ٽن تلوارن کان مڪه چوڪ تائين ...

12 ڊسمبر 1995ع
ٽن تلوارن کان مڪه چوڪ تائين ...

اخبارون کني کولبيون ته ڪي خاص لفظ چٻرا ڏيندا نظر ايندا. عوامي نفرت، ظلم جي حد، نامعلوم دهشتگردي، گهري سازش، باهيون، گوليون، ڌماڪا ۽ لاش! سوڳ، هڙتال، ڌمڪي، ڪرپشن، رشوت، سياست ۽ ڏوهه. تصويرون ڏسو ته الٽين ساڻ آنڊا وات ۾ اچي وڃن ٿا، ڳڀرو جوانن، ضعيف ٻڍڙن ۽ ٻارڙن جا هٿ پير ۽ اکين تي پٽيون ٻڌل لاش، ڇاتي پيٽ ۽ مٿي ۾ گوليون، ميجالا ٻاهر! هي سڀ ڪجهه ڪير پيو ڪري ۽ ڇا پيو ڪري؟ هر ڪو هڪٻئي کان پڇي ٿو ۽ هرڪو هڪٻئي کي ٻڌائي ٿو. ساڳيون ساڳيون ڳالهيون: ”را“، غير ملڪي ايجنٽ، مافيائون، ايجنسيون، دهشتگرد، حڪومت، ايم ڪيو ايم، الطاف گروپ، حقيقي، مجاهدين، سپاهه صحابه، جماعت، جمعيت، تحريڪ، فلاڻو فلاڻو ۽ فلاڻو! سڀ ڪجهه گڏوچڙ ۽ سڀ ڪجهه منجهيل سٽ وانگر.
سڀ ڪجهه عجيب ۽ غريب آهي! ڪراچيءَ ۾ جتي، جڳهه جڳهه تي چوواٽن تي جنگي جهاز، جنگي آبدوزن، الله ۽ سندس رسول صلعم جا نالا نصب ڪيا ويا آهن، اتي عزيز آباد ۾ مڪا چوڪ به آهي. اها مڪ لياقت علي خان جي آهي، الطاف حسين جي آهي، ”مهاجرن“ جي آهي، پاڪستان جي عوام جي، يا ڪنهن ٻئي جي؟ ڪا به خبر نه آهي. اها مڪ جنهن جي به هجي، ان جي اهميت اها آهي ته اها ”عزيز آباد“ ۾ آهي، جتان هڪ گمنام ماڻهو اوچتو اڀري ٿو ۽ پاڪستان جا اعليٰ ترين منصبدار ان جي حاضري ڀريندا رهيا. حيدرآباد ۾ پوليس ڪمانڊو نقاب چاڙهي نقاب پوش دهشتگردن سان مقابلو ڪرڻ لاءِ وردين ۽ بنا وردين جي نڪرن ٿا ۽ دهشتگرد پوليس ۽ رينجرز جون ورديون پائي هلن ٿا. هي اهو ملڪ آهي جتي قائداعظم جي ٽن اصولن ”تنظيم، يقين محڪم ۽ اتحاد“ جي يادگار کي ماڻهو ”ٽي تلوارون“ چوندا آهن ۽ هڪ ٻي عظيم يادگار کي به تلوارون!
ان عجيب غريب نفسيات ۽ ڪلچر ۾ 10 ڊسمبر آئي ۽ لنگهي وئي. ملڪ پاڪستان به انساني حقن جو عالمي ڏينهن ملهايو پر ڪجهه اهڙيءَ طرح جو ان ڏينهن تي سنڌ جا شهر خوف ۾ وڪوڙيل هئا ۽ تشدد تي لٿل هڪ ڌر ان کي ٽن ڏينهن جي سوڳ جو رنگ ڏيڻ ۾ مصروف رهي. هو ماڻهو خوف ۽ دهشتگردي پکيڙڻ کي ”سوڳ ملهائڻ“ چوندا آهن! سنڌ، خاص ڪري ڪراچيءَ جي ماڻهن هيڏي بي وسي ڪڏهن به محسوس نه ڪئي هوندي جو امن جي ڳالهه ڪندي به ڊڄن ۽ دهشتگرد انساني حقن جو عالمي چارٽر کڻي دهشت ۾ وڪوڙيل عوام کي چٻرا ڏين ۽ پاڻ کي عالمي انساني حقن جي لتاڙ جو شڪار سڏائين!
