ٽياس

ٽياس
جيل جو منشي سياسي قيدين جي وارڊ ۾ ٽپال ورهائي موٽي ويو. ٽن سالن ۾ کيس ساڀيان جو ٽيوهون خط مليو هو. رات تائين کولي نه پڙهيائين. اڄ صبح کان ئي ٿڪاوٽ ۽ مايوسيءَ جو دورو پيو هئس، سڄو ڏينهن چپ هو. ڪنهن ڳالهه ۾ دل نٿي لڳي. ساڀيان جي خط ۾ به نه.
سج لٿي مهل قيدي کولين ۾ بند ٿيا ته ڪا مهل دروازي جي سيخن ۾ هٿ وجهي آسمان ۾ اڏامندڙ پکين کي ڏسندو رهيو. ٿڪو ته اچي هنڌ ۾ ڪريو. کيس مان لفافو ڪڍي اٿلائي ڏٺائين، پنهنجو نالو، کولي نمبر، جيل جو نالو ۽ شهر. پوئين پاسي لکيل هو”ساڀيان“، سندس مڱيندي.
”کوليان....؟ ڇا کولي ڪندس؟ وري پڇيو هوندائين ته ڪيس ڪٿي پھتو آهي ... وڪيل ڇا ٿا چون؟ ڪڏهن ٿو آزاد ٿيان؟“ پنهنجو ئي پاڻ سان سوال جواب ڪيائين.
”ڪھڙو جواب ڏيانس؟ صاف صاف ٿو لکانس ته جڏهن حڪومت بدلبي تڏهن نڪرندس ... اجايو ويٺي گهڙيون ۽ سال ڳڻي پنهنجي صحت خراب ڪري ... ويچاري!“ کيس ساڀيان جي انتظار تي رحم اچي ويو، ” ڪيڏو انتظار ڪيو اٿس....انتظار ته هِماليه جي چاڙهين جيان هوندو آهي ... اوچو اڻکٽ ۽ ٿڪائي وجهندڙ؛ هر ڪو ته هِماليه جون چوٽيون چڙهي نه ڪندو آهي!“
” ڇا ساڀيان جي اڪيلائين جو ذميوار مان پاڻ نه آهيان؟ ۽ پنهنجين جو؟“ هن گهڻو ئي سوچيو پر جواب نه مليس، ”ڇا سياسي حالتن جي ڪا به ذميواري ناهي ... حالتن تي ڪنهن جو ڪھڙو وس؟“ پاڻ کي تسلي ڏيڻ جي ناڪام ڪوشش ڪيائين. هو وڏي ذهني دٻاءَ ۾ اچي ويو هو.
”هيءَ واٽ به مون پاڻ چونڊي ... پر ... مان ڪير ٿيندو آهيان چونڊڻ وارو! حالتون سڀ ڪجهه ڪنديون آهن. ... حالتون نئن جي پاڻيءَ وانگر ڌوڪينديون آهن، ٻوڏ جو پاڻي ته انڌو به هوندو آهي ۽ ٻوڙو به ... نئن کي ڪھڙو احساس ته پريت ڇا هوندي آهي ۽ وعدن جي اهميت ڇا هوندي آهي ... زندگي ڇاهي ۽ ان جا مطالبا ڪھڙا آهن ...؟“ ضمير جو قيدي ذهني ڇڪتاڻ جو شڪار ٿي سگريٽ دکائي چپن تي رکي ٿو.
”ساڀيان منهنجو پيار آهي ... ۽ هيءَ واٽ؟ اهو به منهنجين سوچن جو رستو آهي ... هن وقت ته ٻئي منزلون خوابن وانگر آهن ۽ خوابن جي تعبير جي واٽ ته هونئن ئي ... ڇا ساڀيان کي خبر نه هئي ته مان ڪھڙي پنڌ جو پانڌي آهيان ... هن ڪڏهن شڪايت ته ڪو نه ڪئي آهي!“ قيديءَ ڊگهو ساهه کنيو.
