ٻڌ مت، گنڌارا ۽ سنڌ

� جي حڪومت هٿ ڪئي ۽ عمر جي آخري حصي ۾ جين مت اختيار ڪري سنياسي ٿيو. سندس پوٽو اشوڪ اعظم سڄو هندستان فتح ڪرڻ کان پوءِ ڪلنگا (اڙيسيا) جي جنگ بعد ٻڌ ڌرم اختيار ڪيو. اشوڪ جو ذڪر اڳ ۾ اچي چڪو آهي. هن ٻڌ مت جي تبليغ ۽ پنهنجي حڪومت جي حڪمنامن لاءِ مختلف جاين تي شاهي فرمان لکايا. انهن مان هن مهل تائين دريافت ٿيل ڪجهه تحريرون هنن ماڳن تان مليون آهن:
1 گِرنار: جوناڳڙهه ڪاٺياواڙ ڀارت ۾.
2 ڪالسِي: ضلعو ڌيرادون، اتر پرديس ڀارت ۾.
3 شهباز ڳڙهي: ضلعو مردان، پاڪستان.
4 مانسهرو: ضلعو هزارهه، پاڪستان.
5 ڌائولي، ضلعو پُري، اڙيسيا، ڀارت.
6 جُگادا: تعلقو بهرام پور، ضلعو مدراس، ڀارت.
7 سُپرابئسن، تعلقو مبئي، ڀارت. (هي ڪتبي جو ڪجهه حصو آهي).

اهي فرمان 257ـ 256 ق.م جا آهن. افغانستان جي لُغمان ماڳ تان به اشوڪ جا ڪتبا آرامي ٻوليءَ ۾ لکيل هٿ آيا آهن. گنڌارا ۾ به ٻه ڪتبا موجود آهن، جيڪي خروشتي ۾ تحرير ٿيل آهن، اها ساڄي کان کاٻي لکي ويندي آهي. ان تحرير جي شروعات اخميني فتوحات کان پوءِ ڇهين صديءَ ۾ رائج ٿي، ۽ پنجين صدي عيسويءَ تائين رائج رهي. اها تحرير پوءِ ڪشان دور ۾ چيني ترڪستان ۾ رائج ٿي.
لڳ ڀڳ 206 ق.م ۾ موريا خاندان جو هڪ راجا ويرا سينا (Vira Sena) گنڌارا جو حاڪم هو. ان جي گادي ٽيڪسيلا هئي. ۽ اتر اولهه صوبائي حڪومت پنجاب، سنڌ، بلوچستان، هاڻوڪو سرحد صوبو ۽ افغانستان هئا. موريا اقتدار گنڌارا مان 189 ق م ۾ ان وقت ختم ٿي ويو، جڏهن ڊيمٽريس (Demetrius) باختريءَ گنڌارا، پنجاب، ۽ سنڌو ماٿريءَ کي وري فتح ڪري ٽيڪسيلا کي پنهنجي حڪومت جي گادي بڻائي ڇڏيو.

موريا خاندان جي خاتمي کان پوءِ سنڌو ماٿري (هاڻوڪو پاڪستان) حڪمرانيءَ جي لحاظ کان وڏي افراتفريءَ جو شڪار نظر اچي ٿو.
189 ق.م ۾ باختري حڪمران ڊيميٽرس(Demetrius) حڪومت تي قبضو ڪيو.
165 ق.م کان 163 ق.م Eucratides
49 ق.م ساڪا هيرميس
38 ق.م ساڪا ازيز اول
25 ع پارٿين گونڊوفيريز
60 وِيما ڪيڊافيزس
230ع اردشير بابگان ساسانيءَ ڪشان حڪومت ختم ڪئي. ساسانين جي اقتدار ۾ اچڻ سان ٻڌ مت سرڪاري سرپرستيءَ کان محروم ٿي ويو، ۽ ٻڌ مت زوال پذير ٿيو.
350 کان 358ع ساساني شاپور ثاني سنڌو ماٿري فتح ڪئي.
390ع ڪدارا ڪشان.
460ع کان 470ع سفيد هُن (Huns)ٻڌ مت کي مڪمل تاراج ڪري ڇڏيو.