ٽياس

�ڏي سخت ڊيوٽي ۽ سگريٽ جي محتاجي ... ڇا ملندي هوندن پگهار!“ قيديءَ بسترو ڇڏيو ته ڏند وڄڻ لڳس، اڄ رات سيءُ اوهيرا ڪري لٿو هو. سگريٽ دکائي ڏنائين ۽ وري بستري ۾ گهڙي ويو.
”چٽي!“ قيدي چپن ۾ ڀڻڪي ليٽي پيو، ”مون کي مٿن ڪاوڙجڻ نه کپي ... آخر جن ڪاڻ هتي ويٺو آهيان تن ۾ اِهي سمورا به شامل آهن ... ٿي سگهي ٿو ته سپاهيءَ کي به ان ڳالهه جو احساس هجي ... يا شايد نه به هجي!“ خيالن کي جهٽڪو ڏيئي ٻيهر ڪتاب کڻي ٿو، دل وري نه لڳس.
لفافو کولي پڙهي ٿو. ساڳيو خط، سدائين جھڙو! ويڙهي قميص جي کيسي ۾ رکي ٿو. هو ساڀيان جا سمورا خط قميص جي کاٻي پاسي واري کيسي ۾ رکندو هو، دل تي، پوءِ ڪنهن ڪتاب ۾ وجهي ڇڏيندو هو. ... هو خيالن ۾ گم ٿي ويو. ساڀيان جو اداس چھرو ۽ سوال اڀري آيس، ”ڪڏهن ايندين؟“
’المنظر‘ جي پراڻي ياد اڀري آيس. اها سندس آخري ملاقات هئي. ان کانپوءِ هو جهلجي پيو هو. ساڀيان جو سوال اڃا موجود هو ... ”ڪڏهين!؟“
”ڪھڙي خبر! هيءُ سلسلو آخر ڪيستائين هلندو؟. ... شايد جلد ئي ختم ٿي وڃي! ... يا شايد ڪڏهن به نه ٿئي. ڪڏهن ته هِتان نڪرندس ... منهنجي نڪرڻ سان ڪھڙو فرق پوندو؟ هتي ته هزارين آهن مون جھڙا. ... صدين کان هڪٻئي جي جاءِ والاريندا پيا اچن!“ سوال، جواب، سوال ۽ وري ساڳي ذهني اٿل پٿل. پاسو ورايائين.
”ڇا لاءِ آيو آهيان هتي؟ ڪنهن ٻڌي اٿم پڳ؟ ... مان قيد رهڻ لاءِ ته پيدا ڪو نه ٿيو آهيان!“ پنهنجو ئي پاڻ تي جک آيس ” ماڻهو به ڏاڍي عجيب مخلوق آهي ... پاڻ کي مصيبت ۾ وجهڻ جا عجيب عجيب رستا کڻي ڳولهيا اٿس ... فضول! آخر ڪھڙو فائدو آهي قيد خانن جو؟ ... فائدو! ڇا ڏوهارين کي ڇيڪ ڇڏي ڏجي؟ نيٺ، ڏوهارين کي ڪا ته سزا ملڻ گهرجي!“ گٺل رِڪارڊ جھڙو جواب ڏيئي پاڻ تي کل آيس، ”بيوقوف!“
”سئو مان پنجانوي انسان، پنجانوي نه تڏهن به نوي ويچارا حالتن جي چوٽ کائي هت اچي ڪو نه ڪريا آهن؟ ... ڪيئن؟. ڏس! عالم خان ڪنهن وڏي توب جي بَڪ نه ٻڌڻ ڪري آيو، رضي به ساڳئي چڪر ۾، افضل جو ڪيس 304 بدران 302 ۾ هليو ۽ موت جي سزا وٺي آيو ... اقبال رشوت نه ڏيڻ ڪري، سومر عشق جي چڪر ۾ ... ۽ ضمير جا ڪيڏا قيدي آهن!“ اڃا ڪالهوڪي اخبار ۾ ايمنسٽي انٽرنيشنل جي رپورٽ هئي، ويهه هزار!
