ٽين دنيا ۾ آزاديءَ جا ”نوحا“ ڳائيندڙ ملڪ

17 ڊسمبر 1995ع

ٽين دنيا ۾ آزاديءَ جا ”نوحا“ ڳائيندڙ ملڪ



بنگله ديش جي آزاديءَ جو ڏينهن جنهن کي پاڪستان جي تاريخ ۾ ”اوڀر پاڪستان جو الميو“ جو نالو ڏنو ويو آهي، هر سال ساڳيو سوال کڻي سامهون اچي ٿو ته قومي آزادي ۽ قومي جبر ڇا آهن؟ ڇا اهڙي آزادي جهڙي پاڪستان (تاريخ ۾ اهو سوال حل ٿيڻ اڃا باقي آهي ته پاڪستان انگريزن کان آزادي ورتي يا هندستان کان) حاصل ڪئي يا جهڙي بنگله ديش پاڪستان کان حاصل ڪئي، ڇا واقعي آزاديون آهن؟

اڳي سڄي اپکنڊ کي ايسٽ انڊيا ڪمپني ايئن هلائيندي هئي، جيئن سرڪش گهوڙي جون واڳون تجربيڪار گهوڙيسوار جي هٿ ۾ هجن ۽ هاڻي سڄو اپکنڊ عالمي مالياتي ادارن جي اشارن تي ايئن ٿو هلي جيئن ڌوٻي پنهنجي جانور کي گهر ۽ گهاٽ جي وچ ۾ هڪليندو آهي. پاڪستان جي معاشي صورتحال ان ٻيڙيءَ جهڙي آهي جيڪا طوفان ۾ گهريل هجي، جنهن جا سڙهه ڦاٽي چڪا هجن، نه ونجهه لڳي هجي ۽ نه چپو هڻڻ جي سگهه باقي هجي! اها ئي صورتحال هندستان جي آهي جنهن جنگي ساز سامان جمع ڪري ڪري پاڻ کي نڍال ڪري ڇڏيو آهي. اتي به فقط اهي طبقا خوش آهن جيڪي قومي وسيلن کي ڳئون ۽ مينهن وانگر ڏهي پنهنجا دڪان هلائي رهيا آهن ۽ جيڪي ”سياست ۽ ڏوهه“ جو ڪاڪ ٽيل ڏوگهي رهيا آهن.

ڊسمبر مهيني جو ٽيون هفتو هلي رهيو آهي. بنگله ديش پنهنجي جنم جو جشن ملهائي رهيو آهي پر ڪهڙي طرح؟ هڪ چونڊيل حڪومت مخالف ڌر جي شديد ڀڃ ڊاهه کانپوءِ خودڪشيءَ جو اعلان ڪري پارليامينٽ ٽوڙي چڪي آهي پر مخالف ڌر جو هيانءُ اڃا به نٿو ٺري. مخالف ڌر جو چوڻ آهي ته نگران وزيراعظم به هيٺ لهي! اپکنڊ جون حڪومتون ۽ حزب اختلاف ان جمهوري ڪلچر جي دز به جهٽي نه سگهيون آهن، جيڪو هر ملڪ جي پنهنجي پنهنجي آئين ۾ وڏي شد مد سان لکيل آهي. هر جاءِ تي هڪ ڀٽو، هڪ ضياءُ الحق، هڪ مولوي صاحب، هڪ ڄام صادق علي، هڪ نواز شريف ۽ هڪ الطاف حسين ويٺو آهي ۽ آئين انهن سڀني جي وچ ۾ پنو پنو ٿي وڃي ٿو.

