان ڪنڊا ڪنڊا ۽ نڙگهٽ ۾ ڄڻ وڍ ٿي پيس. ساڻائيءَ کان هڪ ٻن جاين تي ٿيڙ به کاڌائين پر ... ڊوڙندو ويو.
واٽ تي، هڪ ٻن ماڻهن گهڙي کن بيهي کيس چتائي ڏٺو پر بس هڪڙي گهڙي ... هڪ جهلڪ: ڏهن يارهن سالن جو ٻار، ميري سٿڻ قميص، وار ڦِٽل، پير اگهاڙا، رنگ ٻير جي، ڪاٺيءَ جھڙو گھِرو، لڱ نرم. ڪلراٺي زمين جي سيني تي ڊنل هرڻيءَ جيان ڊوڙندڙ! دل ايئن ڌڙڪي رهي هئس ڄڻ ڪي ڏائڻيون پويان پيل هجنس. جي ڪنهن گهڙي کن بيهي تڪيس ته ڀانئيائين پئي ته ڄڻ جهلجي پيو هجي ... ويتر تکو ٿي ڊڪيو.
سندن پھرين منزل بس جو اسٽان هئي، پوءِ پتڻ ۽ پوءِ سنڌوءَ جي هن پار سندس ڳوٺ! جتي سندس جيجل هئي، جنهن کان پڻس کيس ڇني ڌار ڪري ڇڏيو هو. ”ڇو...؟“ اها کيس به چڱي طرح خبر نه هئي. سندس دل ۾ ته فقط جيجل جي مٺڙي هنج هئي ۽ پتڪڙي ڀيڻ فاطمه. فاطمه، جنهن کي سڄو ڏينهن پنهجي هنج ۾ کڻي پيو کيڏائيندو هو يا سندس ڪچڙن چپن تي آڱر رکي ”شه...! شه...!“ ڪري کِلائڻ جي ڪوشش پيو ڪندو هو.
رات جو خواب ۾ فاطمه کي مرڪندو ڏسي پاڻ به هنڌ ۾ پيو مرڪندو ... پر اوچتو نه ڄاڻي ڪٿان بيگم صاحب ڏائڻ جھڙي بڇڙي شڪل ٺاهي خواب ۾ گهڙي ايندي هئي. گهڙندي ئي کيس ڳٿڙ کان جهلي، زمين کان مٿي کڻي ٻه لپاٽون وهائي ڪڍندي هئي. جڏهن فاطمه دهشت وچان رڙيون ڪرڻ لڳندي ... تڏهن ڇرڪ ڀري جاڳي پوندو هو. اهڙي ۾ دل پئي چوندس ته ماءُ کي چنبڙي روئي! پر پيءُ جي ڊپ کان مجال هئي جو هڪ لڙڪ به ڳڙي پويس! ماڳهي پيو ڊپ ۾ ٿڙڪندو.
جڏهن دل ڀربي هئس ته وتندو ڪنڊون پاسا ڳولهيندو. لڪي لڪي پيو روئيندو. هلڪڙا هلڪڙا سڏڪا اڀرندا هئس ته پاڻ ڊڄي ويندو هو. ميري قميص جي ٻانهن سان لڙڪ اگهي، اتي ئي ويٺو رهندو. دل پئي چوندس ته جيڪر ڪو اچي کيس پرچائي! پر ڪير پرچائيس؟ وڌيڪ پيو روئڻ ايندس. سڏ سڏ تي پيو ڇرڪندو. بيگم صاحب کان ته ساهه نڪرندو هئس. ڪڏهن مار ته ڪو نه ملي هئس، پر ... ڇڙٻون! صفا وسامي ويندو هو. سڀ شرارتون وسري ويون هئس. سمجهه ۾ نه ٿي آيس ته پڻس کيس هن عذاب ۾ ڇو وجهي ڇڏيو هو؟