”سچ! قتل ۽ زنا جي ڏوهارين کي نفسياتي علاج لاءِ اسپتال موڪلڻ گهرجي، اصلاح لاءِ. ... باقي ... آهي ڪمال! ماڻهو ماڻهوءَ کي ماري ڪيئن ٿو! مان ته جيڪر ڪڪڙ به ڪهي نه سگهان! . ... خير! اهو ته نفسيات جا ماهر سمجهن ... آخر مان ڇو آهيان هتي؟“ قيديءَ جي خيالن وري پلٽو کاڌو، بک محسوس ڪيائين. ڪمبل پري ڪيائين. برف جھڙي ٿڌي ڀاڄي، ٻه ٽي ڳترا پٽاٽا، اڌ ڪچا ... پاڻيءَ ۽ گيهه جي ڄميل ڍنڍ ۾ ٻڏل. ٻه چار گرهه هڻي مٿان پاڻي جو ڍڪ پي ڳيت ڏنائين. ماني نڙيءَ کان هيٺ ڦاسي ڦاسي لٿي.
ٺپ خاموشي ٿي وئي هئي، چيريندڙ هوا جا گهوگهٽ به بند هئا. پنهنجي ئي ساهه جي اچ وڃ جو آواز ٿي آيس گرم ساهه جو احساس ٿيس، ”ڪٿي به آهيان .. چڱو ڀلو ته آهيان! ٺيڪ آهي ... ڏٺو ويندو ... گهڻا ڏينهن رکندا؟ ... هن رستي، تي هر ڪو ڀوڳيندو آهي ... مان به ... ساڀيان به ۽ ٻيا سڀ ... سڄي قوم پئي ڀوڳي! سورن واري سماج ۾ رڳو زهريلا ڏنگ هوندا آهن-“ دليل ڏئي پاڻ کي مطمئن ڪرڻ جي ڪوشش ڪيائين.
”نڪرڻ ٿو گهرين؟ ... ته لکڻ بند ڪر ... ڇڏ شاعري! ... اڄ ئي ٻاهر نڪري ويندين ... رک شرط !“
”نه ! ... مان لکڻ ڇڏي ئي نٿو سگهان ... اها ته خودڪشي ٿيندي!“
” ... ته پوءِ ويٺو رهه انهيءَ کوليءَ ۾!“ هو پنهنجو ئي پاڻ سان الجهي پيو.
”ڪھڙو گناهه ڪيو اٿم؟ ڌاڙو ... ڪا چوري؟“ پاڻ کان پڇيائين. ”ڀلا! ... ڪھڙو ماڻهو آهي جيڪو ڪنهن نه ڪنهن صورت ۾ مون وانگر نه ٿو سوچي؟ ... مان چئلينج سان ٿو چوان. ... ڀلا! ... ڀلا! ... پوءِ ڪجهه به نه.“ پنهنجي دليل آڏو هٿيار ڦٽا ڪري ڇڏيائين.
خيال سنڌوءَ وانگر ور وڪڙ ۽ اوچتو ۽ گونگڙا وهڪرا ٺاهيندا ٿي ويا. ذهن لاڳيتي ڊوڙ ڊُڪي ٿڪو ته وِرچي پيو.، ٿڪ جو احساس ٿيس ته بوريت مٽائڻ لاءِ ڀر ۾ رکيل ٿرماس مان چانهه ڪڍيائين، ”ريڊيو رکڻ ڏين ها ته ڪا تفريح ئي هجي ها ... وقت ڪاٽڻ مشڪل ٿي پيو آهي ... اجازت لاءِ لکان؟ اجايو آهي ... هونئن ئي ڪو نه ڏيندا. شايد اهو به ٽارچر جو حصو آهي ته ڪو به ڪم نه هجي ۽ رڳو ڇت ۽ ڀتين کي گهوري ڏسجي.“
”ڪيترو اداس هنڌ آهي هيءُ! نه گل آهن، نه خوشبو، نه موسيقي ٿي ٻڌي سگهجي ...“ پنهنجو گهر ياد اچي ويس: ڪيسٽون ... لتا.... سائين مرنا... مصري خان جو الغوزو ۽ استاد جمن. شيخ اياز ۽ امداد حسينيءَ جي شاعري.