ڪراچيءَ ۾ ويٺل هڪ شخص، جنهن انساني حقن جي ڳالهه ڪندي ضياءُ الحق جي دور ۾ ذري گهٽ ڦاهي ٿي کاڌي، اڄ جڏهن ڪنهن ”آزد ڪنڊ“ ۾ ويهي حالتن تي سوچي ٿو ته ڏاڍي عجيب ڳالهه ڪري ٿو. پر هن کان اڳ اکيون هڪ انگريزي اخبار جي شهه سرخيءَ تي بيهي رهن ٿيون. ”پاڪستان جو چيف آف دي آرمي اسٽاف جنرل عبدالوحيد دفاعي خرچن ۾ ڪٽوتي جي هر امڪان کي رد ڪري ٿو.“ سبب؟ ڇاڪاڻ ته دليل سوچ جو ٻانهون هوندو آهي، تنهنڪري دليل هزار! ڇا اهو دليل ڪافي ناهي ته ”پاڪستان جا مخالف ملڪ دفاعي خرچ وڌائي رهيا آهن ۽ علائقي ۾ ڪنهن به مهل ڪجهه به ٿي سگهي ٿو!“ جنرل وحيد اهو جواب شايد اديبن جي عالمي ڪانفرنس ۾ دنيا جي ڏاهن جي اپيل جي موٽ ۾ ڏنو آهي، جن چيو هو ته ”دنيا جا سڀ ملڪ دفاعي خرچن ۾ ڪٽوتي ڪن ته جيئن امن جي راهه کلي“ جيڪو جواب حڪومت پاڪستان، حڪومت هندستان يا ڪا ٻي حڪومت ڏئي نه سگهندي، ان ملڪ جي فوج جو چڱو مڙس پاڻهي ٻن جملن ۾ کهرو جواب ڏيئي ڇڏيندو! ٻين ملڪن ته اڃا اديبن جي اپيل جو ڪو جواب ڪو نه ڏنو آهي، پهلڪاري پاڪ فوج جي سربراهه ڪري ڇڏي.
ڪراچي جي هڪ آزاد ڪنڊ ۾ ماٺ ڪري ويٺل ”عادي سوچاري“ سوچي ٿو ته پاڪستان ۾ صرف ٽي سپر پاور اهن الله، آمريڪا ۽ آرمي! ۽ ٽنهي تي انسان جو وس نٿو هلي، ٽيئي ڏاڍيون قوتون آهن. الله پاڪ جي ذات ته ٿي اهڙي هستي جنهن جي مرضيءَ جي آڏو سڄي ڪائنات بس وس آهي! رهي آمريڪا، ته اتي به زور آڏو زاري آهي. پاڪستان جي مولوي صاحبن جو خيال آهي ته محترمه ڀٽو جڏهن بنياد پرستن سان جنگ جوٽي آهي ته اها ڪا سندس اڪيلي سر ويڙهه نه آهي بلڪه هوءَ آمريڪا جي آڌار تي ايئن ڪري رهي آهي! جڏهن آمريڪا جي مرضي هئي تڏهن ان پاڻ افغانستان ۾ بنياد پرستيءَ کي پاڪستان جي معرفت طاقت ڏيئي سوويت يونين جي خلاف کڙو ڪيو پر هاڻي، جڏهن آمريڪا جي مرضي بدلي آهي ته اها ”اسلامي بنياد پرستيءَ“ کي ختم ڪرڻ لاءِ وري پاڪستان جي حڪومت کي حڪم ڏيئي رهي آهي!