25 سالن جو نوجوان بنگله ديش پنهنجي آزاديءَ جي ڏينهن تي ترقيءَ جي ڪهڙي ڏاڪي تي بيٺل آهي؟ عالمي نشرياتي ادارا بنگله ديش جي روڊن ۽ رستن جو جيڪو منظر پيش ڪري رهيا آهن، ان موجب ڪو به ٻار ٿيلهو ڳچيءَ ۾ وجهي اسڪول ويندو نظر انٿو اچي ۽ نه وري ڪنهن وڏي ترقياتي رٿا جو پڙاڏو اچي ٿو. ماڻهن جا ماڪڙ جهڙا ڪٽڪ برابر ڏسجن ٿا جيڪي هڪٻئي جي خلاف اڀ ڏاريندڙ نعرا هڻن ٿا، گاڏيون ۽ رڪشائون اونڌيون ڪري باهيون ڏين ٿا، ڦر لٽ ڪن ٿا، پٿر هڻڻ ٿا ۽ پوءِ پوليس فوج جا لوهي ٽوپلا، بندوقون، ڏنڊا ۽ ڍالون نظر اچن ٿيون ۽ انبوهه ٽاهه کائي هڪٻئي کي لتاڙيندا ٽڙي پکڙجي وڃن ٿا. ايئن لڳي ٿو ته نوجوان بنگله ديش نه ننڍپڻ ماڻيو ۽ نه جواني! اهو ٻار ننڍپڻ ۾ ئي اغوا ٿي ويو ۽ هاڻي خودڪار ڪئمپ ۾ ڦاٿل اهڙو چيڙاڪ نوجوان آهي جنهن جي سنڌ سنڌ ۾ سورن جون سٽون آهن.

بنگالين ان ڏينهن لاءِ ”اولهه پاڪستان“ سان جنگ ڪو نه ڪئي هئي، نه هاڻوڪي پاڪستان هاڻوڪين حالتن کي آزادي ورتي هئي ۽ نه وري هندستان جي ماڻهن انگريزن سان هاڻوڪين حالتن لاءِ ٽڪر کاڌو هو. اپکنڊ جي ماڻهن جي اها حالت ڇو ٿي آهي؟ ڇا سڄي خرابي اولهه کان آئي آهي يا اسان جي پنهنجي اندر ۾ به ڪا خرابي آهي؟ شايد اسان سڀ اهو ئي ڪجهه سوچيون ٿا جيڪو سوچايو وڃي ٿو. ڀارتي عوام کي سوچايو وڃي ٿو ته دشمن کي منهن ڏيڻ لاءِ ايٽم بم ضروري آهي ۽ پاڪستاني عوام کي سوچايو وڃي ٿو دشمن جي طاقت کي منهن ڏيڻ لاءِ دفاعي بجيٽ وڌائڻ اڻٽر آهي. حڪومتون عوام جو ذهن دشمن ڏانهن ڇڪي ۽ موڙي رهيون آهن ۽ سياسي ڪاميابين کان مايوس طبقا ”آزادي آزادي“ جا نعرا هڻائي رهيا آهن. آزادي جا نعرا تازو عزيز آباد جي قبرستان مان به هڻايا ويا.

آزادي ڇا آهي؟ ان جو جواب دنيا جا ڏاها ڏيئي چڪا آهن پر شايد ڏاهن جون ڳالهيون هاڻي ٻڌيون ۽ پڙهيون نٿيون وڃن ۽ جيئن ته وقت سان مختلف طبقن جا مفاد بدلجي وڃن ٿا تنهنڪري اهي آزاديءَ بابت پنهنجي مرضيءَ جون وصفون چونڊين ٿا ۽ پنهنجن اڳوڻن خيالن تان به ڦري وڃن ٿا.

”مهاجرن“ جي سوچ ۾ به عجيب فرق رڪارڊ ڪيا ويا آهن. پاڪستان جي آزاديءَ جا چئمپين پاڪستان کان آزاديءَ جي ڳالهه ڪري رهيا آهن. بنگله ديش کي علحده ٿيڻ جو مهڻو ڏيندڙ بنگالين تي ظلمن جي ڳالهه ڪري رهيا آهن پر بنگالين کي ڪهندڙ الشمس ۽ البدر جا سرگرم دهشتگرد بهاري اڄ به سندن ”هيرو“ آهن. ايم ڪيو ايم اڄ بنگله ديش ۽ بهارين، ٻنهي ڌرين کي مظلوم سڏي رهي آهي. ههڙو تضاد هڪ جاءِ تي ڪيئن قبول ڪيو وڃي ٿو؟ ڳالهه مفادن جي آهي. پاڻ کي بنگالين جهڙو مظلوم ثابت ڪرڻو اهي جيڪي اولهه پاڪستان جي ظلمن خلاف اٿي کڙا ٿيا. پاڻ کي بهارين جهڙو ”پاڪستان لاءِ جهاد ڪندڙ“ به ثابت ڪرڻو آهي ۽ هن وقت پاڪستان ۾ موجوده بنگالين جون همدرديون ۽ پنهنجو تعداد وڌائڻ لاءِ بهارين کي پاڪستان گهرائڻ جو مطالبو به رکڻو آهي(توڻي جو هيل تائين ان کان وڌيڪ بهاري غير قانوني طور پاڪستان ۾ داخل ٿي چڪا آهن، جيترا بنگله ديش ٺهڻ وقت اوڀر پاڪستان ۾ موجود هئا.)