صالح، ڊاڪٽر وٽ پٽيوالو هو. ڪيئي ڊاڪٽر آيا، ڪيئي بدلي ٿي ويا. پر هو اتي جو اتي. زال کي ڳوٺ ڇڏيو هئائين، سنڌوءَ جي هن پار ... پتڻ کان ارڙهن ويهه ميل پرتي. مهيني سر پيو چڪر هڻندو. پٽ کي پڙهائڻ لاءِ وس ڪيائين پر هو ته اسڪول کان ڀڳو ڀڳو ٿي ويو. ماءُ جو لاڏلو ... سڄو ڏينهن پيو کيچل ڪندو. هن کي ڌڪ، هن کي ڀينڊ، هن کي ڀونڊو، راڄ تپائي ڏنو هئائين. پڻس خار ۾ ايندو ته چوندس، ”اڙي ڏڪر! هڏ گڏ ڀڃي رکندو سانءِ!“ پر سنهي ٿلي مار مٿس اَثر نه ڪيو. ويتر ماءُ جي پٺ، صفا لاعلاج ٿي پيو. ڪڪ ٿي صالح فيصلو ڏيئي ڇڏيو. چيا.ئين، ”هاڻ هيءُ مون سان رهندو. پڙهيو ته پڙهائيندس نه ته رهزن ٿيڻ مان به ڪو نه ڏيندو مانس!“ جوڻس ڏاڍو رني، جهيڙو ڪيائين، رٺي ... پر نيٺ اهو ڏينهن به آيو جڏهن حسين پيءُ سان گڏ ڊاڪٽر جو نوڪر ٿيو. ماءُ روئي ڏنو، مڙس کي ڪٺور چيائين. پٽ کي نئون وڳو پارائي، تعويز ڳچيءَ ۾ وجهي پوءِ اماڻيائين. مٺيون لوليون ڳنڍ ۾ ٻڌي، ڏاڍيون چميون ڏنائينس. حسين صرف ايترو محسوس ڪيو هو ته هو ماءُ کان ڌار ٿيڻ وارو آهي. ور ور ڪري پيو ماءُ کي چنبڙي، ”امان! مان نه ويندس ... بابو ماريندو آ.“ ماءُ جي دل تيئن ويهندي وڃي، سڏڪي سڏڪي ساڻي ٿي پئي پر ... صالح نه مڙيو هو.
ٽي مهينا گذري ويا. حسين ٽي ڀيرا ماءُ ۽ فاطمه سان مليو. ويندو هو ته ٽپندو ڪڏندو. هلندڙ لاريءَ مان پوئتي ڊوڙندڙ وڻ ۽ ٻوٽا ڏسي ڏاڍو مزو ايندو هئس ۽ پتڻ تي ٻيڙيءَ ۾ چڙهڻ مهل تختي تان هلندي صفا ڊپ نه لڳندو هئس. سنڌوءَ جون لهرون ڪيڏيون به تکيون هجن انهن کان خوف کائڻ بدران کين پيار مان ڏسندو هو، ڪنهن مهل هٿ ڊگهيڙي ڇوليءَ کي ڇهندو ته ڪنهن مهل ويجهو ايندڙ ڪنارو ڏسي پيو بي تاب ٿيندو. پر موٽندي هر شيءِ پئي ڊيڄاريندي هئس. پوئتي ٿيندڙ ڪنارو حسرت مان پيو ڏسندو ۽ جهڄندو. هڪ هڪ شيءِ، هڪ هڪ ڳالهه پئي ياد ايندس؛ جيجل جون ڳراٺڙيون، چلهه جي ڀر ۾ ويهي ڪوسيون ڪوسيون مانيون کائڻ، فاطمه ۽ فاطمه جو ڪنهن ويل مرڪندڙ ۽ ڪنهن ويل چپ ڪڍي روئندڙ چھرو ... ۽ ٻئي پاسي فقط ڇڙٻون ۽ ڊپ، اڪيلائپ ۽ سڀ ڪجهه ماٺ ڪري سھڻ.
هو ٻن حصن ۾ ورهائجي ويو، اڌ هيڏانهن ... اڌ هوڏانهن. سندس ذهن ٻن دنيائن جي وچ ۾ هڪ ليڪ ڪڍي ڇڏي هئي. پيار ۽ ظلم جي وچ ۾ سرحدي ليڪ، سنڌو! ماءُ جي ڀر وارو ڪنارو ... ايترو رنگين لڳندو هئس جو هڪ هڪ وڻ ۽ ٻوٽو پيو جهونگاريندو محسوس ٿيندس. ايئن پيو لڳندس ته ڄڻ اهي جهومي جهومي آجيان ڪري رهيا هجن ۽ ٻيو ڪنارو ته هر وقت کيس دڙڪا پيو ڏيندو هو، وڻ جنّن ڀوتن وانگر نچي ڄڻ ته کيس جيئرو ڳيهڻ جي ڪوشش ڪندا هئا.
