پاڻيءَ جو مسئلو: پنجاب ۽ هندستان جو هڪجهڙو رويو

31 آگسٽ 1995ع
پاڻيءَ جو مسئلو
پنجاب ۽ هندستان جو هڪجهڙو رويو

ايئن ٿو لڳي ته ڪالاباغ بند پنجاب جي جاگيردار سياستدانن جي انا جو مسئلو بڻجي ويو آهي ۽ هو انا جي تڪميل ۾ صوبن جي وچ ۾ اهو اعتماد ڪڏهن به قائم ٿيڻ نه ڏيندا جيڪو وفاق جي وجود لاءِ ضروري آهي. دنيا ۾ جنگين جي امڪاني سببن جي ڳولا کانپوءِ اهي رپورٽون درست ٿيون محسوس ٿين ته آئيندي تيل ۽ گئس جي ذخيرن تان نه، پاڻي جي ذريعن ۽ ذخيرن تي جنگيون لڳنديون. حڪومت پنجاب جڏهن ايئن چوي ٿي ته، ”جيڪڏهن پاڻيءَ جي نئين سر ورڇ جو معاملو اٿيو ته ڪالاباغ ڊيم ضرور ٺاهينداسين، تڏهن اهو سنڌ کي سڌ سنئون معاشي جنگ جو دڙڪو آهي.
پنجاب اها ڌمڪي، گذريل هفتي اسلام آباد ۾ پاڻي جي نئين سر ورڇ لاءِ صدر فاروق لغاريءَ جي صدارت ۾ ٿيل چئني صوبن جي نمائندن جي هڪ اعليٰ سطحي گڏجاڻيءَ ۾ ڏني. پنجاب جي عيوضين جو جارحاڻو رويو ٻڌي سنڌ جا عيوضي ايئن چپ ٿي ويا هئا، جيئن هندستان ۽ پاڪستان جي وچ ۾ سڌو طاس ٺاهه وقت پاڪستان جي عيوضين جون زبانون تارونءَ سان لڳي ويون هيون. هاڻي سنڌ جا عيوضي ان مونجهاري ۾ آهن ته پاڻيءَ جي جائز ورڇ لاءِ دٻاءُ وجهن يا نه! سنڌ حڪومت هن موقعي تي جهيڙو وڌڻ جي خوف کان سسي وئي آهي. خود ملڪ جي اعليٰ ترين سربراهه به ان مسئلي کي تڪراري چئي في الحال لئي مٽي ڪرڻ لاءِ چيو ۽ ان کي ڪنهن ٻئي وقت کڻڻ جي ڳالهه ڪئي. ان ڪري ان مسئلي تي ايندڙ گڏجاڻي جي ڪا به تاريخ نه رکي وئي ۽ معاملو ”سرد خاني“ جي حوالي ڪيو ويو آهي.
اها سڌي سنئين مصلحت پسندي آهي. سنڌ جي هڪ هڪ حق کي هر ڀيري اهو چئي مصلحتن جي ور چاڙهن سان معاملا جيئن پوءِ تيئن ڳنڀير صورت اختيار ڪندا ويندا. سنڌ جا مسئلا پنهنجي جاءِ تي آهن ۽ وفاق يا پنجاب ۾ پيپلز پارٽيءَ جي مقبوليت ۽ حڪومتون پنهنجي جاءِ تي. سنڌ جا مسئلا حڪومتي مصلحتن جو شڪار ڪري پيپلز پارٽي سنڌ جي تاريخ ۾ پنهنجي لاءِ ان کان بهتر جاءِ پيدا ڪري نه سگهندي، جيڪا مسلم ليگ کي ملي. مسلم ليگ جي وقت ۾ سنڌ کي آسرو هو ته جڏهن عوام حڪومت ايندي تڏهن پانيءَ جو مامرو نبيريو ويندو، اها ڳالهه پ پ جي انتخابي منشور ۾ به شامل اهي، ڇا ان انتخابي منشور جا پنا ڦاٽي ويا آهن؟ جيڪڏهن نه ته پوءِ پاڻيءَ جي مسئلي کي لاوارث لاش سمجهي برف خاني ۾ ڇو پيو وڌو وڃي؟
هڪ مصلحت امن جي حوالي سان، ٻي مصلحت آدمشماريءَ تي، ٽين مصلحت پاڻيءَ جي مسئلي تي.... آخر هي مصلحتون سنڌ کي ڪٿي پهچائينديون؟ جيڪڏهن سڀني تڪراري معاملن تي سنڌ کي ڪس ڪسر کائڻي آهي ته پوءِ سنڌ جا ماڻهو اهو سوال پڇڻ جو حق رکن ٿا ته اهو ٻڌايو وڃي ته وفاقي حڪومت اسان سان ڪڏهن ۽ ڪهڙو انصاف ڪيرو آهي؟ جيڪڏهن پنجاب جا نمائندا سنڌ کي ايئن اکيون ڏيکاريندا ته پوءِ اکيون سڀني وٽ آهن. جيڪڏهن اصولن جي ڳالهه ڪندا ته پوءِ اصول به سڀني وٽ آهن. جڏهن پنجاب حڪومت پاڻيءَ جي ورڇ جي مسئلي تي سنڌ کي معاشي جنگ جي ڌمڪي ڏني آهي ته پوءِ سنڌ اهو به پڇي سگهي ٿي ته جناب حڪومت پنجاب ۽ حڪومت هندستان ۾ ڪهڙو فرق آهي؟
هندستان سنڌو ٺاهه هيٺ پاڪستان جا ٽي درياهه صرف ان ڪري کني ويو جو جيئن جنرل ايوب خان لکيو ته ”انهن درياهن جا هيڊ ورڪس ڀارت ۾ هئا، هندستان جي فوجي طاقت پاڪستان کي گهڻي هئي ۽ پاڪستان وٽ ٺاهه کانسواءِ ٻيو رستو ڪو نه هو.“ ڇا هاڻي پنجاب ڀارتي حڪمت عمليءَ تي هلندو؟ باقي بچيل ننڍن درياهن جو پاڻي ته پنجاب اڳ ئي جهلي ڇڏيو آهي ۽ هاڻي سنڌوءَ تي ڪالاباغ سميت ٻين بندن جي اڏاوت جي ڌمڪي ڏيئي رهيو آهي. وفاق جي ذميواري آهي ته ڏاڍائيءَ کي جهلي ۽ صوبن وچ ۾ پاڻي جي صحيح ورڇ ڪري صوبن ۽ وفاق جي وچ ۾ اعتماد قائم رکي. ڪٿي ايئن نه ٿئي ته سنڌ جا ماڻهو ايئن سوچڻ لڳن ته ڇاڪاڻ ته پاڪستان جي فوج فقط پنجاب مان ڀرتي ٿيل آهي ۽ درياهن جا هيڊ ورڪس به پنجاب ۾ آهن، تنهنڪري حڪومت پنجاب ڀارتي حڪومت وانگر سنڌ کي بي وس ۽ بليڪ ميل ڪري رهي آهي.