بنگله ديش جي آزاديءَ واري هفتي دوران پاڪستان ۾ ايم ڪيو ايم (حقيقي) وارن 16 ڊسمبر تي ”اوڀر پاڪستان جي المئي“ هيٺ ٻانهن تي ڪاريون پٽيون ٻڌڻ ۽ گهرن تي ڪارا جهنڊا چاڙهڻ جو سڏ ڏنو، جيڪو سڀني ٻڌو اڻ ٻڌو ڪري ڇڏيو. پر ”مهاجر لابي“ ان سوال کي کوٽي رهي آهي ۽ ڪراچي جي حالتن کي اوڀر پاڪستان جي حالتن سان ڀيٽڻ جي ڪوشش ڪري رهي اهي. شڪر اهي ته روشن خيال ماڻهو ان نتيجي تي پهتل آهن ته ”هاڻوڪين حالتن کي اوڀر پاڪستان واري شڪست وقت موجوده حالتن سان ڀيٽي نٿو سگهجي!“ پر اها ڳالهه هر ڪو چوي ٿو ته اوڀر پاڪستان جي حالتن مان ڪنهن به سبق ناهي سکيو. پروفيسر ڪرار حسين جيڪو ڪراچيءَ جي حالتن کي جوش بدران هوش سان ڏسڻ ۽ ڏيکارڻ جو عادي آهي، خود ان لابيءَ ۾ ڪيترو موثر آهي جيڪا ”مهاجر“ مفادن لاءِ ڪم ڪري ٿي ۽ انهن کي عقل ۽ سمجهه کان ڪم وٺڻ جي تلقين ڪري ٿي؟ پروفيسر ڪرار جو اهو تجزيو بالڪل درست آهي ته (هڪ ڏينهن) حڪومت ۽ ايم ڪيو ايم ۾ مفاهمت ٿي ويندي ۽ مهاجرن کي پاڪستان ۾ رهڻو آهي. پر اهو ”هڪ ڏينهن“ الائي ته ڪڏهن ايندو!؟

اوڀر پاڪستان جي حالتن مان جن کي سبق سکڻو آهي، انهن مان ڪي لاهور ۾ ويٺا آهن، ڪي پنڊي ۽ اسلام آباد ۾، ۽ باقي ڪراچيءَ ۾ ويٺا آهن. سبق ماڻهو نه، تاريخ پڙهائيندي آهي پر نوجوان ”مهاجرن“ کي تاريخ جا ڪتاب پڙهڻ جو شوق ڪونهي، پنڊيءَ وارا تاريخ جي ڪتابن کي آئينو سمجهي ڏسڻ نٿا گهرن، اسلام اباد وارا ڌڏندڙ ڌرتيءَ تي پنهنجو توازن سنڀالڻ ۾ مصروف آهن، باقي رهيا لاهور وارا! انهن جي ڳالهه ڪرڻ ان ڪري اجائي آهي جو اهي پنهنجن مفادن جي پورائيءَ ۾ پنهنجي ٻوليءَ تان ئي هٿ کڻي ويا، اهي باقي ڪهڙي ڀلي ڳالهه کي بخشيندا؟ هونئن به هو تاريخ پڙهڻ بدران پنهنجي مرضيءَ جي تاريخ ٺاهڻ ۾ وڌيڪ دلچسپي رکندا آهن.

سمجهندار مهاجر دانشورن ۽ تاريخ سان دلچسپي رکندڙ صاح