جيڪڏهن هن عادي سوچاريءَ جي سوچ صحيح آهي ته پوءِ سمجهڻ گهرجي ته سڀاڻي جيڪڏهن ڪا ٻي حڪومت اچي ٿي ته پوءِ اها به ”اسلامي بنياد پرستيءَ“ جي خلاف آمريڪا جي ويڙهه وڙهندي. پاڪستان جي هاڻوڪي سرڪار جيڪڏهن وڏي همت سان نشي ۽ هٿيار مافيا سان وڙهي رهي آهي ته اها به ان ڪري جو سپر پاور آمريڪا جي مرضي آهي ته اها ويرهه ضرور وڙهي وڃي ته نشو ۽ دهشتگردي آمريڪي معاشري ۽ مفادن کي نقصان ڏيئي رهي آهي.
عادي سوچاريءَ جي نظر ۾ پاڪستان ۾ ٽيون سپر پاور پاڪستان جي آرمي آهي، جنهن جي مرضيءَ کانسواءِ ڪنهن به حڪومت جو سج لهي ۽ چڙهي نٿو سگهي! هو چوي ٿو، ”جيڪو ماڻهو، جيڪا تنظيم ۽ جيڪا قوم سندن اختيارن ۽ ملڪ جي حدن اندر سندن ڊسيپلين ۽ مفادن کي اورانگهڻ جي ڪوشش ڪندي، انهن کي سزا ضرور ملندي! اها پهرين ٿڦا ٿوڦي ڪندي.“ هن شخص جي خيال ۾ پٺاڻ، بنگالي، بلوچ ۽ سنڌي واري واري سان ان مرحلي مان لنگهي آيا آهن، اڄڪلهه انهن جو وارو آهي جيڪي پاڻ کي ”مهاجر“ سڏائين ٿا ۽ راڄ ۾ طاقت جي بنياد تي شامل ٿيڻ جي ڪوشش ڪري ”ڊسيپلين جي خلاف ورزي“ ڪري رهيا آهن.
جڏهن هڪ کان وڌيڪ سپر پاور هڪ هنڌ گڏجي پون تڏهن عوام جو حال ڪهڙو ٿيندو؟ طاهر آهي ته اهڙو ئي ٿيندو جهڙو 60 واري ڏهاڪي جي پڇاڙيءَ ۾ بنگال سان، ستر واري ڏهاڪي جي مهڙ ۾ بلوچستان سان ۽ 80 واري ڏهاڪي ۾ سنڌين سان ٿيو ۽ هاڻي 1990ع واري ڏهاڪي جون حالتون آهن، جيڪي چٻرا ڏيئي رهيون آهن! گهڻو ممڪن آهي ته حڪومت ۽ پاڪستان ۾ ڪم ڪندڙ سپر پاور عادي سوچاريءَ جي سوچ سان متفق هجڻ کان انڪار ڪن پر حالتون پاڻ ڳالهائين ٿيون، ڪنهن جي قبول ڪرڻ يا نه ڪرڻ سان ڪهڙو فرق ٿو پوي؟
ڪنڊ ۾ ويهي سوچيندڙ ماڻهو ٻيو به گهڻو ڪجهه سوچين ٿا. سوچڻ جو هڪ سوال اهو به آهي ته ڪراچيءَ وارو بندر ملڪ جو اٽڪل 85 سيڪڙو ڪارگو لاهي ۽ چاڙهي ٿو. دنيا جي ڪنهن به ڪنڊ کان امپورٽ ٿيل مال فقط هڪ هفتي ۾ ڪراچي پورٽ تي پهچي سگهي ٿو پر ساڳئي مال کي ملڪ جي اندرين علائقن تائين پهچڻ ۾ 25-26 ڏينهن لڳي وڃن ٿا. ان مسئلي کي منهن ڏيڻ لاءِ گودار بندر، ڪيٽي بندر ۽ شاهبندر جا متبادل تجويز ڪيا ويا پر تيز رفتار قومي شاهراهن واري نيٽ ورڪ سان جڙيل هي رٿائون اڳتي نٿيون وڌن، ڪراچيءَ ۾ وڳوڙن ملڪي معيشت کي ڌوڏي ڇڏيو آهي ۽ پر0يهي واپار رلي ويو آهي، سوچڻ وارا اهو به سوچين ٿا ته ڪارچيءَ جي معاشي سرگرميءَ کي يرغمال رکندڙن کي 85 سيڪڙو ڪارگو جي چرپر کي متاثر رکڻ جو موقعو ڇ