کوليءَ جو در بند هو جنهن قيديءَ کي ٻاهر نڪرڻ کان جهليو ٿي پر جنوريءَ جون راتيون ۽ اتر جون ٿڌيون هوائون گهوگهٽ ڪنديون لوهي سيخن مان گهڙي روشندان مان نڪري ٿي ويون. قيدي پاڻ کي ڦاٽل ڪمبل ۾ سيءَ کان بچائڻ جي ڪوشش ڪري ٿو. هو سوئيٽر سميت ڪمبل ۾ گهڙيل هو. ٿڌين هوائن سندس ڌيان مٽايو، ” هوائون به سوچن وانگر رولاڪ آهن. ... ڪا پابندي ڪو نه مڃين ... ڪا ليڪ ڪو نه ڏسن، سڀ سرحدون اورانگهيو وڃن!“ سوچن جو اڻکٽ سلسلو سومهڻيءَ جي آذان تائين هليو. آذان تي ڇرڪ ڀريائين، شايد انڪري ته ملڪ خلاف بغاوت سان گڏ مٿس هڪ الزام اسلام دشمني به هو. آذان سان وقت جو اندازو هڻي خيال جهٽڪي ڇڏيائين. وهاڻي هيٺان رکيل ڪتاب کڻي پڙهڻ لڳو.
جهٽ ئي بيزار ٿي ڪتاب بند ڪري ليٽي پيو. ڇت ۾ ٽنگيل ٿڪل بلب ديوارن تي مئل روشني پئي وڌي. ”وڏو بلب هجي ها ته پڙهڻ ۾ به مزو اچي ها! ... مان جڏهن آزاد ٿيندس هيءَ ڇت، بلب ۽ خاص ڪري هيءُ ديوارون ڪڏهن به وساري نه سگهندس.“ دل جي ڪنهن ڪنڊ ۾ انهن شين لاءِ پيار جون هلڪيون لهرون محسوس ٿو ڪري، ”ڪيڏيون نه بي ضرر آهن هي ڀتيون! ڪجهه به ته نٿيون ڪڇن پر يخ هوا کي مون تائين پھچڻ کان روڪين ٿيون؟“ پنهنجو پاڻ کي ماءُ جي پيٽ ۾ محسوس ٿو ڪري. ”مان هن ڪُک مان هڪ ڀيرو وري جنم وٺندس، نئون ۽ شاندار جنم ! ... ڪيتري نه اتساهه سان ڀرپور جاءِ آهي، هيءَ! ۽ ... هِتان جي هڪ هڪ شيءِ ....“ هو کوليءَ ۾ چئني پاسي نگاهه وجهي ٿو: ڀَتي لاءِ پلاسٽڪ جون ٿالهيون، پيئڻ لاءِ پاڻي جو مٽ، ٻه وقت ماني، ٻه وقت چانهه، اٽو، لٽو ۽ اجهو سڀ ڪجهه ۽ خاموشي!
”ڪيڏي نه گھري خاموشي ۽ سڪون آهي!“ هو چپن ۾ ڀڻڪيو.
”سڪون وري ڪھڙو آهي؟“ سوچ پاسو مٽائيس ٿي. ”پندرهين ڏينهن ملاقات ... سدائين ساڳي، ساڳيا سوال ۽ ساڳيا جواب ... ”اسان خوش آهيون، تون انتظار نه ڪر، ... بس ٿورو هيءُ مسئلو آهي، ٿورو هو ... پر اهي نبيريجي ويندا ... تون فڪر نه ڪر. ۽ ... منهنجا جواب به ته ساڳيا آهن. ... مان وڏي آرام ۾ آهيان ... هتي وڏا وڏا باغ آهن، واندڪائي آهي، زبردست اسپتال آهي ... بس ايئن سمجهيو ڄڻ ريسٽ هائوس آهي!.. ... ساڳيون ڳالهيون، ساڳيا ڪوڙ، ساڳيا دلاسا.“
پاسو ورائي سوچي ٿو، ” آخر ڪوڙ ڳالهائڻ جي ضرورت ڪھڙي آهي؟ ... ڇا سچ .. ۽ ڇا ڪُوڙ؟ مان نٿو چاهيان ته هو پريشان ٿي ڪمزور ٿين ۽ سندن پريشان چھرا ڏسي مان به ڪمزور ٿيان!“ پنهنجو پاڻ کي جواب ڏئي ٿو. ” پر اهو ظلم آهي ... نه! . ... پر جي آهي تڏهن به ڪرڻو پوندو.“
اکيون ڇت مان ڪڍي دروازي ۾ وجهي ٿو. دروازو ٻاهران بند، تالو. در کان ٻاهر اوندهه ۾ ڪو پاڇو ۽ ان جي اڻ لکي گهور محسوس ڪري ٿو. ”سپاهي خان!“ شايد ڪافي دير کان سندس خاموش آوازن کي سمجهڻ جي ڪوشش ڪري سندس ايندڙ حرڪتن جو اندازو لڳائيندو هوندو. پر قيديءَ جي ذهن جو طوفان اندر ئي اندر ڦيريون کائي ڪڏهن ٻاهر نه نڪتو، ٽي سال... اڄ تائين.