دل جي اونهاين مان ڪٿان ڪي سِٽون سرجي چپن تي چرڻ لڳس :
” زندگي ... تنهنجي قدمن ۾ گيتن جو ڍير!
شاعر. ... دردن جو ڌڻي ...
ڪشڪول کڻي ...“
اوچتو بجلي بند ٿي وئي، گيت اڌورو رهجي ويو ۽ خيالن جو تسلسل ڀورا ڀورا ٿي ويو ... ڏاڍا جڪ آيس، قيد جو احساس تيئن وڌي ويو.
ڇت ۾ ٽمڪندڙ ڪمزور بلب به بي نور ٿي ويو. اونداھي ٺپ، اک نه ڏسن مُڇ کي! ”۽ هيءُ سلسلو به ڪڏهن ختم نه ٿيندو!“ بي وسيءَ ۾ اونداھه ۾ هٿوراڙيون هڻي سگريٽ ۽ ماچيس ڳولهيائين. ماچيس تي تيليءَ جي رڳڙ سان ڀڙڪو ٿيو. ڪجهه سيڪنڊن لاءِ اونداھيءَ ۾ روشنيءَ جو گل ٽِڙي پيو ۽ اجهامي ويو. ڀڙڪي سان اکيون چُنجهيون ٿي ويس. سگريٽ دکائي ڦوڪ هڻي تيلي وسائي پري اونداھيءَ ۾ اڇلي ڇڏيائين. سڄي کوليءَ ۾ فقط سگريٽ جو ڳاڙهو ڦُلو نظر ٿي آيو ... جيڪو هر سُوٽي سان گهڙي کن وڌيڪ ڳاڙهو ٿي پئي ويو ڄڻ قيديءَ جي سوچن جو گهٽجندڙ وڌندڙ دائرو هجي! ... ڪنهن ويل رک سان ڍڪجي ويل، ڪنهن مهل روشن ۽ ڪنهن ويل اڃا گهڻو روشن.
”هر ماڻهوءَ جي دل ٽانڊي وانگر دکي رهي آهي ... خبر ناهي ٻاهر جون حالتون ڪيئن آهن؟ ... اخبارون ته بنهه نه ٿون ڪُڇن ... انهن جي زبان به وڍيل آهي. موقعي پرست آهن. اخباري ادارا به پيشه ور گهٽ ۽ ڪاروباري وڌيڪ ٿي ويا آهن. ٻاهر ڏاڍو هِراس هوندو اڄڪلهه ... پر سپاهي چون ٿا ته سڀ خير آهي ... ڪا به ڳالهه ڪونهي ... دنيا بي پرواهه ۽ بي نياز آهي. ڄڻ سندن واسطو ئي ڪونهي ... خبر ناهي ته الله جي بي پرواهي ۽ بي نيازيءَ واري صفت بندن ۾ ڪيئن منتقل ٿي وئي آهي!“ ڳالهه دل سان نٿي لڳيس.
”... جي واقعي ايئن آهي ته ... پوءِ؟“ هن کي جرمنيءَ جو فولادي اعصابن وارو نازي روڊولف هيس (Roudolf Hess) ياد اچي ويو، زندگيءَ جا پنجيتاليهه سال قيد ۾! ... سو به قيد تنهائي. قيد تنهائي به وڏي ظالم شيءِ آهي! کيس هن جنم قيديءَ جو جملو ياد آيو، ”دنيا جي بڇڙي کان بڇڙي شيءِ قيد تنهائي آهي!“
”گهٽ ۾ گهٽ ڪو هڪ ماڻهو ئي هجي جو ڳالهائي ... دل جو بار ته هلڪو ڪجي! سپاهي ته آهن پر هنن سان ڇا ڳالهائجي؟ ... سدائين ساڳيو ورجاءَ اٿن- مايوس ڪندڙ ... ۽ جيتري دير ڳالهائين منهنجا ئي سگريٽ ويٺا ٿا ڇڪين. قيدي به مان ته سگريٽ به مان ڏيانِ ۽ سندن صاحبن جو واهيات ذڪر به ٻڌان. سچ چوندو آهي جنم ٽيپ وارو افضل خان ته پاتال جا سڀ پهريدار ڪفن چور آهن، مُردن جو