تنهن ڏينهن ٿانوَ مليندي سندس هٿن مان شيشي جي ٿالهي ترڪي وئي، بس قيامت اچي وئي. بيگم صاحب حسين جي هٿ مان وهندڙ رت ڏانهن ته ڏٺو ئي ڪو نه، آسمان کڻي مٿي تي کنيائين. اهڙي مار ڪڍيائينس جو اڳيون پويون ڪسرون نڪري ويون. ڊاڪٽر وچ ۾ پيو، ”پرايو ٻار ٿي مارين!“ ڊاڪٽر وچ ۾ نه پوي ها ته شايد ٻوٽيون ٻوٽيون ٿي وڃي ها.
اندر ۾ نفرت ۽ ڪاوڙ جو آڙاهه ٻري اٿيس، رڳ رڳ ۾ ڌڪار ڊوڙي پيس. وس پڄيس ها ته الائي ڇا ڪري وجهي ها! ڪنهن مهل دل چويس ته سمورا ٿانوَ ڀڃي پوءِ ڀڄي وڃي، ڪڏهن دل چيس ته ڪو ٻيو نقصان ڪري وجهي. پر، پاڻ کي ايڏو بي وس محسوس ڪيائين جو ڏاڏيءَ جي ٻڌايل ڪھاڻيءَ وارو ڏيئي جو جّن ياد اچي ويس. سوچيائين، ”الا! اهڙو ڏيئو مونکي به ملي وڃي ته جيڪر سڀني کي ٺيڪ ڪري ڇڏيان ... ۽ پوءِ چوانس ته بنا دير امان وٽ پھچائي ... ۽ بابو! تنهن کي به اهڙي سيکت ڏي جو ٻيهر ايئن نه ڪري!“ ويو پُور پچائيندو ۽ اندر ۾ ڪڙهندو. ڪيئي ڀيرا دل ۾ آيس ته ڀڄي وڃي. ”پر ڪيڏانهن؟ ڪيئن؟ اڪيلو ... ڪٿي ڀلجي پوان ته...؟“ پوءِ رستي جي هڪ هڪ شيءِ ياد ڪيائين ... رستو، بس اسٽاپ، پتڻ، ٻيڙي، هن پار ۽ ٻيهر بس سڌو ڳوٺ ڏانهن، ذهن تي زور ڏيئي هڪ هڪ نشاني ياد ڪيائين.
پوءِ وٺي ڀڳو. ڊوڙندو ويو، ڊوڙندو ويو، هر شيءِ پنهنجو پيڇو ڪندي محسوس پئي ٿيس ... هر شيءِ! ڪنن ۾ فقط هڪڙو ئي آواز پڙاڏن جيان پئي اڀريس؛ ”جهليوس! ... جهليوس! ... ڀڳو ٿو وڃي ... او هُو ٿو نظر اچي ... وٺوس!، وٺوس! ...“
پر هو ڀڄي ويو ... سڀني کان ڀڄي ويو. ظلمات کي اُڪري، سنڌوءَ جي سيني تي ڇُلندڙ لهرن کي ڇهندو، هن پاري لهي ويو.
اڄ حسين ٻٽيهن سالن جو آهي، سھڻو قداور ۽ جانٺو جوان.
پتڻ جا نشان بدلجي ويا آهن. سنڌوءَ جي ليڪ کي لوهه ۽ سيمنٽ ڪنڪريٽ جي پُل ڊاهي ڇڏيو آهي. ٻئي ڪنارا هڪ جھڙا آهن. ٻنهي ڪنارن تي وڻ ٽڻ اڃا به ڀوتن وانگر نچي رهيا آهن ... پر حسين اڄ ڊڄي ڀڄڻ بدران چنبو اٽڪائڻ سکي ورتو آهي. سندس بت جي چُرپر سان زنجي