”سپاهي به ويچارا مصيبت آهن!“ قيديءَ جي سوچ وري ڦيرو کاڌو، ”سندن دلين تي ڇا گذرندو هوندو جڏهن هو هر شام پاڻ جھڙن انسانن کي کولين ۾ تالا هڻي بند ڪندا هوندا؟ ... ڇا وري ڇا گذرندو هوندو؟ پيٽ جو مسئلو اٿن.. ... هاڻ ته عادي ٿي ويا هوندا. ٻيو وري ڇا! ڄڻ رڍن ٻڪرين کي واڙيو ڇڏين ... آهن به ته بي رحم! ڪالهه ڊويزن جي حوالدار ممتاز خان لنگر واري مشقتيءَ کي ڪيئن نه پئي ڪُٽيو ... ڄڻ پيءُ جو زر خريد غلام هئس، ... ۽ هوءَ قيدي جي موت واري خبر ڪيئن نه بي حسيءَ سان پئي ڏنائين، چئي، ”اڄ به هڪ مري ويو...“ ۽ هڪدم سٽ ڏيئي ڀرسان بيٺل قيديءَ تي الر ڪري گار ڏني هئائين ... خير! وقت ايندو ته سڀ ٺيڪ ٿي ويندو.“
”حڪومت بدلي تي جمهوري سرڪار جو ڌيان هن پاسي ضرور ڇڪائيندس. ... جيلن کي سڌارڻ تمام ضروري آهي ... پر ڪنهن آدرشي سماج ۾ جيلن جي ضرورت ڪھڙي آهي؟ منهنجو وس پڄي ته هت پارڪ ٺهرايان، ٻارن لاءِ تفريح جو پارڪ يا وري ڪا اسپتال. ... اجايو هيڏي ساري جاءِ زيان پئي ٿئي.“ قيديءَ ڪمبل ۾ اندر ئي اندر مٺ ڀڪوڙي ڍري ڪري ڇڏي، پر ... هي قيد ۽ سياست ته سدائين گڏ رهيا آهن، ايندڙ حڪومت ڇو هنن کي ختم ڪندي؟ ... ڪري يا نه ڪري، ڪرڻ ته گهرجي. ... ڀلا انسان کي قيد رکڻ به ڪا انسانيت آهي؟“
”ٻِيڙي ته پيار!“ سپاهي خان فرمائش ڪئي. خيالن جو سلسلو ٽٽي پيو، ”هاڻ وري، هن معتبر کي ٻيڙي پياريان، ... گرم بستري مان نڪري، پاڻ ته لوئي اوڍي بيٺو آهي ۽ مان سيءَ ۾ ڏڪندو وڃي سندس خدمت ڪيان!“ قيديءَ جي ذهن ۾ سپاهيءَ خلاف روايتي نفرت چڻنگ وانگر اٿي ۽ وسامي وئي.
”ويچارو! سيءَ کان ڪڪ ٿي ٻيڙي گهرندو هوندو ... مسڪين وٽ پنهنجي ٻيڙي به ڪونهي! ه